Η ζωή μου και η τέχνη μου, Απομνημονεύματα 1883 – 1908, του Μανώλη Καλομοίρη
Οι δώδεκα φθόγγοι: Σημείωμα για το βιβλίο «Η ζωή μου και η τέχνη μου, Απομνημονεύματα 1883 – 1908» του Μανώλη Καλομοίρη από τις εκδόσεις Νεφέλη.
Είναι κάτι βιβλία παλιά, χαμένα πια κάτω από χιλιάδες άλλες εκδόσεις. Κάτι βιβλία που μιλούν για πράγματα μεγάλα, βιβλία που σαρώθηκαν από το χρόνο δίχως όμως να απολέσουν τίποτε από την ουσία που τα γέννησε. Βιβλία που δεν μιλούν για μυθολογίες, βιβλία που δεν απλώνουν στις σελίδες τους μια μυθιστορία, μόνο μιλούν για εκείνη την κάθετη τομή που σημαδεύει τον κόσμο σαν χαρακιά, μέσα από τη βιωμένη εμπειρία ενός και μόνου ανθρώπου. Βιβλία που δεν χωρούν στις γνώριμες κριτικές, επειδή μιλούν για κάτι μεγαλύτερο και ασύγκριτα υψηλό. Μιλούν, λέει για ανθρώπους που αψήφησαν την εποχή τους και προχώρησαν, κόντρα σε ρεύματα και τάσεις, λίγο πιο πέρα από την εποχή τους. Άνθρωποι που χλευάστηκαν και ένιωσαν την απόρριψη για να λάμψουν χρόνια μετά τον βίο τους, ως εκπρόσωποι της αληθινής τέχνης, εκείνης που παρασέρνει τον κόσμο μερικά βήματα πιο πέρα από τη θέση του, τη γεμάτη μ’αδειανά σινιάλα.
Ώσπου να φανεί ένα σημείωμα αδέξιο σαν αυτό εδώ για να τα ξαναφέρει στην επιφάνεια, χαρίζοντας τους μια δεύτερη ευκαιρία, προτού περάσουν και πάλι στη λήθη. Δεν το’χε σκοπό να φτάσει ως εδώ ετούτο το σημείωμα, μα τώρα που βάζει κάτω τα πράγματα και τα ζυγίζει, βρίσκει τα βιβλία να μοιάζουν με τους ανθρώπους. Επειδή λέει έζησαν και πόνεσαν και προσπάθησαν να σταθούν κόντρα σε κάθε επικαιρότητα, στο ύψος που τους αναλογεί. Βιβλία σαν άνθρωποι δικοί μας, που χάθηκαν μα δεν έφυγαν ποτέ από κοντά μας. Και καμιά φορά επανέρχονται με τις σημασίες τους ανανεωμένες, με τα νοήματά τους πιο επίκαιρα από ποτέ. Κάτι σαν τα πρόσωπα που αγαπήσαμε κάποτε και μες στο όνειρο μας χαμογελούν, κρατώντας το μυστικό του ανεκπλήρωτου, υπερασπιζόμενοι την απόσταση που κέρδισαν με το θάνατό τους.
Τα σημειώματα, σας το’χω ξαναπεί έχουν δική τους ζωή. Και όσο και αν έχεις κατά νου μια κάποια στόχευση, εκείνα παίρνουν την κατάσταση στα χέρια τους. Και κάτι σαν νοσταλγία σέρνουν πίσω τους. Τον έρωτα ενός ανθρώπου ας πούμε για τη ζωή και το όνειρό του τραγουδούν, τον έρωτα που δραπετεύει από κάθε τι ανθρώπινο και υψώνεται στο χώρο της πιο ακέραιας και αδοκίμαστης ιδέας.
Τον έρωτα, ας πούμε, του μεγάλου συνθέτη Μανώλη Καλομοίρη που έπεσε θύμα των πιο διαχρονικών, συλλογικών μας συμπεριφορών και παρέμεινε στην αφάνεια της εγχώριας μουσικής, όχι επειδή το άξιζε, μα γιατί στάθηκε πάνω και πέρα από κάθε γνώριμο μέτρο, έξω από κάθε στάθμη. Οι εκδόσεις Νεφέλη, συγκεντρώνουν τα Απομνημονεύματα του μουσικοσυνθέτη. Και μια δεκαετία, από το 1983 ως τα 1908 έρχεται στο φως μέσα από την μαρτυρία του ίδιου του δημιουργού. Είναι η ζωή του που μιλά με αυτήν, η ζωή ενός από τους πρωτοπόρους των νέων, μουσικών τάσεων που βρέθηκε στο επίκεντρο κοσμογονικών αλλαγών. Και που δεν δίστασε να αφεθεί στο καινούριο και το αδοκίμαστο, στερεώνοντας μια σπάνια, καλλιτεχνική ιδιοσυγκρασία.
Ο Καλομοίρης καταπιάνεται με τον δωδεκαφθογγισμό και την ίδια στιγμή, μες σε καθεστώς σπάνιου έρωτα, συνδυάζει την παράδοση με τις επιταγές της καινούριας, ατονικής μουσικής. Ρυθμοί και μελωδίες και μοτίβα περνούν στα χέρια του, συνταιριάζονται με τις πρωτοπορίες της εποχής του, εκπληρώνοντας έτσι εκείνο το σπάνιο χαρακτηριστικό που αποδίδει ο Κωστής Παλαμάς στις λιγοστές, αληθινές ιδιοφυΐες κάθε καιρού. Αυτές σηκώνουν τον κόσμο στους ώμους του, αυτές οι μορφές στέκουν η αφετηρία για στοχασμούς και μελλοντικές κατακτήσεις που δίχως τις ανθρώπινες ρίζες δεν θα μπορούσαν ποτέ να επιβληθούν.
Ο ίδιος ο Καλομοίρης που επιστρέφει μετά από μια σπουδαία καριέρα στην Ελλάδα για να εισπράξει τον αποκλεισμό και την περιθωριοποίηση των ομότεχνών του γράφει.
Μανώλης Καλομοίρης τ’όνομά μου, γεννήθηκα στη Σμύρνη στα 1883, στις 14 του Χριστού. Πατέρας μου ο γιατρός ο Γιάννης ο Καλομοίρης ή μάλλον ο Ιωάννης του Εμμανουήλ Καλομοίρης – όπως βρίσκεται ακόμη γραμμένο σε μερικά του παλιά βιβλία – από το νέο Καρλόβασι της Σάμου, όπου κ’εγώ είμαι γραμμένος στο σχετικό δημοτολόγιο.
Και ύστερα βήμα το βήμα, ο ίδιος ο δημιουργός αφηγείται τους σταθμούς της ζωής του, τις επιρροές του τις πιο καίριες, μιλά για τα πρόσωπα που τον σημάδεψαν, για τους στόχους του που ξεπερνούσαν κάθε τι γνώριμο μουσικά. Μες στις σελίδες του βιβλίου του,
[...] ο συνθέτης που πρωτοπαρουσιάζει σήμερα μικρό μέρος της αρχής του έργου του, ονειρεύτηκε να φτιάξει μια αληθινή Εθνική Μουσική, βασισμένη από τη μια μεριά στη μουσική των αγνών μας δημοτικών τραγουδιών μα και στολισμένη από την άλλη με όλα τα τεχνικά μέσα που μας χάρισε η αδιάκοπη εργασία των προοδεμένων στη μουσική λαών και πρώτα πρώτα των Γερμανών, Γάλλων, Ρούσσων και Νορβηγών.
Μες σε τούτα τα λιγοστά και τα γενικόλογα θα βρει κανείς τις θεμελιώδεις επιδράσεις που διαμόρφωσαν τον Καλομοίρη και στάθηκαν εφόδιο για το μετέπειτα ξεπέρασμα του καιρού του. Γραμμένη σε πρώτο πρόσωπο ετούτη η μαρτυρία που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Νεφέλη και πνίγεται από την αθρόα βιβλιοπαραγωγή της εποχής έχει για χρώμα της το λευκό, έχει για όνειρό της κάποια αλήθεια. Πεπεισμένος πως δεν θα πρέπει να λησμονήσεις τα φρονήματα και τις πεποιθήσεις του λαού, ο Μανώλης Καλομοίρης κέντρωσε το υπεραιωνόβιο δέντρο του ελληνικού πολιτισμού, με το δικό του ανθό. Και δεν ήταν μια εύκολη προσπάθεια όλο αυτό, μα απαίτησε από τον συνθέτη τη μοναξιά, το χλευασμό και την αμφισβήτηση εκείνου του παλιού που σαν κάθε άλλη ανεπίκαιρη πνευματικότητα παλεύει να συγκρατήσει το καινούριο που προελαύνει μες στις καρδιές και μες στους στοχασμούς μας. Μα έρχεται κάποιος καιρός και αυτή η πνευματικότητα σωριάζεται, έτσι όπως το ‘γραψε σε κάποιο ποίημά του ο νέος τότε Τσαρούχης.
Ο Μανώλης Καλομοίρης αγκάλιασε την πρωτοπορία με όλη τη δύναμη και με το πέταγμά του, πάντα προς την κατεύθυνση του καινούριου που θέλει όλη μας τη δύναμη για να σταθεί κάποτε. Τι και αν μια εποχή ολόκληρη τον καταδίκασε στη λησμονιά, εκείνος, με την αυθεντικότητα και με το σπάνιο ταλέντο του, βρήκε τον τρόπο να παραμείνει επίκαιρος, διαρκώς νέος, σαν μια καινούρια είδηση που ανατρέπει όλα όσα γνωρίσαμε, όσα μάθαμε και όλα όσα αγαπήσαμε. Μες στα αγνά του μάτια που κοσμούν το εξώφυλλο των εκδόσεων Νεφέλη, γεννήθηκε η διάρκεια και ο θαυμασμός για εκείνο που κόμισε στην τέχνη του, τοποθετώντας την Ελλάδα του περασμένου αιώνα στο επίκεντρο των νέων, μουσικών τάσεων.
«Η ζωή μου και η τέχνη μου, απομνημονεύματα 1883 – 1908» του Μανώλη Καλομοίρη, από τις εκδόσεις Νεφέλη. Ένα έργο που φαντάζει ακίνητο, μα σαν την πρώτη φορά, μεταδίδει την τόλμη με την οποία σημάδεψε τη μουσική ο μεγάλος αυτός Έλληνας.
Η ζωή μου και η τέχνη μου, απομνημονεύματα 1883 – 1908, του Μανώλη Καλομοίρη
Εκδόσεις Νεφέλη
σελ. 192
