Φλεγόμενο αγόρι, του Paul Auster
Peacher, Ημερολόγιο από το Τζέρσι: Σημείωμα για το σπουδαίο «Φλεγόμενο aγόρι» του Paul Auster σε μετάφραση Ιωάννας Ηλιάδη από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.
Στην
Ελένη
[…δυσανάγνωστη σημείωση που ίσως να λέει, «πάνω από τα καστανά του μάτια, πρώτη και τελευταία φορά ο κόσμος ρίγησε…] Κάπου αλλού, «οι λέξεις είναι τα πάντα». Τριγύρω ζωγραφισμένα παραθύρια και τριανταφυλλιές και μερικοί τηλεφωνικοί αριθμό γραμμένοι δίχως το όνομα του ιδιοκτήτη τους, καταδικασμένα να ξεχαστούν. Ο κόσμος ενός ημερολογίου φαντάζει απέραντος μα και κλειδωμένος.
Μέρα 1η,
Μην λησμονήσω, ραντεβού στο Πάτερσον, ενάτη πρωινή χωρίς καφέ και τσιγάρο σε μια άγνωστη κομητεία. Το ημερολόγιο μου χαρίζει μια αίσθηση συντροφιάς αν και είναι κάποιος άλλος που μιλά μες στις σελίδες του. Και ακόμη, οφείλω να παραδεχτώ πως μερικές από αυτές θα απομείνουν με τις αχαλίνωτες σημειώσεις τους, εξαίσια κακογραμμένες και ακατέργαστες, υλικό που δεν κάνει για κανέναν καιρό.
Στην πόλη τρέχει ένα μικρό, αφιερωματικό φεστιβάλ στην Σόνια Σάντσεζ. Το ραντεβού μου δεν τα κατάφερε μα το ενθουσιώδες κοινό του φεστιβάλ κάλυψε το κενό. Νεαρές ποιήτριες και ποιητές σκαρώνουν διαγωνισμούς ποιητικούς ή παντομίμες που τελειώνουν με καυγάδες και αιχμηρούς στίχους. Ακόμη μια φορά είχα βρεθεί σε κάτι αντίστοιχο μα δεν είχε το νεύρο αυτής εδώ της μασκαράτας. Έχω λίγες μέρες καιρό, θα πρέπει να βρω σημειώσεις, να δω φιλμ, να είμαι βέβαιος πως ότι άφησε πίσω του το έχω κιόλας αλιεύσει μες στις σφοδρές δεκαετίες. Έπειτα, «Νιούαρκ, Πορτ Τζέρβις, Άσμπερι παρκ, Λέικ Βιου και Νέα Υόρκη και Κομητεία Σάλιβαν και Τέξας». Στοπ. Μπορεί κανείς να θυμηθεί ένα σωρό προορισμούς όμως τα χνάρια δεν μιλάνε πάντα. Στο κοντινό πανεπιστήμιο διατηρείται ένα εξαιρετικό αρχείο. Επιστολές και χειρόγραφα και σημειώματα που λένε πολλά περισσότερα. Η Σόνια Σάντσεζ γράφει και μια έφηβη Αφροαμερικανίδα διαβάζει τα παρακάτω λόγια, ποτισμένα με το είδος της ψυχικής συνάφειας που προξενούν τα μεγάλα έργα. «Αυτή δεν είναι μια μικρή αγάπη, μάθε το καλά, πως αυτή είναι μια μεγάλη αγάπη, γεμάτη παθιασμένα φιλιά που έχουν να σε διδάξουνε τόσα».
Ο Στιβ Κρέιν ίσως να βρέθηκε για λίγες μέρες στην περιοχή. Οι βιογράφοι του, εξονυχιστικά έχουν ερευνήσει τους προορισμούς και τους σταθμούς της ζωής του. Μα εκείνη η φιγούρα που έμελε να ταρακουνήσει για τα καλά το χειμωνιάτικο Πάτερσον, δεν ήταν μια από τις φωνές του συρμού. Πολυγραφότατος, χάριζε λίγο κουράγιο στους τύπους τους λαϊκούς. Αυτούς που γνώρισε και αγάπησε μες στις ασυδοσίες της νιότης του. Και ίσως για μια αιτία που κρατά καλά κρυμμένη η ιστορία, να επισκέφτηκε το Πάτερσον, να πέρασε για λίγες ώρες προτού άρρωστος βαριά πάρει το δρόμο του λιμανιού. Πιθανά κανείς να μην τον πήρε είδηση ή κάποιος να ´πε, για κοίτα αυτόν τον τύπο πώς ρουφάει τη ζωή εκεί έξω. Ίσως ήταν ένα αληθινά, φλεγόμενο αγόρι και έτσι όσοι βρέθηκαν εμπρός του εκείνες τις ώρες θα είδαν το θαύμα. Τους πήρε πια ο χρόνος για πάντα κοντά του. Για μας, μονάχα τα φωτισμένα γράμματα του άτυχου συγγραφέα απομένουν, για μας, μόνο οι φωτογραφίες από το Σϊρακιουζ. Για μας το Τζέρσει που αλλάζει και που το να θυμάται συνιστά πολυτέλεια.
Για μας και η περγαμηνή του Paul Auster και ένα μοναδικό πορτραίτο του Κρέιν με φόντο σταθμούς μιας Αμερικής που ξεχύνεται προς το όνειρο. Ο σπουδαίος, Αμερικάνος συγγραφέας που αναλαμβάνει το εγχείρημα να φωτίσει το έργο και τη ζωή του Στίβεν Κρέιν φροντίζει να δείξει ενδιαφέρον σε κάθε πτυχή της σύντομης βιογραφίας του. Μα έτσι κάνουν όσοι τιμούν τις ζωές που μπαίνουν στο εργαστήρι τους. Ο Κρέιν, ένας μοντέρνος άγιος της αμερικάνικης λογοτεχνίας που έφυγε τόσο νωρίς μοιάζει με αντίστιξη «στα κτίρια που έχουν απάνθρωπους τόνους και είναι αμείλικτα ψηλά, στο έμβλημα ενός έθνους που ορθώνει περήφανα το μεγαλόπρεπο κεφάλι του προς τα σύννεφα, δίχως να ρίχνει προς τα κάτω ούτε μια ματιά, αδιαφορώντας, μέσα στο μεγαλείο των φιλοδοξιών του, για τους δύσμοιρους που φτύνουν το αίμα στα πόδια του».
Φεύγω για το Πανεπιστήμιο και ήδη εντός μου αφήνουν εδώ και εκεί φωνές οι εμβληματικές ιστορίες του συγγραφέα και ανταποκριτή. Ο Στίβεν Κρέιν παρουσιάζει τη ζωή με την πάλη και την ποικιλία της. Τίποτε στις σελίδες των βιβλίων του δεν μοιάζει με βουβή ταινία. Και όσο προχωράς μες σε εκείνο τον κόσμο μπορείς με βεβαιότητα να γευτείς τις στάχτες καθώς πέφτει βελούδινη η νύχτα, σαν πεπρωμένο, ολότελα φυσικά και δικαιωμένα, Μες στις ιστορίες του Στίβεν θα νιώσεις το χρόνο και το θάνατο και θα πεις πως μια φορά και έναν καιρό σταμάτησες και αντίκρισες τη φοβερή ζωή. Το σπουδαίο ρόδο του Νιου Τζέρσι πρόλαβε να αναπαραστήσει εκείνο τον νέο κόσμο που ωστόσο κύριε Χάξλει, μάθετέ το πως ελάχιστα θαυμαστός μοιάζει πια. Ελάχιστα.
Μέρα 4η,
στις γειτονιές παρέα με τον Πολ. Φριχτή ζέστη και χάλυβας. Θα χαιρόταν με την καρδιά του ο καθηγητής Ξενάκης τις κάθετες πόλεις που γεννιούνται μέρα με τη μέρα.
Μάλμπερι Πλέις, έτσι λεγόταν ο δρόμος που γεννήθηκε ο Στίβεν Κρέιν. Πρόκειται για μια γειτονιά σαν όλες τις άλλες. Ολόκληρο το Νιου Τζέρσι μοιάζει με ένα πελώριο χωριό γεμάτο φίλους και στέκια και βαριές οικοδομές. Πελώρια καναρίνια στέκουν στο βάθος του ορίζοντα, τσιμπολογώντας μεγάλα σακιά τσιμέντο. Δεν τραγουδούν ποτέ και κάθε χάραμα κουβαλάνε μεγάλες χούφτες από στηθαία και γρανιτένια κομμάτια για επιφάνειες καινούριων κτιρίων.
Το ραντεβού μου είχε φανεί από νωρίς και όλα τα χθεσινά είχαν ξεχαστεί. Είχε φανεί συνεπής και έμοιαζε να διατηρεί με την περιοχή μια σχέση βιωματική σχεδόν. Είχε φανεί συνεπής, όπως τόσες και τόσες φορές ήδη από το 1982. Επειδή από τότε που ο Paul Auster συστήνεται στο αμερικανικό, αναγνωστικό κοινό, μοιάζει σχεδόν βέβαια πως σε λίγο καιρό οι μεταφραστές θα δουλεύουν ακατάπαυστα πάνω στα θεωρήματά του. Η πόλη του μια τριλογία, ένας Γυάλινος Κόσμος, γεμάτος Φαντάσματα και Κλειδωμένα δωμάτια. Τα χρόνια περνούν και τώρα οι τάξεις του ΄47 περνούν στην απέναντι πλευρά. Ο κόσμος που διδαχτήκανε τρεμοπαίζει πια και ο ίσκιος του μακραίνει, είναι η αλήθεια. Και είναι στο χέρι εκείνων των λίγων να καταγράψουν τις τελευταίες στιγμές, να μιλήσουν πρώτη και τελευταία φορά για τη ζωή που σαρώνει τα πιο άξια παιδιά της και δεν δίνει δεκάρα για το ταλέντο που καίγεται, για τη μελαγχολία που σου τρώει την ψυχή. Δεν σημαίνει τίποτε για τον κόσμο το άστρο που πέφτει. Κάπως έτσι, μένει για μας και μια ανθρώπινη προδιάθεση που κίνησε την ψυχή του πολυμεταφρασμένου Κρέιν και ολοκληρώνει στην περίπτωση του Οστέρ ένα σπάνιο, βιογραφικό σύγγραμμα και μια ταυτόχρονη μελέτη πάνω στις ροπές της ποίησης. Κρυμμένη μες στην απόγνωση της Μάγκι και άλλοτε φτιάχνοντας ένα κόκκινο σήμα μες στις θαλασσογραφίες του Turner η ποίηση του «Φλεγόμενου αγοριού» γίνεται φανερή μέσα από τα συμφραζόμενα και την εποχή που φθάνει πάντα στο τέλος της με θύελλες και γενιές προδομένες. Ο Paul Auster, σαν να αποδίδει τις τελευταίες τιμές στον μεγάλο λησμονημένο της αμερικανικής λογοτεχνίας, ξαναζεί τη βιογραφία ενός σπάνιου και εξωτικού ταλέντου με κάπως εύθραυστη υγεία. Του παθιασμένου αθλητή, του αφοσιωμένου ανταποκριτή που από κάθε γωνιά της εμπόλεμης ανθρωπότητας στέλνει κείμενα γεμάτα από την δόξα της ιστορίας που γράφεται. Κούβα, Ελλάδα μερικοί μόνο από τους σταθμούς της δημοσιογραφικής απασχόλησης του Κρέιν. Για απόψε και για πάντα μες στη φωτιά, το «Φλεγόμενο αγόρι» δεν έχει να φοβηθεί τίποτε. Συγκεντρωμένες μαρτυρίες και το αποτέλεσμα της έρευνας του Auster σε μια καλαίσθητη έκδοση από το Μεταίχμιο με την ξεχωριστή, μεταφραστική επιμέλεια της Ιωάννας Ηλιάδη ανάβει τη σπίθα πάνω στα ράφια των βιβλιοπωλείων. Φωτίζει τον Κρέιν και την ίδια στιγμή συνιστά ένα από τα εκδοτικά γεγονότα της χρονιάς που σαν αυτόχειρας τραβάει στον χαμό της.
Ο Ματίς και ο Λένιν γεννιούνται λίγους μήνες μετά από εκείνον. Ο Προυστ και η Γερτρούδη Στάιν είναι άνθρωποι της δικής του εποχής και θα συνεχίσουν το έργο τους μες στον καινούριο αιώνα. Ο Κρέιν όμως δεν θα φανταστεί ποτέ τις χιλιάδες των αυτοκινήτων στους δρόμους του Τζάκσονβιλ, το θαύμα της μεγάλης οθόνης δεν πρόκειται να του αποκαλυφθεί ποτέ. Εκείνος έχει βρει μια θέση στο μέλλον που θα γραφτεί δίχως εκείνον. Φαντάσου, ο συγγραφέας του Κόκκινου Σήματος να ξαφνιάζεται από τα κόλπα του πόνι. Να ξετρελαίνεται από τα κόλπα του βασανισμένου τετράποδου, σε μια ζεστή στιγμή της ζωής του, αυτός που αργότερα θα φέρει στο φως το θαμμένο βασίλειο της αιώνιας ανθρώπινης σύγκρουσης». Καθώς μιλούσε έστριψε σε μια γωνιά και πήρε μαζί του τον ήλιο. Οι φροντιστές του χρόνου μαζέψανε το παλιό παραβάν και έριξαν στη σκηνή κάτι από τη νύχτα που όλο πλησιάζει. Έπειτα κοιτούσανε τον ορίζοντα με τις καταιγίδες βουβές και μακρινές μες στα βάθη τους. Κάποτε θα δώσει ο καιρός και ο Κρέιν θα σταθεί αντίθετος σε κάθε ρεύμα, ένας εξ ενστίκτου μοντερνιστής που καταγράφει ναυάγια και ατέλειωτες εξορίες. Άνθρωποι δίχως πρόσωπο και μια δόση αψηφισιάς κάνουν πάντα τη διαφορά.
Αυτά ήταν και τα τελευταία λόγια του Paul Auster. Προτού ξεμακρύνει πρόλαβε να μου πει, το απόγευμα στο μητροπολιτικό μουσείο. Δεν θα μπορούσες να το χάσεις. Ο Κρέιν με μια παρέα έπαιζε μπέιζμπολ στην άκρη της οδού Μάλμπερι για έναν ολόκληρο σιωπηλό αιώνα, πρώτος ανάμεσα σε μια απέραντη σειρά δημιουργών που άνοιξαν τα νέα ρεύματα και έδειξαν το πρόσωπο του αιώνα φωτισμένο, γλαφυρό αθεράπευτα.
Πρωινός, διάφανος ουρανός, τελευταία μέρα, βόλτα στην αγορά της πολίχνης.
Έξω στους δρόμους οι άστεγοι διαθέτουν μια εξαιρετικά κλονισμένη υγεία. Θέλεις οι ιδιοτροπίες του καιρού, οι παγωμένες νύχτες, έπειτα η υγρασία του ωκεανού. Όλοι τους φτύνουν λίγο αίμα προτού σηκωθούν το πρωί μέσα από τα χαρτόκουτα τους. Οι μαρτυρίες λένε πως ο Στίβεν προς το τέλος της ζωής του έμοιαζε με μια τέτοια φιγούρα. Ο τύπος του ραντεβού, εμφανίστηκε δίχως να κουράζεται καθόλου από το έπος του πρόωρα νεκρού συγγραφέα. Με προσπέρασε και με διάθεση ανάλαφρη πήρε να σφυρίζει έναν σκοπό. Σταματούσε μονάχα για να μου μιλήσει. Πέρα μια αμερικανική σημαία μαρτυρά τις στρατιωτικές εγκαταστάσεις. «Έχω ακούσει πολλούς αξιωματικούς του στρατού να λένε ότι ήταν ο πιο γενναίος άντρας που είδαν ποτέ. Προφανώς δεν υπολόγιζε τον κίνδυνο. Ο θάνατος δεν ήταν για αυτόν τίποτε περισσότερο από την επόμενη ανάσα». Κρατούσε ένα ογκώδες βιβλίο και όταν είδε να κοιτάζω καχύποπτα πρόσθεσε πως «μες σε αυτό το βιβλίο χώρεσε μια ζωή, τι περίμενες; Πως θα μπορούσε να είναι κάτι λιγότερο;» Τώρα το πλήθος σκόρπισε, καθένας στέκει κάτω από τον φωτισμό του δωματίου ή του σιδηρόδρομου και όλο αναγνωρίζει τα σημάδια. Με προσπερνά ένας μποέμ τύπος που δεν παραλείπει να μου ζητήσει συγνώμη. «Κάπως έτσι θα έμοιαζε και ο Στίβεν στα καλύτερά του, ένα μποέμ τύπος απολύτως άχρηστος σε οτιδήποτε άλλο πέρα από τη δουλειά του. Ο αρχισυντάκτης μιας σύγχρονης εφημερίδας δεν θα τον άντεχε κοντά του». Ο κύριος Paul δεν έχει αφήσει τίποτε στην τύχη του και μες στις οκτακόσιες σελίδες του φροντίζει να αφήσει εδώ και εκεί μαρτυρίες φίλων για τα φερσίματα του δημιουργού, τον τρόπο που είχε να κυνηγάει τον κίνδυνο, επίμονα και αστόχαστα, για τη μορφή του που σε άλλους φάνταζε τόσο όμορφη και άλλοτε πάλι η γενική του κατάσταση τον καθιστούσε αδύναμο, παραδομένο ποιος ξέρει σε τι τρομερές κακουχίες. Σπάνια θα συναντήσει κανείς έναν τέτοιον άνθρωπο εκεί έξω. Επειδή είναι λιγοστοί όσοι ξέρουν να βλέπουν πίσω από το θολό παραπέτασμα και να φτιάχνουν ιστορίες με το τίποτε της Μάγκι. Ο κύριος Paul άφησε το ογκώδες εγχειρίδιο στα χέρια μου και χάθηκε προς τις πυκνές τάξεις της Νέας Υόρκης. Το πλήθος φαινόταν απειλητικό, ένα κύμα που καταπίνει ότι βρει στο πέρασμά του. Μόνον ο χρόνος μπορεί να παραβγεί μαζί του σε κίνδυνο.
Και τότε, σημείωσε στο ημερολόγιό του τις λέξεις. «Κόκκινο σήμα του θάρρους». Και λογάριασε πως εκείνοι οι απ΄ανάγκη στρατιώτες που ξεχύνονταν δίχως να γνωρίζουν πώς σκοτώνει κανείς, ξεχύνονταν στα νυχτερινά λιβάδια και κράδαιναν ξιφολόγχες. Θραύσματα και εκρήξεις και σωροί νεαρών που βιάστηκαν ή φάνηκαν άτυχοι και απέναντι ένας άλλος κόσμος που κερδίζει μερικά μέτρα και εξαπολύει βολές. Και ο ίδιος να που τρέχει τώρα, έχει χάσει το όπλο του, ειρωνεύεται κατά πρόσωπο το θάνατο, δεν δίνει δεκάρα για τις φωνές, εφορμά με τη συνείδησή του καθαρή, με εξαρθρωμένα τα μέλη του, μεθυσμένη την ψυχή που εγκαταλείπει την ανθρωπιά της και γίνεται ολάκερη σφυγμός. Δεν χρειάζεται θάρρος, μόνο η ικανότητα να ξεχωρίζεις μες στον καπνό της μάχης τη σωστή διαδρομή, μόνο να μπορείς να αποφύγεις τις ίλες που σε ακολουθούν, τους στρατηγούς που ετοιμάζονται να πεθάνουν μες στο φοβερό τους παιχνίδι και δεν έχουν πια τον παραμικρό ενδοιασμό, τον ελάχιστο δισταγμό. Τώρα τάσσεται «σε έναν αγώνα όμοιο με του Προμηθέα, χωρίς ελπίδα για νίκη ή ανταμοιβή, σε έναν συνεχή , σκληρό αγώνα που ίσως σημαίνει οδύνη και θάνατο, αλλά σίγουρα εξασφαλίζει ένα ανεκτίμητο παράσημο ανδρείας: την τραγική αξιοπρέπεια» γράφει η Κατερίνα Σχινά στη μετάφραση του «Κόκκινου παράσημου» των εκδόσεων Διαλέγεσθαι. Τώρα στο όνομα της ύπαρξής του αναμετράται με τον καιρό και με τον εαυτό του.
Αναχώρηση, νύχτα στον σταθμό των υπεραστικών
Ο κύριος Πολ με συντρόφεψε ως τον σταθμό. Είχε σωθεί από εκείνο το φοβερό πλήθος και παρακολουθούσε με χαρακτηριστική ανωτερότητα τις ετοιμασίες των ταξιδιωτών. «Δεν θα μπορούσε κανείς να αμφισβητήσει πως μες σε έναν παραχαραγμένο καιρό, αφοσιωμένοι άνδρες σαν τον Κρέιν κρατούν όρθιο το μυστήριο της ζωής» Με το σακατεμένο του κορμί και την άτρωτη ψυχή του ο Κρέιν σκάλισε λέξεις που μας συγκλόνισαν. Ανήκει σε αυτούς που στάθηκαν πρόδρομοι για ολόκληρη την καινούρια λογοτεχνία. Και έκανε πράξη την διαχρονική σύσταση του Baudelaire που μας θέλει για πάντα μεθυσμένους, από κρασί, από ποίηση ή αρετή. Όλα περίσσευαν στην περίπτωση του Στίβεν Κρέιν.
Φλεγόμενο αγόρι, του Paul Auster
Μετάφραση: Ιωάννα Ηλιάδη
Εκδόσεις Μεταίχμιο
σελ: 1184
