Λόγος + Τέχνη

Ο Superman και ο Batman αποτελούν από μόνοι τους δύο χαρακτήρες που έχουν αποτελέσει αντικείμενο μελέτης από πολλούς ειδικούς, όσον αφορά την ψυχοσύνθεσή τους, την ιστορία τους αλλά και τις κοινωνιολογικές και πολιτισμικές προεκτάσεις των χαρακτήρων τους και θα αποτελέσει έναυσμα για μελλοντικά άρθρα σε αυτήν τη στήλη. Στην προκειμένη περίπτωση, στεκόμαστε στο γεγονός ότι -μοιραία ή όχι- η έλευση των υπερηρώων συνέπεσε όχι μόνο με το ζενίθ του κραχ, μιας από τις χειρότερες οικονομικές περιόδους στην ιστορία των Η.Π.Α., αλλά και με την έναρξη μιας από τις χειρότερες περιόδους στην ιστορία της ανθρωπότητας: τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. 

Σύντομα, οι δυνατότητες του μέσου για προπαγάνδα έγιναν φανερές, με το υπερηρωικό μοτίβο να αποτελεί ένα εξαιρετικά πρόσφορο έδαφος για αυτήν τη χρήση. Δεν ήταν λίγοι οι υπερήρωες που δημιουργήθηκαν αποκλειστικά για τέτοιους σκοπούς, με πλέον χαρακτηριστικό παράδειγμα τον Captain America, στο πρώτο τεύχος του οποίου ο χαρακτήρας εμφανίζεται να δίνει γροθιά στον ίδιο τον Αδόλφο Χίτλερ. Αλλά και οι υπάρχοντες ήρωες προσαρμόστηκαν στον νέο τους ρόλο (Το κατά πόσο αυτός ο ρόλος οφείλετο σε πατριωτικά ένστικτα από πλευράς των εκδοτών ή είχαν καθαρά κερδοσκοπικό χαρακτήρα είναι μια συζήτηση που αφορά όλα τα μέσα μαζικής ψυχαγωγίας της εποχής και άσχετα με τα όποια συμπεράσματα, η προσφορά των κόμικς στον «σκοπό» παραμένει αδιαμφισβήτητη), πολεμώντας τους Ναζί, υπερασπίζοντας τους Συμμάχους ή ακόμα και πουλώντας πολεμικά ομόλογα (Παραδόξως, ο Batman λάμπει δια της απουσίας του από όλον αυτό τον πατριωτικό πυρετό της εποχής, συνεχίζοντας την αστική του προάσπιση των αδύναμων από τους εγκληματίες της Gotham City). Μέσα από τις σελίδες αυτών των κόμικς γίνονται εμφανείς οι αντανακλάσεις των λαϊκών συναισθημάτων της εποχής, ακόμη και όσον αφορά θέματα τα οποία αποτελούν μελανά σημεία για τις Η.Π.Α., όπως η απεικόνιση των Ιαπώνων αντιπάλων αλλά και η αντιμετώπιση των Αμερικανών ιαπωνικής καταγωγής ως εν δυνάμει κατασκόπους κατά τη διάρκεια του πολέμου (Είναι πράγματι αξιοπρόσεχτη η απεικόνιση των όποιων ρατσιστικών αντιλήψεων υποθάλπονταν στην κοινωνία της εποχής. Χαρακτηριστικά μπορούμε να επισημάνουμε ότι σε ένα είδος, το οποίο στρεφόταν σε ολοένα και περισσότερο ρεαλιστικό σχέδιο, οι Ασιάτες και οι μαύροι εξακολούθησαν -σε ορισμένες περιπτώσεις για δεκαετίες- να μοιάζουν με καρικατούρες που επισήμαναν τα στερεοτυπικά ρατσιστικά στοιχεία που επικρατούσαν τότε. Βλ. τον Ebony White, σύμμαχο του δημοφιλέστατου ήρωα the Spirit, ή μια σωρεία από υπερηρωικά τεύχη της περιόδου του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου που απεικονίζουν Ιάπωνες…). 

Αξίζει να σημειωθεί, ότι, εκτός του μαινόμενου πολέμου, υπήρξαν κι άλλοι παράγοντες που επηρέαζαν τα κόμικς της εποχής, με το 1941 να έχει σημειωθεί ως ορόσημο για την 9η τέχνη καθώς τον Δεκέμβρη του ίδιου έτους κάνει το ντεμπούτο της η Wonder Woman, η οποία, αν και δεν ήταν η πρώτη γυναίκα υπερήρωας, θεωρείται η πλέον εικονική. Η Wonder Woman ήταν δημιούργημα του ψυχολόγου William Moulton Marston, ο οποίος δρούσε στον χώρο ως «σύμβουλος παιδείας». Κατόπιν προτροπής της γυναίκας του, ο Marston αποφάσισε να διορθώσει ένα «κενό» που έβλεπε στη βιομηχανία, την έλλειψη γυναικείων προτύπων. Η Wonder Woman εμφανίστηκε, σύμφωνα με τα λεγόμενα του ίδιου του Marston, ως μια «[…] ψυχολογική προπαγάνδα για αυτόν τον νέο τύπο γυναίκας που, κατά τη γνώμη μου, θα έπρεπε να διοικεί όλο το κόσμο» (Γενικά, η απεικόνιση της γυναίκας υπερήρωα στα κόμικ, αλλά και η αντιμετώπιση του -ιστορικά ανδροκρατούμενου- κοινού προς τους θηλυκούς χαρακτήρες, αποτελεί ένα τεράστιο θέμα που χρίζει εξέτασης σε μελλοντικά άρθρα).

Η περίοδος αυτή των υπερηρωικών κόμικ ονομάζεται “Golden Age”, λόγω της εκπληκτικής ανάπτυξης και δημοτικότητας του είδους αυτήν τη περίοδο. Είναι πράγματι αξιοσημείωτο να παρατηρήσει κανείς τον αριθμό των υπερηρωικών τίτλων που εμφανίζονται μόνο στα χρόνια 1939-1942, αλλά και τις πωλήσεις που έκαναν αυτοί οι τίτλοι. Μετά το τέλος του πολέμου, η ζήτηση για υπερηρωικά κόμικ έπεσε κατακόρυφα, με τους περισσότερους τίτλους -λόγω της σχεδόν απόλυτης στήριξής τους στον πόλεμο για έμπνευση και υλικό- να έχουν πάψει να έχουν λόγο ύπαρξης και τη φαντασία του κοινού να αιχμαλωτίζουν νέα είδη κόμικς, όπως αισθηματικά, γουέστερν ή τρόμου. Συγκεκριμένα, τα κόμικς τρόμου αποδείχθηκαν ιδιαίτερα δημοφιλή (Σε συμφωνία με το ιδιαίτερο ενδιαφέρον του κοινού και για ταινίες τρόμου εκείνη την εποχή. Γενικά παρατηρείται ένας έντονος παραλληλισμός μεταξύ των τάσεων στον κινηματογράφο και στα κόμικς, με τα κόμικς κατά κύριο λόγο να μιμούνται τον -επίσης βασιζόμενο σε οπτική αφήγηση- «ξάδερφό» τους) και εμμέσως αποτέλεσαν το κίνητρο για την έλευση ενός μελανού κεφαλαίου στην ιστορία των κόμικ που, μαζί με τον Ψυχρό Πόλεμο, σηματοδοτούν την επόμενη περίοδο στην εξέλιξη του μέσου…