Λόγος + Τέχνη

Γενέτειρα του Μαγικού Ρεαλισμού φαίνεται να είναι η Λατινική Αμερική με πιο γνωστό εκφραστή τον λογοτέχνη και νομπελίστα (1982), Gabriel García Márquez. To έργα του χαίρουν ευρείας κριτικής αναγνώρισης και παγκόσμιας εμπορικής επιτυχίας χάρη στο χαρακτηριστικό λογοτεχνικό του ύφος, το οποίο είναι συνδεδεμένο με τη μυθοπλασία της Νοτίου Αμερικής, ειδικότερα από το 1960 και μετά. Με κειμενικούς όρους τώρα, το μυθιστόρημα του Μαγικού Ρεαλισμού κατέρριψε τον παραδοσιακό διαχωρισμό του φανταστικού από το συμβατικό, του υπερφυσικού από το φυσικό, του υποκειμενικού από το φυσιολογικό, σε μια προσπάθεια να υπογραμμίσει μέσα από τους μύθους και τα σύμβολα που συνεχώς επαναλαμβάνονται, τον τρόπο με τον οποίο όλες αυτές οι σφαίρες αλληλεπιδρούν ώστε να καθορίσουν τη ζωή των ανθρώπων και τη μοίρα των λαών. Ενδεχομένως ο όρος να φαίνεται αντιφατικός, ωστόσο η λεπτή ειρωνεία πίσω από όλο αυτό είναι πως μόνο μέσα από τον συγκερασμό του φανταστικού με το πραγματικό μπορεί τελικά η αλήθεια να αναδυθεί πλήρως στη λογοτεχνία.

Ο Gabriel García Márquez, το πρώτο από τα έντεκα παιδιά της οικογένειας, έζησε τα παιδικά του χρόνια με τους παππούδες του. Η γιαγιά του, του διηγιούνταν ιστορίες με φαντάσματα και νεκρούς, εμπνευσμένες από μύθους της Λατινικής Αμερικής, ενώ ο παππούς του τον επανέφερε στην πραγματικότητα με καθημερινές βόλτες και τις ιστορίες του από τον εμφύλιο του 1899. Μετά το γυμνάσιο, ο Márquez σπούδασε νομική και πολιτικές επιστήμες στο πανεπιστήμιο της Μποκοτά, σπουδές που δεν ολοκλήρωσε ποτέ καθώς αποφάσισε να ακολουθήσει την πραγματική του αγάπη, τη συγγραφή. Αρχικά, και για πολλά χρόνια, καταπιάστηκε με τη δημοσιογραφία. Αρθρογραφούσε στην εφημερίδα Εl Universal στην Καρταχένα ενώ αργότερα απέκτησε τη δική του στήλη στην El Heraldo με το ψευδώνυμο Septimus.

Δημοσιεύει τα πρώτα του διήγηματα, τα οποία λαμβάνουν θετική κριτική, ενώ ο ίδιος συνεχίζει να μελετά τους αγαπημένους του συγγραφείς της Δύσης: Franz Kafka, James Joyce, Ernest Hemingway, Virginia Woolf, και William Faulkner. Εν συνεχεία, φεύγει για την Ευρώπη ως ανταποκριτής της εφημερίδας Εl Espectador αλλά δεν αργεί να επιστρέψει.

Η ερωτική ιστορία του Γκάμπο (όπως τον αποκαλούσαν οι δικοί του άνθρωποι) με τη Mercedes Barcha αποτελεί μια άκρως τρυφερή ιστορία καθώς πρωτοσυνάντησε τη μετέπειτα σύζυγό του και μητέρα των δύο γιων του, όταν εκείνη ήταν μόλις σε ηλικία εννέα ετών ενώ εκείνος δεκαέξι. Ακολούθησε ένα διακριτικό φλερτ χρόνων μέχρι η Mercedes Barcha να τελειώσει το σχολείο και να ενηλικιωθεί. Έμειναν μαζί ως το τέλος της ζωής του, εγκατεστημένοι στο Μεξικό από το 1961, και όπως ο ίδιος δήλωσε σε συνέντευξή του στο The Paris View, το μόνο πράγμα για το οποίο μετάνιωσε είναι που δεν απέκτησαν μια κόρη. 

Ένα άλλο μεγάλο κεφάλαιο στη ζωή του αποτέλεσε η φιλία του με τον Κουβανό ηγέτη, Fidel Castro. Όλα ξεκίνησαν με την πρώτη επίσκεψη του συγγραφέα στην Αβάνα το 1959 και την άνοδο του Castro στην εξουσία. Αρκετά χρόνια αργότερα, τη δεκαετία του 1990, ο Márquez θα προσπαθήσει να μεσολαβήσει για τις σχέσεις Castro – Clinton σε μια απόπειρα επικοινωνίας των δύο κρατών. Ο Bill Clinton υπήρξε άλλωστε και ο πρόεδρος που ήρε την απαγόρευση εισόδου του Márquez στις ΗΠΑ, που κράτησε πάνω από 30 χρόνια λόγω της σχέσης του συγγραφέα με τον Castro και της φιλοαριστερής του δράσης γενικότερα. Όπως πολλοί σύγχρονοί του λατινοαμερικανοί λογοτέχνες, ο Márquez αναμίχθηκε ενεργά στην πολιτική και φλέρταρε με τον κομμουνισμό.

Το 1982 η Σουηδική Ακαδημία τον βράβευσε με το Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας «για τα μυθιστορήματα και τα διηγήματά του, στα οποία το φανταστικό και το πραγματικό συνδυάζονται σε έναν πλούσιο κόσμο φαντασίας, αντανακλώντας τη ζωή και τις συγκρούσεις μιας ηπείρου» και εκείνος εκφωνεί τον περίφημο λόγο του « Η μοναξιά της Λατινικής Αμερικής». Τα τελευταία χρόνια αποσύρθηκε από τη δημόσια ζωή καθώς αντιμετώπιζε προβλήματα με τον καρκίνο των λεμφαδένων. Πέθανε στις 17 Απριλίου 2014, σε ηλικία 87 ετών στο Μεξικό. Ο πρόεδρος της Κολομβίας Juan Manuel Santos κήρυξε τριήμερο εθνικό πένθος στη μνήμη του μεγάλου συγγραφέα λέγοντας: «Για να αποτίσουμε φόρο τιμής στη μνήμη του Gabriel García Márquez κηρύσσω τριήμερο εθνικό πένθος». Και πρόσθεσε: «Ολόκληρη η Κολομβία πενθεί, καθώς έφυγε ο πιο αγαπητός και αξιοθαύμαστος συμπατριώτης μας όλων των εποχών». «Υπήρξε, και δεν υπερβάλλω, ο Κολομβιανός ο οποίος σε ολόκληρη την ιστορία της χώρας μας μετέφερε πιο μακριά και πιο ψηλά το όνομα της πατρίδας μας», συνέχισε. Και τέλος: «Για εμάς τους Κολομβιανούς ο Γκάμπο δεν εφηύρε τον μαγικό ρεαλισμό, ήταν ο σημαντικότερος εκπρόσωπός του σε μια χώρα που εκπροσωπεί η ίδια τον μαγικό ρεαλισμό. Μια χώρα που συνδυάζει τη χαρά και τον πόνο, την ποίηση και τη σύγκρουση».

Ας κλείσουμε το αφιέρωμα αυτό με τα λόγια του ίδιου του Γκάμπο από την αποχαιρετιστήρια επιστολή που συνέταξε όταν αποφάσισε να αποσυρθεί: