Βιβλιοθήκη

Η Marie NDiaye παραδίδει με το «Η εκδίκηση είναι δική μου» ένα μυθιστόρημα ιδιαίτερο και αινιγματικό. Με την ιστορία μιας δικηγόρου στο Μπορντώ της Γαλλίας, η οποία αναλαμβάνει μια ιδιαίτερη υπόθεση παιδοκτονίας, η NDiaye βρίσκει αφορμή να συνθέσει ένα έργο για το υποκείμενο, για τη μνήμη, για τις εύθραυστες και περίπλοκες σχέσεις με τους άλλους και την κοινωνία, για την ίδια την «υφή» του εαυτού…

Η NDiaye οργανώνει το μυθιστόρημά της με άξονα ένα κεντρικό πρόσωπο, την κυρία Σιζάν (δε δίνεται ποτέ στο έργο το κύριο όνομα της πρωταγωνίστριας). Η ιστορία ξεκινά όταν η κυρία Σιζάν, μια δικηγόρος -όχι πετυχημένη–, δέχεται στο γραφείο της την επίσκεψη ενός κυρίου Πρενσιπό, ο οποίος θέλει να της αναθέσει μία ιδιαίτερα δύσκολη και σοβαρή υπόθεση, που αφορά τη γυναίκα του (κατηγορούμενη για παιδοκτονία). Από το σημείο αυτό και έπειτα, ο αναγνώστης παρακολουθεί την κυρία Σιζάν, τις κινήσεις και τις σκέψεις της. Καθ’ όλη τη διάρκεια του μυθιστορήματος ακολουθούμε την πρωταγωνίστρια στο πώς αντιμετωπίζει την υπόθεση, πώς συνδέεται με τον ίδιο τον κύριο Πρενσιπό, πώς ζει στην καθημερινότητά της, πώς σχετίζεται με τα διάφορα σημαντικά πρόσωπα στη ζωή της, πώς η ίδια αντιλαμβάνεται τον εαυτό της… Η δικανικού τύπου πλοκή γίνεται περισσότερο ένα τέχνασμα για να αναδείξει η συγγραφέας την ίδια την ηρωίδα του μυθιστορήματος.

Διαβάζοντας το μυθιστόρημα της NDiaye, εντυπωσιάστηκα. Κι αυτό όχι για την ιστορία που αφηγείται αυτή καθαυτή, αλλά για τον τρόπο που αποδίδονται όλα, για τη μορφή του. Το «Η εκδίκηση είναι δική μου» είναι ένα ιδιαίτερο πεζογράφημα που, νομίζω, αποδίδει με τον καλύτερο τρόπο την ίδια την έννοια του υποκειμένου/ατόμου μέσα στη ζωή. Είναι ένα μυθιστόρημα αφηγημένο από την οπτική γωνία της κυρίας Σιζάν, δίνοντας χώρο στην ίδια την προσωπικότητα, τις σκέψεις, τις κινήσεις και τις πράξεις της πρωταγωνίστριας να φανούν. Η NDiaye –νομίζω σοφά– δεν επιλέγει να επιμείνει μόνο στα διαδικαστικά και την έκβαση της δικαστικής υπόθεσης, ούτε καταφεύγει σε τυπικού χαρακτήρα πλοκή και δόμηση του έργου. Αντιθέτως, πρωταρχικό ρόλο παίζουν οι σχέσεις που έχει αναπτύξει και (προσπαθεί να) διατηρεί η κυρία Σιζάν με όλα τα υπόλοιπα πρόσωπα της ζωής της: αρχικά, με τους δύο άμεσα εμπλεκόμενους στην υπόθεση παιδοκτονίας, τον κύριο και την κυρία Πρενσιπό· πιο ιδιαίτερα, με τον κύριο Πρενσιπό (καθώς η ηρωίδα από την αρχή είναι πεπεισμένη ότι τον γνωρίζει, ότι τον έχει συναντήσει ως παιδί σε ένα από τα σπίτια που καθάριζε η μητέρα της, και ότι έχει συμβεί μεταξύ τους ένα -αδιευκρίνιστο μέχρι το τέλος- καθοριστικό γεγονός)· με τους δύο γονείς της, με τους οποίους βρίσκεται διαρκώς σε μία λεπτή ισορροπία· με το φίλο και πρώην εραστή της, Ρουντί, και τη μικρή του κόρη· και τέλος, με την οικιακή της βοηθό, Σαρόν, μια παράτυπη μετανάστρια που ζει στη Γαλλία με την οικογένειά της και προσπαθεί να επιβιώσει…

Η NDiaye κατορθώνει να μπλέξει με το δικό της τρόπο όλα αυτά τα διαφορετικά νήματα και να δώσει στους αναγνώστες ένα περίπλοκο πορτρέτο της κυρίας Σιζάν, ένα πορτρέτο που αποτυπώνει με τον καλύτερο τρόπο την ίδια την «ουσία» του υποκειμένου. Ενός υποκειμένου που πασχίζει να βρει μια θέση, να επικοινωνήσει με τους άλλους, να βρει τα δικά του πατήματα, τις δικές του επιθυμίες και τη δική του ιδιοστασία. Και αν κάτι καθίσταται σαφές από την NDiaye είναι ότι αυτό το υποκείμενο είναι διαρκώς προβληματοποιημένο: παλεύει με τη μνήμη του για βρει μιας άκρη στο πώς έχει καθοριστεί από αυτή· παλεύει με τις διαρκείς αμφιβολίες και τα κενά· ψάχνει για νόημα· πολεμά με συναισθήματα αποπροσανατολισμού και αποτυχίας στη ζωή· αναζητά μετά βίας πατήματα στις σχέσεις με τους σημαντικούς άλλους· παλεύει για να βρει σημεία επαφής με τα άτομα τριγύρω, αν και στη συνέχεια μοιάζει να τα υπονομεύει … Το «Η εκδίκηση είναι δική μου» επιμένει, με τους τρόπους που έχει δομηθεί, να «ξεφλουδίζει» την υποκειμενικότητα, να εισχωρεί κάτω από αυτό που στο μυαλό μας το έχουμε ως δεδομένη ενότητα, και να το αποδομεί σιγά-σιγά, φέρνοντας στο φως τις ρωγμές του, τα τυφλά του σημεία, τις εμμονές του, τις αποτυχίες και τις αμφιβολίες του. Επιπρόσθετα, σε ένα ακόμη βαθύτερο επίπεδο, η συγγραφέας ανατέμνει το υποκείμενο προσπαθώντας να το τοποθετήσει (έστω και μόνο φευγαλέα κάποιες φορές) εντός των ίδιων των κοινωνικών θεσμών, για να κάνει ακόμη πιο εμφατική την προβληματοποίησή του. Η NDiaye επιδιώκει να δείξει πώς το άτομο διατηρεί, διαπραγματεύεται, ανέχεται, ή καταστρέφει τους δεσμούς με «σημαντικούς άλλους», όπως είναι η οικογένεια. Ενώ, με έναν υποδόριο τρόπο, αγγίζει ακόμη και τα φυλετικά ζητήματα, βάζοντας στο κάδρο τον τρόπο που ένα «λευκό» υποκείμενο (όπως η κυρία Σιζάν) αντιμετωπίζει –βιώνοντας ίσως αισθήματα ανωτερότητας– τον Άλλον, τον αποικιοκρατούμενο (δλδ. την οικιακή βοηθό), καταδεικνύοντας έτσι και τις υπάρχουσες (αν και ασύνειδες) σχέσεις εξουσίας σε σχέση με τους άλλους.

Σ’ αυτό το σημείο δε, αξίζει να σημειωθεί και το έτερο δυνατό στοιχείο του μυθιστορήματος, που είναι το ύφος του, ο τρόπος γραφής του. Φανερά αποκλίνουσα από τα κλασικά πρότυπα, η γραφή μοιάζει σχεδόν απελευθερωμένη – πράγμα που κατά τη γνώμη μου εξυπηρετεί στον ύψιστο βαθμό τη σκοπιμότητα να δοθεί έμφαση στο ίδιο το υποκείμενο και στο πώς αυτό συνδέεται με και συλλογίζεται τον κόσμο. Γραφή γρήγορη, λόγος άλλοτε κοφτός και άλλοτε ρέων σαν ποταμός, στίξη που δίνει το τέμπο στο πώς αρθρώνονται οι σκέψεις και τα αισθήματα, παράγραφοι σύντομοι με σκοπό να προσδώσουν ταχύτητα … (Εδώ οφείλουμε να επαινέσουμε τη μετάφραση της Αλεξάνδρας Κωσταράκου για την υφολογική και γλωσσική αρτιότητα που αποτυπώνει την εσωτερικότητα της γραφής). Αν σε όλα αυτά, προστεθεί ακόμη και το διαρκές μυστήριο που πλανάται ως προς ορισμένα σημεία της πλοκής, δημιουργώντας μια ατμόσφαιρα σασπένς και καλλιεργώντας μια αίσθηση ανοικτότητας, τότε το μυθιστόρημα αποκτά έναν ιδιαίτερο τόνο που το καθιστά αρκετά πρωτότυπο και, ταυτόχρονα, σημείο προβληματισμού.

Βγαλμένο από τις σύγχρονες πολιτισμικές τάσεις που θέλουν να βάζουν στο κέντρο-στόχαστρο το άτομο και τη συνείδησή του και να αναδεικνύουν την πολλαπλότητα και το σκοτεινό του κόσμο, επηρεασμένο από τις υφολογικές τάσεις μιας μη-κλασικής παράδοσης, το «Η εκδίκηση είναι δική μου» συστήνεται ως ένα έργο που δεν απευθύνεται σε όλους, αλλά που θα ικανοποιήσει όσους ενδιαφέρονται να διαβάσουν μια έντεχνη, ειλικρινή και προσωπική φωνή για το σημερινό άτομο.