Βιβλιοθήκη

Παρακολουθούμε σκιώδεις φιγούρες που περπατούν σε έρημους δρόμους και χάνονται μέσα στις στοές της Μπολόνιας, υποφωτισμένα δωμάτια γεμάτα από τον καπνό των τσιγάρων (που δεν καπνίζει παραδόξως ο πρωταγωνιστής, επιθεωρητής Ντε Λούκα, αντιστρέφοντας το παράδειγμα), ασπρόμαυρες αντιθέσεις, όπως το λευκό χιόνι και η πηχτή μαύρη νύχτα. Και ακόμη «βλέπουμε» τη γεωμετρία κάθε τοπίου και σκηνής που είναι δανεισμένη από το κινηματογραφικό κάδρο, όπως είναι οι κάθετες κολόνες που μισοκρύβουν τα πρόσωπα ή μια οριζόντια διαδρομή κατά μήκος ενός ποταμού ή ο πάγκος ενός μπαρ. Η θέση εστίασης επίσης θυμίζει κινηματογραφική λήψη, οι γωνίες περιγραφής κάθε αντικειμένου μπορεί να είναι π.χ. κοντρ πλονζέ, δηλαδή η θέαση του αντικειμένου να περιγράφεται από χαμηλά, ή το αντίθετο, πλονζέ στον κινηματογράφο, όπου η γωνία θέασης είναι από ψηλά. Η εστίαση άλλοτε κεντράρει σε λεπτομέρειες, π.χ. τυπωμένα γράμματα πάνω σε μαγνητοταινία γραφομηχανής, ή πόδια που κρέμονται στον αέρα, και άλλοτε είναι απομακρυσμένη, κυρίως σε σκηνές παρακολούθησης, π.χ. μια φιγούρα πίσω από ένα παράθυρο.

Είναι αδόκιμο να χρησιμοποιούμε κινηματογραφικούς όρους για να περιγράψουμε τις τεχνικές ενός λογοτεχνικού έργου, ωστόσο το λογοτεχνικό νουάρ έχει τις οφειλές του στο αντίστοιχο κινηματογραφικό είδος. Εξάλλου, το νουάρ είναι ένα υποείδος της ευρύτερης κατηγορίας του αστυνομικού μυθιστορήματος. Τα χαρακτηριστικά του αναπτύχθηκαν πρώτα στον κινηματογράφο. Πρόκειται για κάποιες αμερικανικές ταινίες αστυνομικού και ευρύτερα εγκληματολογικού μυστηρίου που εμφανίστηκαν τη δεκαετία του ‘40, στις οποίες υπάρχουν τυποποιημένοι χαρακτήρες, όπως ο ντετέκτιβ που έχει πέσει σε δυσμένεια και ο νεαρός βοηθός του, μία femme fatale, διάφοροι ύποπτοι τύποι. Όλοι συνήθως έχουν σκοτεινό παρελθόν και αινιγματική καταγωγή.
Αισθητικά οι ταινίες αυτές ήταν επηρεασμένες από τον γερμανικό εξπρεσιονισμό, ιδιαίτερα όσον αφορά τη χρήση των φωτοσκιάσεων, τη γεωμετρική σκηνογραφία και σκηνοθεσία, τις καινοτόμες, καθότι διαταραγμένες, γωνίες λήψης και το βάθος πεδίου. Τα νουάρ μυθιστορήματα απέκτησαν εθνικά χαρακτηριστικά και πολιτικοϊστορικό βάθος, προσδίδοντας περιπλοκότητα στο αντικείμενο της αφήγησης. Παρενθετικά να πούμε ότι για το αστυνομικό μυθιστόρημα και τις διάφορες εκφάνσεις του έχουν κυκλοφορήσει τα τελευταία χρόνια τα περιοδικά CLM (The Crimes and Letters Magazine, 3 τεύχη, το τελευταίο το 2017) και Πολάρ (3 τεύχη, το τελευταίο τον Απρίλιο του 2019) που μελετούν και καταγράφουν τις τάσεις του είδους.
Στην «Ιταλική ίντριγκα» έχουμε ένα νουάρ γραμμένο με τον παραδοσιακό τρόπο όπου ο συγγραφέας αποτίει φόρο τιμής στο είδος. Για αυτό τον λόγο οι αναγνωστικές προσδοκίες δεν πρέπει να είναι αυξημένες καθώς δεν υπάρχει κάποια παρέκκλιση ή κάποια ανατροπή που πραγματικά θα ξαφνιάσει, έναν έμπειρο, τουλάχιστον, αναγνώστη. Στην υπόθεση, η οποία εκτυλίσσεται μεταξύ Δεκεμβρίου 1953 και Ιουλίου 1954, ο επιθεωρητής Ντε Λούκα (πρωταγωνιστής σε μια σειρά μυθιστορημάτων του Lucarelli) μαζί με τον βοηθό του Τζαννίνο εργάζονται μυστικά για την εξιχνίαση μίας δολοφονίας. Τα ίχνη τούς οδηγούν σε μία τζαζ μπάντα, της οποίας τα μέλη εμπλέκονται σε διάφορες δραστηριότητες, παράνομες ή μη, που αφορούν στο παρελθόν τους αλλά και στις μουσικές τους φιλοδοξίες. Ο συγγραφέας αναπαριστά τέλεια την εικόνα που έχουμε για τα τζαζ κλαμπ της εποχής και τη νέα μουσική μόδα.
Εάν υπάρχει κάτι που μπορεί να κάνει το αστυνομικό μυθιστόρημα να ξεπεράσει τα όριά του είναι το πολιτικό και ιστορικό υπόβαθρο στον τόπο του εγκλήματος, εν προκειμένω στη Μπολόνια. Για την Ιταλία ειδικά, οι σχέσεις της πολιτικής με τη μαφία, το δίπολο φασισμού-αντιφασισμού, ο ρόλος της παπικής εκκλησίας, διέπουν στον πυρήνα της την ιταλική κοινωνία. Ένα πρόσφατο παράδειγμα που συνδυάζει τα παραπάνω είναι το μυθιστόρημα “Suburra” (εκδ. Εστία, 2017) των Carlo Bonini και Giancarlo de Cataldo. Στο καθαυτό νουάρ, ωστόσο, σημασία έχει η αισθητική απόδοση της μυστηριώδους ατμόσφαιρας, όπως συμβαίνει και στο βιβλίο του Lucarelli. Βέβαια ο συγγραφέας ανοίγει κάποιους δρόμους που θα είχε ενδιαφέρον εάν επέμενε περισσότερο σε αυτούς, δηλαδή στο ψυχροπολεμικό κλίμα, στο τι πραγματικά σήμαινε και τι επιπτώσεις είχε το να είσαι «κόκκινος» ή αμερικανόφιλος στη μεταπολεμική Ευρώπη, στη σχέση των τζαζίστων με τα εθιστικά αναλγητικά, στη γοητεία που ασκούσε ο υπαρξισμός στους αριστερούς νέους της εποχής. Αυτά βρίσκονται στο υπόβαθρο και θα ήταν ωραίες ιστορίες για να ειπωθούν. Η γραφή μοιάζει παγιδευμένη στο είδος και το είδος με τη σειρά του περιορίζει την ελευθερία της γραφής. Ο συγγραφέας όμως κάνει μια αναδρομή στην καταγωγή του είδους και εντάσσεται στη μεγάλη παράδοση του giallo, δηλαδή της ιταλικής, pocket size εκδοχής του αστυνομικού μυθιστορήματος. Από αυτή την άποψη το βιβλίο έχει μια ρετρό αισθητική και στο περιεχόμενο και στη μορφή του.