Άλλαι Τέχναι

Αυτό που κάνει τα πορτραίτα του Νίκου Αλιάγα ξεχωριστά είναι ότι αναδεικνύουν πτυχές των ανθρώπων, που διαφορετικά δεν θα γίνονταν φανερές παρά μόνο μετά από μια προσεκτική «δεύτερη ανάγνωση». Οι άνθρωποι στο Μεσολόγγι ή στα ελληνικά χωριά φανερώνουν διακριτικά την αξία και το μεγαλείο τους, ενώ ο Leonardo di Caprio, ο Brad Pitt, ο Sean Penn, o Matthew McConaughey, ο Ryan Gosling, η Meryl Streep και πολλοί άλλοι (βλ. Βίντεο) αποκαλύπτουν στάσεις, διαθέσεις, συμπεριφορές ή ακόμα και ευάλωτες πλευρές τους, που ίσως δείχνουν μόνο σε κοντινούς τους ανθρώπους, μόλις σβήσουν τα φώτα. Η αποκάλυψη αυτή γίνεται πάντα αυθόρμητα και μέσα από την αμεσότητα και την επικοινωνία του φακού του Νίκου Αλιάγα με τους ανθρώπους που επιλέγει να φωτογραφίσει.

Τη φωτογραφική του δουλειά χαρακτηρίζει, επίσης, ένας συναισθηματισμός –στον βαθμό που χρειάζεται ώστε να είναι όχημα επικοινωνίας με τους θεατές– και μια ευδιάκριτη προσωπική ειλικρίνεια. Τα στοιχεία αυτά γίνονται ιδιαίτερα εμφανή στις φωτογραφίες που συνέθεσαν την τελευταία έκθεσή του στο Παρίσι, στην Gallerie Guillaume, με τίτλο “Mémoire de mains”. Στο συγκεκριμένο project, ο Νίκος Αλιάγας φωτογράφισε τα χέρια των ανθρώπων στον οίκο Dormeuil, την ώρα που εργάζονται χειρωνακτικά. Η επιλογή του συγκεκριμένου θέματος δεν ήταν τυχαία. Γιος ράφτη ο ίδιος, αφιερώνει τη σειρά φωτογραφιών στον οίκο που εργαζόταν ο πατέρας του, και αναδεικνύει την εργασία που κρύβεται πίσω από τη δημιουργία των ξακουστών αυτών υφασμάτων. Για την υλοποίηση του συγκεκριμένου project, ταξίδεψε σε Αγγλία και Ιταλία προκειμένου να καταφέρει να μεταδώσει το savoir faire της δημιουργίας των υφασμάτων Dormeuil.

Ρωτήσαμε τον ίδιο για όλα όσα μας κινούν το ενδιαφέρον στις φωτογραφίες του, κι εκείνος ήταν πρόθυμος να απαντήσει στις πολλές ερωτήσεις μας.

Δημοσιογράφος, παρουσιαστής, παραγωγός ραδιοφωνικών εκπομπών και, ξαφνικά, φωτογράφος. Ή μήπως όχι και τόσο ξαφνικά; Πότε ξεκινήσατε να ασχολείστε με τη φωτογραφία; Ποιο ήταν το έναυσμα;
Η αλήθεια είναι πως η φωτογραφία υπήρξε κομμάτι της ζωής μου από τα παιδικά μου χρόνια. Όταν συνειδητοποίησα, ανακαλύπτοντας ασπρόμαυρες φωτογραφίες των γονιών μου, πως υπήρξαν και αυτοί νέα παιδιά, άρα κατ΄ επέκταση πως ο χρόνος περνούσε και γι’ αυτούς. Άρχισα να φωτογραφίζω τους δικούς μου ανθρώπους όταν ήμουν πιτσιρίκι, για να τους κρατήσω για πάντα νέους. Γενικότερα, πάντα λειτουργούσα με την ιδέα του κάδρου. Κυριολεκτικά αλλά και μεταφορικά. Η ζωή είναι ένα κάδρο∙ άλλος βλέπει την κορνίζα, άλλος βλέπει ένα παράθυρο δίχως τέλος. 

Γιατί επιλέξατε τη φωτογραφία και όχι κάτι άλλο;
Δεν ξέρω αν την επέλεξα ή με επέλεξε. Η προσωπική μου σχέση με τον φακό ξεπερνάει μακράν όλες τις άλλες εφάμιλλες δραστηριότητές μου γύρω από την εικόνα. Η τηλεόραση και το ραδιόφωνο είναι το επάγγελμά μου∙ η φωτογραφία είναι χόμπι, όμως ίσως να είναι περισσότερο ανάγκη. Λατρεύω, επίσης, το σινεμά. Η κινούμενη εικόνα είναι μαγική, αλλά δίχως φωτογραφία δεν υπάρχει σινεμά. Όλα ξεκινάνε από το φως. 

Πώς θα περιγράφατε το προσωπικό σας στυλ και πώς καταλήξατε σε αυτό;
Δεν ξέρω ειλικρινά πώς να το περιγράψω. Αναζητώ ενστικτωδώς, μέσα από τις εικόνες, να μοιραστώ τη στιγμή που πέφτουν οι μάσκες της βεβαιότητας. Όταν η σιωπή μιλάει περισσότερο από τις λέξεις. Όταν η δοκιμασία του χρόνου στα πρόσωπα των ανθρώπων γίνεται σύμμαχος. Όταν τα χέρια λένε περισσότερα από τα λόγια. Αναζητώ ενστικτωδώς αυτό που δεν φαίνεται στο κάδρο, τη μετέωρη στιγμή μεταξύ παρελθόντος και παρόντος, τη ρωγμή μεταξύ του φαίνεσθαι και του γίγνεσθαι. 

Γιατί ασπρόμαυρο;
Αφενός επειδή το χρώμα θέλει άλλο χειρισμό, τον οποίο δεν κατέχω ακόμα, αφετέρου επειδή στο ασπρόμαυρο το κάδρο είναι πιο σημαντικό. Προτιμώ την απόχρωση. 

Πώς αποκτήσατε τις γνώσεις σας στη φωτογραφία και στην επεξεργασία εικόνων; Ξεκινήσατε από το «μηδέν» ή μήπως η πολύχρονη εμπειρία σας στα ΜΜΕ σάς έφερε πιο κοντά σε αυτό το μέσο έκφρασης;
Παρατηρώ τον κόσμο από παιδί. Και γενικότερα ό,τι κάνω στη ζωή μου, το κάνω ενστικτωδώς και εμπειρικά. Το όλο θέμα είναι να ξεκινήσεις κάτι και να προσπαθείς να καταλάβεις το πώς και το γιατί. Εάν είχα πάρει μαθήματα, ίσως να είχα κερδίσει χρόνο σίγουρα, αλλά η ζωή είναι ένα μάθημα από μόνη της. Επεξεργάζομαι όπως μπορώ τα τεχνικά, αλλά δεν φοβάμαι να κάνω λάθος. Η ζωή είναι μικρή για να μην προσπαθείς. Όταν φωτογραφίζεις κάθε μέρα για πολλά χρόνια, μαθαίνεις από τα λάθη σου. Δεν ξυπνάω κάθε πρωί λέγοντας σήμερα θα βγάλω την πιο όμορφη φωτογραφία της ζωής μου, αλλά με το άγχος ότι και σήμερα θα χάσω την ευκαιρία να βγάλω μια καλή φωτογραφία γιατί απλούστατα δεν θα είμαι εκεί την κατάλληλη στιγμή. 

Ποιες είναι οι επιρροές σας ως καλλιτέχνης; Υπάρχουν φωτογράφοι που θαυμάζετε;
Μέσα από τη δουλειά μου και γενικότερα τις συνεντεύξεις που κάνω από το ‘88 που ξεκίνησα να εργάζομαι ως δημοσιογράφος, είχα την τύχη να συναντήσω πολλούς φωτογράφους και να μοιραστώ μαζί τους πολλές εμπειρίες. O Jean Marie Perrier, σπουδαίος φωτογράφος, πορτρετίστας της γενιάς των yéyé. Ο ουμανιστής Sebastião Salgado, οι φωτογραφίες του είναι έργο ζωής και αποτυπώνουν ένα κομμάτι της ανθρωπότητας. Δάσκαλος και φίλος είναι και ο μεσολογγίτης Βασίλης Αρτικός∙ οι φωτογραφίες του είναι ζωγραφική, έχουν ψυχή και σπάνια γεωμετρία. Θαυμάζω τον David Bailey, αλλά και τον Koudelka. Πολλοί φωτογράφοι που κάνουν ασπρόμαυρη φωτογραφία επέλεξαν να ζήσουν στο Παρίσι, όπως για παράδειγμα ο William Klein… Οι Έλληνες είναι καλοί φωτογράφοι και ρεπόρτερ, επειδή είναι ουμανιστές, αγγίζουν την ψυχή: o Μπεχράκης, η Άννα Παντελιά, ο Άρης Μεσσήνης. Με αγγίζει η φωτογραφία που σκιαγραφεί αυτό που δεν εξυπακούεται. 

Παρότι τα θέματα σας έχουν ποικιλία, υπάρχει μια ιδιαίτερη συνοχή. Ως συνδετικό κρίκο αντιλαμβάνομαι τον σεβασμό που δείχνετε στο εκάστοτε θέμα σας, είτε πρόκειται για καθημερινούς ανθρώπους που συναντάτε είτε για μεγάλες διασημότητες, αναδεικνύοντας πόσο σημαντικοί είναι οι πρώτοι και πόσο «καθημερινοί» είναι οι δεύτεροι. Προφανώς, αυτή είναι η δική μου ερμηνεία. Εσείς ποια ιστορία θέλετε να πείτε με τις φωτογραφίες σας;
Για μένα, ο superstar είναι πάνω απ’ όλα ένας άνθρωπος. Ο άνθρωπος της καθημερινότητας είναι επίσης μοναδικός, αν και τις περισσότερες φορές ο ίδιος δεν το βλέπει. Γενικότερα, το θέμα του φαίνεσθαι μού μιλάει. Είδα τα βλέμματα των ανθρώπων διαφορετικά, όταν το πρόσωπο έγινε γνωστό μέσα από τη δουλειά μου, ενώ δεν αισθανόμουν ότι έχει αλλάξει κάτι για εμένα. Η κοινωνία μπορεί να σε αλλάξει με το βλέμμα της. Είτε είσαι γνωστός είτε όχι. Όταν φωτογραφίζω ανθρώπους σε χωριά, έχει τύχει να μου πουν «τι πας και ασχολείσαι με αυτούς;». Αυτό και μόνο είναι ένας λόγος να προσπαθήσω να καταλάβω τι συμβαίνει στον ψυχικό τους κόσμο και να τους φωτογραφίσω. Το να σταθώ μπροστά στον Brad Pitt ή σε μια γιαγιά από το Μεγανήσι είναι για μένα το ίδιο. Διότι είναι η ψυχή τους που με ενδιαφέρει, η αλήθεια τους.

Έμπνευση της στιγμής ή υπάρχει κάποια προετοιμασία; Μπορείτε να μας περιγράψετε τη διαδικασία που ακολουθείτε από τη σύλληψη μιας ιδέας μέχρι την πραγματοποίησή της;
Μου αρέσει όταν δεν γνωρίζω εξαρχής τι θα συμβεί. Το 90% των φωτογραφιών μου δεν ήταν στημένες. Αφήνω τον θεό Χρόνο να καθορίσει τη στιγμή. Άλλοι το λένε σύμπτωση, άλλοι πεπρωμένο, άλλοι τυχαίο ραντεβού. Εγώ ακολουθώ το ένστικτό μου άλλη μια φορά. Η φωτογραφία υπάρχει ήδη κάπου στο σύμπαν. Είναι απλώς μια πιθανότητα. Και υπάρχουν εκατομμύρια πιθανότητες την ίδια στιγμή γύρω από το ίδιο θέμα. Πολλές φορές, ακούω την εικόνα προτού την δω και τη φαντάζομαι. Περπατώντας σε κάποια χωριά, έτυχε πρώτα να ακούσω τη γιαγιά στον αργαλειό της να ψιθυρίζει, σε μια κρυμμένη αυλή όπου ευωδίαζε ο βασιλικός, και μετά να την δω. Η φωτογραφία εμπεριέχει πολλαπλά στοιχεία που, αν και δεν φαίνονται στο κάδρο, το διαμορφώνουν. Δεν κλέβω ποτέ μια φωτογραφία. Θα μιλήσω με το άτομο που θέλω να φωτογραφίσω, θα του εξηγήσω, και μετά θα κοιτάξω μέσα απ’ τον φακό μου. Ακόμη και με τα διάσημα πρόσωπα, δεν υπάρχει προκαθορισμένο στήσιμο (πέρα από κάποιες φορές που κάνουμε τη φωτογράφηση με φλας σε στούντιο). Τους φωτογραφίζω συνήθως με φυσικό φως ημέρας, όπου τύχει να τους συναντήσω.

Η μία έκθεση φωτογραφίας ακολουθεί την άλλη και μερικές σε μέρη ιδιαίτερα, όπως η έκθεσή σας στο Conciergerie. Πώς νιώθετε που το έργο σας βρίσκει ανταπόκριση σε τόσο μεγάλο βαθμό και που ο κόσμος αγκάλιασε τόσο γρήγορα τη νέα σας ιδιότητα;
Ήταν πολύ συγκινητική στιγμή. Η χώρα στην οποία γεννήθηκα τίμησε τη δουλειά μου, την πιο προσωπική, το πάθος μου για τη φωτογραφία, γιατί κατάλαβε ότι πέρα από την τηλεόραση ίσως να είχα κάτι να πω και να μοιραστώ μέσα από τις φωτογραφίες μου. Μέσα σε δύο μήνες, επισκέφθηκαν την έκθεση στο Παρίσι 80.000 άτομα. Κάποιες φορές που παρευρέθηκα εκεί, έβλεπα οικογένειες που είχαν έρθει από μακριά για να δουν τους ψαράδες στις φωτογραφίες μου. Η ίδια έκθεση πήγε στη Νότια Γαλλία στο Fort Saint André, όπου κι εκεί την επισκέφθηκαν χιλιάδες άτομα. Αισθανόμουν περισσότερο αμήχανος μπροστά στους επισκέπτες της έκθεσης παρά στον «αέρα» μπροστά σε εκατομμύρια τηλεθεατές. 

Ποιο είναι το όνειρό σας ως καλλιτέχνης;
Να βρω τον χρόνο κάποια στιγμή στη ζωή μου να ταξιδέψω, για να φωτογραφίσω τους ανθρώπους σε όλο τον κόσμο, στις χαρές τους, στις λύπες τους… 

Ποια φωτογραφία σας ξεχωρίζετε; Ποια συνάντηση σάς άγγιξε συναισθηματικά περισσότερο και ποια σας έκανε να περάσετε πιο όμορφα κατά τη διάρκεια της φωτογράφησης;
Μια απρόσμενη φωτογράφηση σε ένα καμαρίνι με τον Lenny Kravitz… έχουμε κιι οι δυο τις μηχανές μας και δεν μιλάμε. Κάποια στιγμή, σχεδόν ταυτόχρονα, αρχίζουμε να τραβάμε ο ένας τον άλλο και πεθαίνουμε στα γέλια. Σαν cowboys σε μονομαχία. Τελευταία, φωτογράφισα τον μεγάλο σκηνοθέτη Claude Lelouch την ώρα που κρατούσε στα χέρια του την πρώτη κάμερα με την οποία ξεκίνησε να κάνει ταινίες. Ο Lelouch είναι 80 ετών. Ήταν συγκινητική στιγμή. Επίσης, πρόσφατα, φωτογράφισα μια ξεχωριστή γυναίκα πάνω στο άλογό της, μια γυναίκα αμαζόνα από το Αιτωλικό, καθώς κάλπαζε μέσα στη λιμνοθάλασσα. Ήταν σαν όνειρο. Και ο βοσκός ο Παύλος από τα Σταμνά, του οποίου τα ροζιασμένα χέρια μοιάζουνε με ρίζες αιωνόβιας ελιάς. Δεν μπορώ να ξεχωρίσω τις φωτογραφίες μεταξύ τους. Ο χρόνος θα δείξει αν θα αντέξουν στο πέρασμα του ή όχι… Ο χρόνος πρέπει να είναι σύμμαχος. Ξέρει πολύ καλά να γελοιοποιεί τις εικόνες όταν είναι τυχοδιωκτικές. Εμείς θα πεθάνουμε. Αν επιζήσουν οι εικόνες που τραβήξαμε, θα είναι ένας τρόπος αντίστασης στη ματαιότητα. 

Αγαπημένο σας μοντέλο;
Από την αρχή της καριέρας του αγαπούσα τον ηθοποιό Alan Rickman, ο οποίος έγινε γνωστός στη συνέχεια με τα Harry Potter. Είχα την τιμή και τη χαρά να τον γνωρίσω σε μια συνέντευξη και να τον φωτογραφίσω. Λίγους μήνες μετά, έφυγε από τη ζωή. Λυπήθηκα τόσο πολύ. Μετά κατάλαβα τη μελαγχολία που διέκρινα στα μάτια του. Αγαπημένο μου μοντέλο; Η κόρη μου… by far.

Υπάρχει κάποιο project πάνω στο οποίο δουλεύετε αυτή την περίοδο;
Φωτογραφίζω τα χέρια των ανθρώπων. Έχουν πολλά να μας διδάξουν. Δεν κρύβουν τον χρόνο, τον αποδέχονται, όπως και τις πράξεις τους. Ό,τι δεν λέει ένα πρόσωπο το λένε τα χέρια. 

Τι εξοπλισμό έχετε (φωτογραφική μηχανή, φακοί, λογισμικό επεξεργασίας εικόνων κτλ);
Χρησιμοποιώ συνήθως (τον φακό) 50mm 1.2, 100mm και γενικότερα σταθερούς φακούς. Canon 5Dmarkiii, 5Dsr και κάποιες φορές Fujifilm X100. Περιμένω τώρα μια μηχανή της Hasselblad X1D. Θέλω να ξεκινήσω μια σειρά πορτραίτων σε μεσαίο φορμά. H Leica monochrome είναι πολύ καλή μηχανή, αλλά δυστυχώς δεν τα καταφέρνω πάντα μαζί της…

Πώς μπορεί κανείς ν’ αγοράσει έργα σας ή/και να ακολουθήσει τη δουλειά σας;
Γενικότερα, οι φωτογραφίες μου δεν πωλούνται. Διατίθενται μόνο για φιλανθρωπικούς σκοπούς, όπως στην έκθεση «âmes grecques», όπου οι φωτογραφίες πουλήθηκαν προς όφελος του International Foundation for Greece (IFG). Τα πορτραίτα των διασήμων δημοσιεύονται κάθε εβδομάδα στο Paris Match (black and white). Αυτή την περίοδο, εκθέτω στη Lyon στο #DocksArtFair L’épreuve du temps, την άλλη Τρίτη (σσ. Η συνέντευξη έγινε τέλη Σεπτεμβρίου) στην Galerie Guillaume, με την Dormeuil, και ο τίτλος είναι «Mémoire de mains». Οι φωτογραφίες πωλούνται προς όφελος του φιλανθρωπικού συλλόγου Grégory Lemarchal. Τις φωτογραφίες μου τις μοιράζομαι στο instagram και στο flickr. 

Συνέντευξη: Γεωργία Κίκου