Βιβλιοθήκη

Μια σκηνογραφία για τον Wystan Hugh Auden. Και μια ιστορία.

[…Φανταστικό σκηνικό παλιού, αθηναϊκού νοσοκομείου.  Λευκοί διάδρομοι, με βερνικωμένους τοίχους και μια καταιγιστική ησυχία. Μονάχα στον θάλαμο πέρα στο τέλος του διαδρόμου της πτέρυγας θα δει κανείς μερικούς μαζεμένους. Τριγυρίζουν νευρικά, καπνίζουν και γελάνε. Η προϊσταμένη συχνά τους κάνει συστάσεις μα ο σκοπός των επιπλήξεων της ολοκληρώνεται με ένα αινιγματικό χαμόγελο προς εκείνο τον νεαρό φωτογράφο.

Μια νοσοκόμα μπαινοβγαίνει στο δωμάτιο. Ανοίγει δρόμο ανάμεσα στο πλήθος που ρωτάει επίμονα. Ξανάρχεται με τον δίσκο του βραδινού. Κάμετε στην άκρη, στην άκρη παρακαλώ, λέει και στέκει μια στιγμή. «Ο κύριος Chester Kalman  θα σας δεχτεί σε λίγο. Θα σας συμβούλευα να αφήσετε κατά μέρος τις συγκινήσεις. Αν τον διασκεδάσετε θα του κάμετε  διπλό καλό».

Οι ρεπόρτερ συζητούν έξω. Σε λίγο η αγωνία τους παίρνει τέλος και μπορούν να τραβήξουν για τα εμφανιστήρια, κερδίζοντας επάξια το μεροκάματο. «Ο Κάλμαν υπήρξε ο μεγάλος έρωτας του Wystan Hugh Auden. Ναι, βέβαια, είκοσι χρόνια, δεν είναι καθόλου λίγα για να αγαπιέσαι με έναν άνθρωπο. Και οι δυο τους κατόρθωσαν να φτιάξουν μερικά ωραία πράγματα. Δεν ξέρω και εγώ πόσα λιμπρέτα μεταφράσανε οι δυο τους. Μετά το ‘73 που πέθανε ο άλλος, ο Kalman ήρθε εδώ κάτω. Μα δεν του ‘μενε ζωή. Θα’ναι θαύμα αν κατορθώσει να δει το ξημέρωμα του 1976. Ποιος ξέρει;» Οι τρεις τους, σαν συνωμότες κοιτάξανε την μισάνοιχτη πόρτα του θαλάμου και ακούσανε από μέσα την βραχνή φωνή του. «Ελάτε, ελάτε παρακαλώ. Δεν μας απομένει χρόνος», σκασμένος στα γέλια…]

Εμβόλιμα ή αλλιώς, πολύ συνοπτικά για τον κύριο Wystan Hugh Auden

Η εξαιρετική έκδοση του Αρμού σε μετάφραση Τάκη Παπαγγελόπουλου με τον ονειρώδη τίτλο «Η πτώση του Ίκαρου» στέκει η καλύτερη αφορμή για να θυμηθεί κανείς, με μια αδέξια ίσως ιστορία την πορεία του έργου ενός μεγάλου δημιουργού. Ο Wystan Hugh Auden στάθηκε για πάντα στο πλάι της άμεσης ποίησης, εκείνης που με την μελαγχολική της σοφία κατορθώνει να μεταγγίσει λέξεις, σημεία της στίξεως που κόβουν την ανάσα. Στο λιτό βιογραφικό της φροντισμένης έκδοσης επισημαίνεται. «Η φιλελεύθερη παραδοχή των εννοιών της ελευθερίας και της προόδου αμφισβητήθηκαν μαχητικά στην ποίησή του και η ανάγκη αναθεώρησής τους διατρέχει το έργο του». Ο Auden, περίπτωση που μεσολάβησε ανάμεσα στον καιρό της και το μέλλον, έστησε το εργαστήρι του μες στους κόλπους της ταπεινής, ανθρώπινης βιογραφίας. Εκεί, στο λιθάρι του Οβριού βρήκε τα υλικότερα πράγματα που χρειάζεται κάποτε η ποίηση και που για πάντα υπογράμμισε στο περιθώριο των σημειώσεων του ο δικός μας σοφός Παλαμάς. Μες στο κοπάδι που «σπρώχνεται, τσακίζεται, εξοργίζεται» ο ποιητής ανακαλύπτει το πεδίο της άσκησής του. Τον εαυτό του κόσμου μες στον εαυτό του ρίχνει, πάντα μοντέρνος σε τόσα επιμέρους στοιχεία. Η κοινωνική του κριτική στηριγμένη στην εύστοχη ψυχογραφία ενός διαπεραστικού βλέμματος, αποκαλύπτεται μέσα από την δίγλωσση έκδοση του Αρμού.  Σπάραγμα της γενιάς του ανταποκρίνεται στο αίτημά της, με τρυφερή ειρωνεία, ανάβοντας όλα τα φώτα. Με μια ξεχωριστή ευφυΐα που στάθηκε πάντοτε σημείο αναφοράς της παρουσίας του Auden στην ποιητική δημιουργία ο Βρετανός δημιουργός θα συνθέσει τα σκόρπια στοιχεία του καιρού του. Θα απαντήσει καταφατικά σε εκείνο τον διαχωρισμό που θέλει τον κόσμο μοιρασμένο ανάμεσα σε εκείνους που μεταφράζουν ιδανικά τα ανθρώπινα και τους άλλους, όσους συνθέτουν τα ετερόκλητα στοιχεία του. Με τούτα τα εφόδια ο Βρετανός ποιητής που αμφισβητήθηκε όσο κανείς από τους ομοεθνείς του και δίχασε την αγγλική, κοινή γνώμη όταν παραμονές του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου εγκαταλείπει το Λονδίνο ,  ολοκληρώνει την συναλλαγή του με το μέλλον. Σκοπός του η αποκάλυψη και η συμφιλίωση, η ευγνωμοσύνη για την ομορφιά του κόσμου και την αξία της ζωής που δεν είναι τέχνη. Η φυγή του ποιητή τέθηκε πολλές φορές στο επίκεντρο της κριτικής που του ασκήθηκε, δίχως να επηρεάσει στο ελάχιστο την γνώση του δημιουργού και την βαθιά συνείδηση της ατμόσφαιρας που σημαδεύει τον καιρό του και διαπνέει τις έξοχα μεταφρασμένες συνθέσεις του από τον Τάκη Παπαγγελόπουλο και τις εκδόσεις Αρμός. Μια ασυγκράτητη γεωγραφία θεμάτων, τόπων και προσώπων ιχνογραφείται στα ποιήματα της έκδοσης που προλογίζεται από μια λεπτομερή αναφορά τόσο στο έργο του Auden συνολικά όσο και τις συνθέσεις της έκδοσης με το λιτό εξώφυλλο του Αριώνα Τσιμπουκάκη. Ο μύθος παραμένει σε πρώτο πλάνο στο σχέδιο. Όλα συνοψίζονται στη στιγμή της πτώσης του απερίσκεπτου νέου. Δεν έχει φτερά, μονάχα με τον ήλιο πίσω του συντρίβεται. Τα ποιήματα της έκδοσης είναι με βεβαιότητα τα φτερά που φορά ο Ίκαρος για να νομίζει πως πετά μες στους αιώνες.

Και τώρα η συνέχεια στην ιστορία

«Οι φωτογράφοι στάθηκαν γύρω από το κρεβάτι του άρρωστου Kalman. Τράβηξαν μερικές πόζες με το μοντέλο να ποζάρει κάπως κουρασμένο με ένα συγκρατημένο χαμόγελο. Έπειτα έκανε μια σύντομη δήλωση στους δημοσιογράφους που περίμεναν έτοιμοι με τα μολύβια τους. «Ο Auden τραγούδησε την ερημιά και το φόβο. Ίσως έτσι να λογάριαζε πως μπορούσε να τα κατευνάσει μια ιδέα, σαν μια σονάτα που στα κρίσιμα μέρη της οφείλει να υπακούει πειθήνια στην ρητή διατύπωση allegro αφήνοντας κατά μέρος την αμείωτη ένταση. Το δικό του, μυθολογικό υλικό υποκατέστησε η μεγάλη, ανθρώπινη θεματολογία. Κανείς δεν ξέρει αν για προσωπικότητες της δυναμικής του Auden η ποίηση στέκει ένα είδος τέχνης που εξελίσσουν ή πάλι το πεπρωμένο τους το ίδιο, μια απόδειξη της πραγματικότητας κάτω από τις ταπετσαρίες των ρυθμών και της άφθαστης πρωτοπορίας που καμιά φορά τρέχει πιο γρήγορα και από τον εαυτό της. Ο Yeats, ο Καβάφης, τα θύματα του πολέμου, όσοι υποφέρουν δανείζουν λίγη από την ατμόσφαιρά τους στον Βρετανό ποιητή. Κάποιος είπε πως η λογοτεχνία δεν είναι άλλο από την κριτική της ζωής. Σε αυτό ο Auden υπήρξε έξοχος, δίνοντας μια ευκαιρία για λίγη τέχνη σε έναν σκληρό αιώνα. Αφού, αγαπητοί μου, πρέπει να ξέρετε πως ένας αιώνας δίχως άρνηση, δίχως κριτική είναι ένας αιώνας δίχως τέχνη».

Η νοσοκόμα κήρυξε το τέλος της επίσκεψης. Όλοι υπέβαλαν τα σέβη τους στον Kalman και σαν έκλεισαν την πόρτα πίσω τους, νιώσανε την σημασία ετούτης της έκδοσης που στον καθένα τους είχε χαρίσει με μια θερμή χειραψία ο ετοιμοθάνατος Kalman. Όχι για τα ποιήματά της, ούτε για την έξοχη μετάφραση, μα για το γεγονός πως επανέφερε στο προσκήνιο τον Auden που έγραψε στίχους πατώντας επάνω στην μετριότητα και το θαύμα του παλιού αιώνα. Ο Τάκης Παπαγγελόπουλος που αναλαμβάνει την μεταφραστική επιμέλεια της δίγλωσσης έκδοσης δεν αφήνει ασχολίαστη καμιά σύνθεση, αφήνοντας στον Auden την δύναμη και την πρωτοβουλία να παλινδρομεί μες στον χρόνο, πάντα εύστοχος, ακριβής και αναπαραστατικός φωτίζοντας τα σημάδια που αφήνει η πραγματικότητα πάνω στα ανθρώπινα. Σε πρώτο πλάνο η γλώσσα του ποιητή, ένα σκληρό και άκαμπτο μέσο που σε επιδέξια χέρια μας αφήνει άναυδους.]