Βιβλιοθήκη

Στις αρχές του 2024 έρχεται να μας συντροφεύσει η μετάφραση ενός μυθιστορήματος της εμβληματικής για τα βρετανικά γράμματα Iris Murdoch. Οι εκδόσεις Διόπτρα κυκλοφόρησαν το μυθιστόρημα «Η καμπάνα», που πρωτοκυκλοφόρησε το 1958, και κάπως έτσι μας συστήνουν τον περίτεχνα δομημένο ψυχολογικό και φιλοσοφικό κόσμο της σπουδαίας συγγραφέα, που σήμερα μοιάζει ιδιαίτερα επίκαιρος και εξαιρετικά σημαίνων.

Η υπόθεση έχει ως εξής: η Ντόρα (μία εκ των πρωταγωνιστών), ενώ πρώτα έχει εγκαταλείψει για λίγο τον καταπιεστικό σύζυγό της, αποφασίζει να επιστρέψει δίπλα του και πηγαίνει να τον συναντήσει σε μια κοσμική θρησκευτική κοινότητα στην αγγλική εξοχή, δίπλα σε ένα μεσαιωνικό αβαείο, όπου εκείνος πραγματοποιεί έρευνα. Η άφιξή της, συμπτωματικά λίγο πριν εγκατασταθεί μετά βαΐων και κλάδων στο αβαείο η καινούργια καμπάνα (για να πληρωθεί το κενό της προηγούμενης, εδώ και αιώνες χαμένης), θα σημάνει μια σειρά από εξελίξεις που θα συνταράξουν την κοινότητα συθέμελα. Αυτή είναι σε πολύ αδρές γραμμές η πλοκή του μυθιστορήματος, η οποία ωστόσο, όσο απλή και αν αποδεικνύεται εν τέλει, εξυπηρετεί απόλυτα το βαθύτερο σκοπό του έργο, που δεν είναι άλλος από την με ακρίβεια αποτύπωση των ψυχολογικών και ηθικών καταστάσεων των ανθρώπων όταν αυτοί καλούνται να ισορροπήσουν πάθη και ιδανικά, βαθύτερες επιθυμίες και αγνές αναζητήσεις του καλού ηθικού βίου.

Εάν κάτι διακρίνει τη γραφή της Murdoch αυτό είναι ο συνδυασμός της πλούσιας και λεπτομερούς περιγραφής προσώπων και καταστάσεων με μια σχεδόν επιστημονική ακριβολογία και με ένα ακούραστο ενδιαφέρον να αποτυπώνει όσο πιο εννοιολογικά και περιεκτικά μπορεί την ουσία των συνθηκών που περιγράφει. Εάν κανείς προσέξει τη γλώσσα και το χαρακτηρισμό των προσώπων, θα θαυμάσει την ευελιξία της να κινείται διαρκώς από το μερικό και συγκεκριμένο στο γενικό και αφηρημένο. Κάτι που φτάνει στο απόγειό του όταν η παντογνώστρια αφηγήτρια επιμελώς περιγράφει τις ψυχικές καταστάσεις και τους συλλογισμούς των προσώπων, κατηγοριοποιώντας και θεωρητικοποιώντας, όπως θα έκανε ένας φιλόσοφος ή ερευνητής σε μια πραγματεία.

Η συγκεκριμένη επιλογή της Murdoch δεν είναι τυχαία και δεν είναι απλώς μια συγκυριακή τεχνική για χάρη του στυλ. Πρόκειται για έναν τρόπο γραφής σε οργανική σχέση με το γενικότερο πνεύμα του μυθιστορήματος. Η Καμπάνα είναι ένα έργο βαθιά ανθρώπινο, με απόλυτη προσήλωση και σεβασμό στα πρόσωπα, τους εσωτερικούς τους αγώνες και τις σχέσεις που αναπτύσσουν μεταξύ τους. Η συγγραφέας, θίγοντας μια σειρά ζητημάτων, από τη συζυγική καταπίεση και κακοποίηση, την χειραφέτηση, τον ομοφυλοφιλικό έρωτα μέχρι τη θρησκευτική και ασκητική ηθική, έχει ως βασικό της στόχο να χαρτογραφήσει την ανθρώπινη εμπειρία και τους αγώνες που δίνει να ισορροπήσει τα ψυχικά «θέλω», τις ανάγκες και τις ορμές με την βαθύτερη επιθυμία για απόκτηση ή εξάσκηση του καλού και του ενάρετου βίου. Κάθε στιγμή, κάθε λεπτό, σε κάθε αλληλεπίδραση ή στοχασμό και εσωτερικό μονόλογο, τα άτομα εξερευνούν τον εαυτό τους, ελέγχουν τα όριά τους, ερευνούν τα κίνητρα και τις επιθυμίες τους, και πειραματίζονται ως προς τις ακριβείς σχέσεις τους με τους υπόλοιπους. Κάθε στιγμή, κάθε λεπτό, το βασικό ζητούμενο και διακύβευμα για όλους είναι το πώς να ζήσουν, πώς να κάνουν ή να απολαύσουν το καλό, πώς να αποκτήσουν μια ευδαιμονία και να ξεφύγουν από το βάσανο ή την καταπίεση, του εαυτού ή των άλλων. Και εκείνο που νομίζω το δείχνει περισσότερο απ’ όλα, σε τούτο το βιβλίο, είναι το τρόπος που η Murdoch διαχειρίζεται τις συγκρούσεις και τις κρίσεις των χαρακτήρων. Γιατί, ακόμα κι αν το μυθιστόρημα είναι γεμάτο με συγκρούσεις, με διαφορετικές οπτικές, με διαφορετικά συμφέροντα, εκείνο που διαφαίνεται στο βάθος, εκείνο που κρύβεται κάτω από την επιφάνεια και είναι διαρκώς στο μυαλό (κάποιων από) των προσώπων είναι το ενδιαφέρον για τους άλλους, το ενδιαφέρον για τη σχέση με τον άλλο, για το πώς μέσα από τη σύγκρουση μπορεί να προκύψει το καλό για τον άλλο ή μια ισορροπία όπου τα πρόσωπα θα είναι ευχαριστημένα, με την ηθική τους, την ακεραιότητα και την αξιοπρέπειά τους αμόλυντα.

Η «Καμπάνα» της Iris Murdoch είναι ένα εξαιρετικό, πυκνό αλλά και εύκολα αναγνώσιμο μυθιστόρημα, το οποίο με την ειλικρίνειά του κερδίζει τον αναγνώστη. Και καθώς τον κερδίζει, η αναγνωστική εμπειρία γίνεται πλουσιότερη, καθώς έχει εμβαπτιστεί με το φιλοσοφικό πνεύμα της συγγραφέα: ο αναγνώστης δεν μπορεί παρά να αναγνωρίσει αυτές τις διαρκείς χειρονομίες που (παρά τις διαφορετικότητες των προσώπων και παρά την τραγικότητα των περιστατικών) αποσκοπούν σε μια ηθική ή ψυχολογική καλή θέληση (είτε αυτό αφορά την αγάπη και τον έρωτα, ή ένα ευρύτερο σύστημα ηθικών αρχών και πίστης) και που διατυπώνουν διακαώς ένα αίτημα για αγάπη και κατανόηση.