Βιβλιοθήκη

Μόλις ο Φλόριαν Χερστ, ο κεντρικός ήρωας του καινούργιου μυθιστορήματος του László Krasznahorkai, μαθαίνει μέσα από τα μαθήματα Θεωρητικής φυσικής που παρακολουθεί για την ύλη και την αντιύλη και τις καταστροφικές συνέπειες της αλληλεπίδρασής τους, ένας υπαρξιακός φόβος τον κατακλύζει για το σύμπαν και τις πιθανότητες μιας αποκαλυπτικής καταστροφής. Αυτός ο φόβος οδηγεί τον αγαθό Χέρστ στην ανάγκη να αρχίσει να γράφει επιστολές προς την καγκελάριο Άνγκελα Μέρκελ, ζητώντας έναν κεντρικό σχεδιασμό για την αντιμετώπιση ενός τέτοιου καταστροφικού σεναρίου. Με αυτό τον τρόπο ξεκινά και αναπτύσσεται το μυθιστόρημα “Herscht 07769”, ξεναγώντας τους αναγνώστες στη ζωή και τις αγωνίες του Φλόριαν. Ο Krasznahorkai συστήνει έναν πρωταγωνιστή ο οποίος είναι γιγαντόσωμος αλλά και αρκετά αγαθός, ζει στην Ανατολική Γερμανία, εργάζεται ως ελαιοχρωματιστής και συναναστρέφεται συνήθως με το αφεντικό του, τον Μπόση, ο οποίος τυχαίνει να είναι λάτρης της μουσικής του Μπαχ και αρχηγός μιας τοπικής ακροδεξιάς οργάνωσης – χωρίς ωστόσο ο ίδιος ο Φλόριαν να είναι ακροδεξιός. Με εκκίνηση τον Φλόριαν και τις ανησυχίες του για το τέλος του κόσμου, ο συγγραφέας πλέκει ένα γλωσσικό, αφηγηματικό γαϊτανάκι μέσω του οποίου εξερευνά τη ζωή της ευρύτερης περιοχής και τους κατοίκους της: με αφετηρία τη ζωή του Φλόριαν συστήνονται όλοι εκείνοι με τους οποίους ο πρωταγωνιστής έρχεται σε επαφή, και σταδιακά περιγράφεται η καθημερινότητα και οι συνήθειες και οι απόψεις τους, δίνεται μια εικόνα της ανθρωπογεωγραφίας της περιοχής και των μικρών και μεγάλων ζητημάτων που την απασχολούν. Με πρώτο και καλύτερο αυτό της παρουσίας της ακροδεξιάς και των αυξανόμενων κινδύνων που επιφέρει (βία και μίσος)…

Το κέντρο βάρος και ο νοηματικός πυρήνας του μυθιστορήματος του Krasznahorkai βρίσκεται κατά τη γνώμη μου στον αφηγηματικό του τρόπο και στο πώς αυτός συνδυάζεται με τις κεντρικές του θεματικές. Η βασική επιλογή του συγγραφέα ως προς το πώς επιλέγει να πει την ιστορία του είναι να την αφηγηθεί συνεχόμενα και πλεκτά: ο λόγος ρέει διαρκώς σε ένα ενιαίο κείμενο χωρίς τελείες και παραγράφους, διαπλέκοντας ιστορίες, ήρωες, συμβάντα, ψυχολογικές καταστάσεις. Ο αναγνώστης πηγαίνει από σελίδα σε σελίδα, από σκηνή σε σκηνή, χωρίς παύση για να πάρει ανάσα, και οι προτάσεις διαδέχονται η μία την άλλη χωρίς διακοπές, λες και η γλώσσα δεν αποδίδει νόημα ως ενιαία κομμάτια κειμένου αλλά ως ποτάμι που ρέει ασυγκράτητα και φέρνει μαζί του αποσπάσματα. Αυτό έχει συνέπεια στην αναπαράσταση της ιστορίας: τα πρόσωπα και οι καταστάσεις ενώνονται και το ένα οδηγεί με φυσικότητα στο άλλο και στο άλλο, λες και όλα είναι πλεγμένα μεταξύ τους και ανήκουν σε ένα ευρύτερο κοινωνικό δίκτυο, όπου η μία δράση φέρνει μια άλλη δράση ή αντίδραση, όπου η μία εμπειρία είναι σαφώς συνδεδεμένη με μια άλλη εμπειρία, όπου το ένα δημιουργεί/ανακαλεί συνειρμικά το άλλο. Ο Krasznahorkai με αυτόν τον τρόπο στην ουσία παρέδωσε μια αφήγηση που τρέχει σαν τρελή και πλέκει τα πάντα μεταξύ τους, μια αφήγηση στην οποία το να παρακολουθείς τον Φλόριαν δεν μπορεί να συμβεί δίχως να παρακολουθείς και όλους τους υπόλοιπους που συνδέονται με τον Φλόριαν. Γιατί ο συγγραφέας ενδιαφέρεται περισσότερο να μας δώσει ένα συνολικό τοπίο της κοινωνικής ζωής.

Μια τέτοια αφηγηματική/αισθητική επιλογή δεν είναι χωρίς σημασία. Αν εκλάβουμε ως βασικό θέμα του μυθιστορήματος την διαλεκτική μεταξύ τάξης/κόσμου και αποκάλυψης/καταστροφής, μια διαλεκτική που εισάγεται στην αρχή με τους κοσμολογικούς προβληματισμούς του Φλόριαν περί του σύμπαντος, και η οποία στη συνέχεια αποκτά μια ιστορική χροιά μέσα από την πραγμάτευση του θέματος της ακροδεξιάς, με τη βία που φέρνει εν μέσω «ησυχίας, τάξης, και ασφάλειας», τότε μπορούμε να αντιληφθούμε τι σημαίνει μια αφήγηση που τα πλέκει όλα μεταξύ τους αξεδιάλυτα. Ο συγγραφέας κατορθώνει να αποδώσει στο μέγιστο τη σύγκρουση και τη διαπλοκή τάξης και καταστροφής: από τη μια παρουσιάζει στους/στις αναγνώστες/-τριες εικόνες της καθημερινότητας, της ηρεμίας, της ομορφιάς και της αρμονίας, και από την άλλη αποδίδει αριστοτεχνικά το ντόμινο των εξελίξεων όταν οι παράγοντες της βίας και της απειλής υπεισέρχονται στο σύστημα. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, ο Krasznahorkai επιτυγχάνει να αποδώσει με έναν πολύ παραστατικό τρόπο, που αποτυπώνεται στο νου, το φαινόμενο της συμπλοκής των ανθρώπινων μονάδων σε ένα περίπλοκο σύμπλεγμα και ταυτόχρονα της σταδιακής επιμόλυνσης ενός ολόκληρου συμπλέγματος από μεμονωμένα στοιχεία του κακού. Και όλα αυτά με έναν ασθματικό σχεδόν τρόπο που δεν αφήνει κανέναν να πάρει ανάσα αλλά αντίθετα εξαναγκάζει τη συνείδηση να μεταπηδά από το ένα στο άλλο και απορροφά τους κραδασμούς συνεχόμενα από το ένα στο άλλο.

Σε αυτό το σύνολο ενυπάρχει ένας κίνδυνος. Ο τρόπος αναπαράστασης των πραγμάτων ως συμπλεγμένα και η διαρκής ροή εν είδει συμπαρασυρμού σημαίνουν πιθανά ότι ένα φαινόμενο, όπως αυτό της ακροδεξιάς βίας και της κοινωνικής αποσάθρωσης δεν το διαπραγματεύεται το βιβλίο με βάθος και προσοχή στις λεπτομέρειες, τις αιτίες ή τους μηχανισμούς που το διαμορφώνουν. Κι αυτό είναι μια αλήθεια σχετικά με το “Herscht 07769”. Δεν μπορούμε να πούμε ότι έχουμε κάποια καινούργια γνώση από τη σκοπιά της λογοτεχνίας για αυτό το φαινόμενο. Ωστόσο, ο Krasznahorkai επιτυγχάνει κάτι διαφορετικό. Με τη διαπλοκή των πραγμάτων και τον ασθματικό χαρακτήρα και την κλιμάκωση της σύγκρουσης των διαφόρων ατόμων σε αυτό τον ιδιάζοντα λογοτεχνικό επιταχυντή σωματιδίων που έχει δημιουργήσει, δείχνει περισσότερο πώς βιώνουν οι καθημερινοί άνθρωποι αυτά τα πράγματα, αυτή την τραγική διασάλευση της τάξης από τη βία, πώς οι ζωές καταστρέφονται με έναν σχεδόν παράλογο και αδιαφανή τρόπο, καθώς ακριβώς όλο αυτό το κύμα της καταστροφής έρχεται και πέφτει στους ανθρώπους χωρίς αυτοί να συλλογιστούν και να το αναλύσουν. Με άλλα λόγια, η αφήγηση περισσότερο επικοινωνεί στο κοινό την αλλαγή των καταστάσεων, την κλιμάκωση των πραγμάτων, έτσι όπως αυτά γίνονται φανερά στους ανθρώπους στην καθημερινότητά τους, και την επερχόμενη σύγκρουση του ενός με τον άλλο, χωρίς να ενδιαφέρεται να παραδώσει κάποιο μάθημα για το τι συμβαίνει εν τέλει και επ’ ακριβώς ώστε τέτοια φαινόμενα να εμφανίζονται.

Γι’ αυτό τον ορμητικό και θαυμαστό στην πολυπλοκότητα και τη μαεστρία του χορό των πραγμάτων, γι’ αυτή την αποκαλυπτική αφήγηση, το μυθιστόρημα του László Krasznahorkai αξίζει μια ευκαιρία από τους απαιτητικούς αναγνώστες.