Βιβλιοθήκη

Σε μια πυκνή νουβέλα 115 σελίδων, μέσα από αποσπασματικούς διαλόγους και παραληρηματικούς μονολόγους, με ελλειπτικό λόγο αλλά και οδυνηρή ευκρίνεια, ο Don DeLillo σκιαγραφεί έναν ζωντανό εφιάλτη που ρουφάει σαν δίνη τον αναγνώστη μέσα στη ζοφερή του παραδοξότητα. Άνθρωποι-επιβάτες (μ’ έναν αριθμό θέσης αντί για όνομα) μιλάνε, γράφουν, κοιμούνται τυλιγμένοι σε κουβέρτες, κοιτάζουν τις οθόνες μπροστά στο κάθισμά τους. Άνθρωποι-τουρίστες περιφέρονται σαν υπνωτισμένοι στα αξιοθέατα του κόσμου, κοιτάζουν ακίνητοι τους αγγέλους ψηλά στην οροφή, σαν ζωγραφιές και οι ίδιοι, άνθρωποι-θεατές καρφωμένοι στις οθόνες τους, παθητικοί καταναλωτές διαφημίσεων, άνθρωποι που επικοινωνούν μεταξύ τους μέσα από τηλέφωνα και δίκτυα και συσκευές. Ώσπου, εκεί που είναι «όλα προκαθορισμένα – μια μεγάλη πτήση, οτιδήποτε σκεφτόμαστε και λέμε, η βύθισή μας σε μια μοναδική συνεχή βοή σαν τον βρυχηθμό ενός κινητήρα, ο τρόπος που αναγκαζόμαστε να τον συνηθίσουμε και να τον ανεχθούμε, ακόμα κι αν δεν είναι πραγματικά ανεκτός», εκεί λοιπόν που η πραγματικότητα είναι κάτι δεδομένο, ξαφνικά παύει να είναι. Μια αιφνίδια και απροσδιόριστη διακοπή όλων των ηλεκτρονικών συστημάτων. Ένα γενικευμένο μπλακ άουτ. Καμία πληροφορία, καμία επικοινωνία, κανένα θέαμα. Τι μπορεί να συμβαίνει και πού οφείλεται; Κυβερνοεπίθεση; Εξωγήινοι; Ρώσοι; Κινέζοι; Μια ηλιακή κηλίδα; Ένα ισχυρό μαγνητικό πεδίο; Ή μήπως

Τελικά ποιος χακάρει την ανθρωπότητα; «Έχει γίνει κάποιο άλμα στο χρόνο ή μήπως ο χρόνος έχει απλά καταρρεύσει; Είμαστε κάποιο πείραμα που απέτυχε, ένα σχέδιο που δεν ελέγχουμε οι ίδιοι;»

Ό,τι και να συμβαίνει όλα νεκρώνουν. Τηλεοράσεις, επικοινωνίες, κινητά, σταθερά (αυτά τα «συναισθηματικά απομεινάρια»), υπολογιστές. Οι άνθρωποι παραμένουν μπροστά στις άδειες οθόνες τους και περιμένουν, φοβισμένοι, μετέωροι, σαν να έπαψαν ξαφνικά να βλέπουν το είδωλό τους στον καθρέφτη. Αδιανόητο. Τι μπορει να σημαίνουν οι σβηστές οθόνες; Μήπως ότι το παιχνίδι συμβαίνει «κάπου στο Βαθύ Διάστημα, έξω από την εύθραυστη εμβέλεια της τρέχουσας συνειδητότητάς μας;» Όλοι περιμένουν. Εικάζουν. Παρακολουθούν με κομμένη την ανάσα το μαύρο στην οθόνη τους, ζωές σε αναστολή, ζωές σε αναμονή, μ’ ένα αόριστο αίσθημα τρόμου επειδή δεν είναι ξεκάθαρο τι μπορεί να σημαίνει αυτή η παρέκκλιση σε μια δραστική ανατροπή των γεγονότων. Μια ξαφνική απειλή. Μια διαφορετική μορφή πολέμου. Ένας πόλεμος παρ’ όλα αυτά. Με όποια όπλα κι αν διεξαχθεί ο Γ’ Παγκόσμιος Πόλεμος, ο Δ’ πάντως θα γίνει με ξύλα και πέτρες. Η ρήση βεβαίως του Einstein.

Λίγες στιγμές πριν τη διακοπή εμφανίζονται στην τηλεόραση «κάτι αφηρημένα σχέδια που διαλύονταν μ’ ένα ρυθμικό παλμό, μια σειρά από στοιχειώδεις μονάδες που σαν να ωθούνταν προς τα εμπρός και μετά να υποχωρούσαν». Ορθογώνια, τρίγωνα, τετράγωνα. Μια στιγμιαία αποδιοργάνωση στη διάρκεια της οποίας ο κόσμος μένει μετέωρος, φοβισμένος, σιωπηλός, κρατώντας την ανάσα του, κοιτάζοντας τις μαύρες οθόνες σαν να κοιτάζει το είδωλό του πολυκερματισμένο πάνω στα θραύσματα ενός καθρέφτη. Το ερώτημα «Τι να συμβαίνει άραγε;» διασπάται σε αμέτρητα άλλα ερωτήματα, ο Delilo μας βομβαρδίζει με ερωτήματα αγωνιώδη, επιτακτικά. Κοιτάζουμε τον καθρέφτη και δε βλέπουμε το πρόσωπό μας. Γιατί θα έπρεπε; Είναι όντως ο καθρέφτης μια ανακλαστική επιφάνεια; Και άραγε αυτό που περιμένουμε να δούμε είναι αυτό που βλέπουν οι άλλοι ή αυτό που εμείς εφευρίσκουμε; Τελικά τι βλέπουν οι άνθρωποι όταν περπατούν κατά μήκος του δρόμου και κοιτάζουν ο ένας τον άλλον; Βλέπουν όλοι το ίδιο πράγμα; Τι συμβαίνει στους ανθρώπους που ζουν μέσα στα τηλέφωνά τους; Πώς θα ζήσουν όλα τα ψηφιακά πρεζάκια που ζουν κοιτάζοντας τα τηλέφωνά τους απορροφημένα, γοητευμένα από τη συσκευή τους; Τι θα κάνει η τεχνο-εξαρτημένη ανθρωπότητα αν αυτή η ανοίκεια κατάσταση συνεχιστεί;

Η σιωπή που πέφτει στις πόλεις είναι απόκοσμη. Εκκωφαντική σαν κραυγή. Παντού συσκότιση. Οι διάλογοι αποσπασματικοί και παράδοξοι, σαν τα ηχητικά παράσιτα μιας συσκευής λίγο πριν σταματήσει να λειτουργεί. Η κραυγή του ενδεχόμενου τέλους του κόσμου δεν μπορεί να αρθρώνεται με γλώσσα οικεία, συνεκτική, λογική. Ο φίλαθλος Μαξ επιδίδεται σ’ ένα αθλητικού περιεχομένου παραλήρημα με εμβόλιμα αποσπάσματα από διαφημίσεις. Ο Μάρτιν παραθέτει εμμονικά τον Einstein. Ο νεαρός αυτός καθηγητής της φυσικής αναφέρεται στη θεωρία των κβάντων και ειδικά σ’ ένα χειρόγραφο του Einstein από το 1912 για τις «όμορφες και αιθέριες έννοιες του χώρου και του χρόνου». Οι άνθρωποι συζητούν σαν να προσπαθούν να διατηρήσουν τα λογικά τους, σαν να προσπαθούν να κρατηθούν στη ζωή.

Είναι κάτι προσωρινό; Είναι μια νέα κατάσταση; Άραγε οι άνθρωποι θα γίνουν όχλος τρέχοντας εδώ κι εκεί, καταστρέφοντας και ληστεύοντας παντού, σ’ όλο τον πλανήτη, αποσυνδεδεμένοι από το παρελθόν, τα ήθη και τα έθιμά τους; Ζούμε σε μια προσωρινή πραγματικότητα, ένα μέλλον που δεν έχει πάρει ακόμα μορφή. Ένα εφιαλτικό παρόν μετέωρο μεταξύ παρελθόντος και μέλλοντος. Κανείς δεν ξέρει τι θα ακολουθήσει. Μόνο μέσα από τα λόγια του νεαρού φυσικού διαφαίνεται αμυδρά μια ελπίδα. Πρέπει να συλλογιστούμε την κατάστασή μας. «Ό,τι κι αν συμβαίνει εκεί έξω, είμαστε ακόμα άνθρωποι, τα ανθρώπινα απομεινάρια του πολιτισμού». Ο άνθρωπος είναι η απάντηση, είχε πει ο Breton. Όποια κι αν είναι η ερώτηση.

Στην εποχή της πανδημίας (το βιβλίο κυκλοφόρησε στην Αμερική το 2020) η «Σιωπή» θα μπορούσε να θεωρηθεί ως ένα προφητικό βιβλίο, αν και δεν είναι η πρώτη φορά που ο συγγραφέας μιλάει για τη σχέση του ανθρώπου με την τεχνολογία και την αγωνία του απέναντι στο μέλλον. «Ο κόσμος είναι το παν, το άτομο τίποτα. Το καταλαβαίνουμε όλοι;» καταλήγει ο Μάρτιν. Πριν σβήσουν τα φώτα της σκηνής ο θεατής-αναγνώστης βλέπει τον Μαξ να περιμένει ατενίζοντας μια σβηστή οθόνη.