Λόγος + Τέχνη

Ένας χαρακτήρας του οποίου η δημιουργία και η εξέλιξη αποτελεί ταυτόχρονα τρανό παράδειγμα υπερπρατριωτισμού και προπαγάνδας, κάτι για το οποίο πολλά υπερηρωικά κόμικς του 20ού αιώνα ήταν συνένοχα, αλλά ταυτόχρονα αποτελεί ένα ξεχωριστό δείγμα αμφισβήτησης, ευαισθησίας και επαφής με τη σύγχρονη πολιτική πραγματικότητα, σε βαθμό πρωτόγνωρο για τα δεδομένα της εποχής. Κι όλα αυτά τυλιγμένα στα χρώματα της αμερικανικής σημαίας. Στο παρόν comixολόγιο θα ασχοληθούμε με τον «καπετάνιο» της αμερικανικής ηθικής, τον Captain America.

Δημιούργημα των -εβραϊκής καταγωγής- Joe Simon και Jack Kirby το 1940, ο Captain America «έβαλε» την Marvel Comics για τα καλά στο πολεμικό κλίμα της εποχής, σπάζοντας μια τάση ουδετερότητας και σχετικής αδιαφορίας που προβάλλονταν στο μέσο σχετικά με τον «πόλεμο στην Ευρώπη». Έναν ολόκληρο χρόνο πριν την επίθεση στο Περλ Χάρμπορ και την είσοδο της Αμερικής στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, το πρώτο τεύχος του Captain America, στο εξώφυλλο του οποίου ο ήρωας εμφανίζεται να γρονθοκοπεί τον Χίτλερ, ήταν μια καθαρά πολιτική δήλωση. Σύμφωνα με τον Simon, «οι εναντίωνες του πολέμου (σ.σ. όσοι δεν επιθυμούσαν να αναμιχθεί η Αμερική στον Β΄Π.Π.) ήταν αρκετά καλά οργανωμένοι. Θέλαμε να ακουστεί κι η δική μας γνώμη».

Το πρώτο τεύχος του Captain America πούλησε γύρω στο ένα εκατομμύριο αντίτυπα, με την κυκλοφορία να διατηρείται σταθερή καθ’ όλη τη διάρκεια του πολέμου και το κόμικ να φτάνει και να ξεπερνά σε πωλήσεις μέχρι και το περιοδικό Time. Σε όλα αυτά τα χρόνια, ο Captain America με τη βοήθεια του Bucky (βασισμένου στο «μοντέλο» του Robin) υπερασπιζόταν την ελευθερία και τα αμερικανικά ιδεώδη (δηλαδή το ένα και το αυτό) ενάντια στις δυνάμεις του Άξονα, με βασικό αντίπαλο τον Red Scull, έναν ιδιοφυή και αδίστακτο ναζί.

Η περίοδος του πολέμου αποδείχθηκε πολύ προσοδοφόρα για κόμικς σαν το Captain America, ιδιαίτερα στους νέους. Η ευκαιριακή αυτή δυνατότητα για ανάμειξη του φανταστικού ήρωα να πολεμάει «απτούς» εχθρούς, ταυτισμένους με τους εχθρούς του πραγματικού κόσμου, όπως οι ναζί, σε συνδυασμό με μια απλή επιθετικότητα απαλλαγμένη από διπλωματίες και στρατηγικές, ήταν ιδιαίτερα ελκυστική.

Με το τέλος όμως του πολέμου, η σειρά έχασε μεγάλο μέρος της δυναμικότητάς της. Η δύναμη του Captain America ως αμερικανικό σύμβολο τον έκανε ταυτόχρονα αιχμάλωτο μιας «σοβαρότητας» που δεν του επέτρεπε να ακολουθήσει μια περισσότερο ανάλαφρη πορεία όπως αυτή του Superman. Το κόμικ πάσχισε να βρει μια ταυτότητα και μετά από μια πενταετία μη κυκλοφορίας, το 1954 ο Captain επανακυκλοφόρησε με νέα ονομασία και νέους εχθρούς. Το κόμικ λεγόταν πλέον Captain America – Commie Smasher και οι εχθροί δεν ήταν άλλοι από τους κομμουνιστές. Η αναβίωση όμως δεν κράτησε πολύ, καθώς η κυκλοφορία συνέπεσε με το τέλος της Μακαρθικής περιόδου. Μετά από μόλις έναν χρόνο, ο «Καταστροφέας των Κομμουνιστών» (σ.σ. ελεύθερη μετάφραση) σταμάτησε την κυκλοφορία του. 

Εν τέλει ο ήρωας επέστρεψε το 1964, στην λεγόμενη Ασημένια Εποχή των κόμικς, με τη γνωστή πλέον ιστορία ότι είχε μείνει παγωμένος για δεκαετίες, από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο έως τότε. Ο Captain America εμφανίστηκε να παλεύει να βρει τη θέση του σε μια κοινωνία που τον είχε αφήσει πίσω, τόσο ιστορικά όσο και ιδεολογικά. Σταδιακά ο ήρωας άρχισε να συνειδητοποιεί τον κυνισμό του νέου ρόλου της Αμερικής στον μοντέρνο realpolitik κόσμο και έτσι άρχισε να αποστασιοποιείται από την φιλοκυβερνητική γραμμή και να ασχολείται σταδιακά με πιο «προσγειωμένα» θέματα όπως η φτώχεια ή οι κοινωνικές αδικίες (εμμέσως το κόμικ ασχολήθηκε και με τον ρατσισμό, καθώς την περίοδο εκείνη ο Captain απέκτησε έναν νέο συνάδελφο ήρωα, τον Falcon, ο οποίος ήταν από τους πρώτους Αφροαμερικανούς υπερήρωες). Η σταδιακή απογοήτευση του Captain America σχετικά με τα διαβρωμένα αμερικανικά ιδεώδη έφτασε στο απόγειό της την περίοδο του σκανδάλου Watergate, όπου σε μια ιστορία η οποία σαφώς παρέπεμπε στο παραπάνω σκάνδαλο, ο ήρωας πετάει τη στολή του και φοράει αυτή του Nomad, του ήρωα χωρίς πατρίδα. Τελικά ο Captain America συνειδητοποιεί ότι ο ρόλος του σε αυτή τη σκληρή και κυνική περίοδο είναι να κρατάει τα – ομολογουμένως αναχρονιστικά – αμερικανικά ιδεώδη με τα οποία μεγάλωσε ζωντανά και έτσι ξαναφοράει τη γνώριμη στολή του.

Ο Captain America είναι μια περίεργη περίπτωση στον χώρο των υπερηρωικών κόμικς, καθώς από τη δεκαετία του ‘60 και μετά μπόρεσε να αναμίξει τον πατριωτισμό με προβληματισμούς σχετικά με την κοινωνία και τον κόσμο στον οποίο ζει. Ο Captain America κατάφερε να αποτινάξει τον εθνικιστικό μανδύα που συχνά φοριέται με το ζόρι σε όσους εμφανίζονται να αγαπούν τη πατρίδα τους και αποτέλεσε έναν καθρέφτη της αμερικανικής κοινής συνείδησης των 70s. O Captain America έδειξε τα πρώτα σκιρτήματα ωρίμανσης των υπερηρώων, κάτι που θα δούμε να συμβαίνει στην επόμενη δεκαετία, τη δεκαετία του πολιτικού, κοινωνικού και ηθικού κυνισμού, τη δεκαετία της υπερβολής, τα 80s, όπου τα κόμικς εισήλθαν στη λεγόμενη Μοντέρνα Εποχή.