Κρίσιμα Ερωτήματα. Μέρος Β: Faux Fur-Pleather-Fart: To Βραβείο Turner ή Είναι η σύγχρονη τέχνη απαίσια;
– Αγαπητά μέλη της επιτροπής, λίγες μέρες πριν την παρουσίαση του φετινού νικητή στον διαγωνισμό που διοργανώνει κάθε χρόνο η Tate Gallery στο Λονδίνο, η εφημερίδα Guardian δημοσίευσε ένα άρθρο αρχείου του συντάκτη της για την τέχνη, με ημερομηνία 27 Νοεμβρίου 1986, και με θέμα το διαβόητο βραβείο Turner που τότε είχε πρωτοκαθιερωθεί.
Άλις, θα είχες την καλοσύνη να μας θυμίσεις τι είναι το βραβείο αυτό;
– Μετά χαράς! Κάθε χρόνο μία επιτροπή ειδικών (κριτικών, επιμελητών, δημοσιογράφων) απονέμει υποψηφιότητα σε 4 καλλιτέχνες με αφορμή μια πρόσφατη έκθεσή τους, που προκάλεσε το ενδιαφέρον του κόσμου της τέχνης. Εδώ και τριάντα χρόνια, το βραβείο αυτό προκαλεί συζητήσεις για την κατάσταση της τέχνης και τις πιθανές κατευθύνσεις της.
– Τότε δεν ήταν που μια βαρεμένη με ξεχειλωμένο ντεκολτέ, έστειλε το κρεβάτι της, στο οποίο κοιμόταν χωρίς να του αλλάξει σεντόνια για κανα δυό μήνες, και με τα μισά της εσώρουχα άπλυτα επάνω, μαζί με ό,τι άλλη σαβούρα είχε μαζευτεί επειδή είχε κατάθλιψη που χώρισε; το θυμάμαι καλά! είπε ο Πάμπλο χωρίς να πάρει αναπνοή.
Ο Έρνεστ έσκυψε προς το μέρος του, χωρίς να πάρει τα μάτια του από την προεδρεύουσα. Η Γερτρούδη αστειευόταν με όλους και για τα πάντα, αλλά όταν παρασυρόταν κάποιος σε άσχετα κουτσομπολιά εν ώρα συνεδρίασης μπορούσε να γίνει έξαλλη.
– Αν αγαπάς τα ισπανικά σου μπαλάκια, μην ξαναδιακόψεις με τέτοια άσχετα!, του ψιθύρισε.
Προς έκπληξή του όμως, η Γερτρούδη χαμογέλασε γλυκά στον Πάμπλο και συμφώνησε.
– Ακριβώς! είπε.
- Αυτό ήταν το έργο της Tracey Emin, το οποίο εξέθεσε το 1999, στην Tate Gallery, υπό τον τίτλο “My Bed” (Το Κρεβάτι μου).
Η Λωρανσέν, που είχε εξαιρετικά δυνατή μνήμη και κρατούσε κρυφή την εξαιρετική της οξυδέρκεια, έσπευσε να συμπληρώσει:
- Tο έργο αυτό βέβαια, αν και συζητήθηκε πολύ, και προτάθηκε για το βραβείο Turner, δεν κέρδισε τελικά. Και μια που το συζητάμε θα ήθελα να υπενθυμίσω στην επιτροπή, ότι ο κύριος Λεονάρντο δεν αντέχει να ακούει ούτε το όνομά της, επομένως αν μπει μέσα, ας αλλάξουμε θέμα... προτείνω μάλιστα να συνεχίσουμε τη συζήτηση συνθηματικά...
Ο Έρνεστ, που είχε μεγάλη αδυναμία σε ό,τι κατασκοπικό και επικίνδυνο, επικρότησε:
- Λοιπόν, πρόσθεσε, η Μαρί έχει δίκιο, την Tracey Emin θα την λέμε Κακοριζίτσκαγια, και το κρεβάτι, χμμμμμ, “Νεκρή φύση με βρακιά και προφυλακτικά”;!
Τότε η πόρτα άνοιξε πίσω τους με θόρυβο, και ο κύριος Λεονάρντο, που είχε τελικά βρεί τον δρόμο για την αίθουσα, έστω και καθυστερημένα, όρμησε μέσα όλο νεύρα.
- Πάλι γι'αυτήν την ατάλαντη μιλάτε; σας άκουσα, μην το αρνείστε, κι εσείς δεσποινίς Λωρανσέν, ντροπή σας!
Τα δίδυμα φίδια των φρυδιών του ήταν όρθια από θυμό.
- Νομίζετε ότι δεν θα καταλάβαινα τα συνθηματικά σας, 'Ερνεστ; Κάτι τέτοια εγώ τα εφήυρα πολύ πριν πεθάνετε όλοι σας. Όσο για την κυρία αυτή, μετά απο το σιχαμερό κρεβάτι της, κάποια βίντεο της συμφοράς, και μερικές εκατοντάδες κακάσχημα κι απαίσια σκαριφήματα την ώρα του πρωινού της, την έκαναν καθηγήτρια σχεδίου στη Βασιλική Ακαδημία των Τεχνών. Γι'αυτό τι έχετε να πείτε, παρακαλώ; ε; εεεε;
Σωριάστηκε σε μια άδεια καρέκλα δίπλα στον Πάμπλο, που τον αγαπούσε πολύ, παρά τους καβγάδες τους, και άδειασε τις τσέπες του δερμάτινου μπουφάν του στο τραπέζι. Δεκάδες μικροαντικείμενα ξεχύθηκαν, ένας ελβετικός σουγιάς, τέσσερα μολύβια, δύο πένες, ένα ανοιχτήρι, τρία μικρά σημειωματάρια MUJI, μερικά κομμάτια κάρβουνο, δύο λιωμένα σοκολατάκια, ένα κινητό, συνδετήρες διαφόρων μεγεθών και χρωμάτων, χρωματιστά postit, κι ένα μπρελόκ, χωρίς κλειδιά αλλά με την εικόνα της Τζοκόντας σε σχήμα καρδιάς.
- Έχω χάσει και το ipad και τώρα πρέπει να γράφω με το χέρι.
Αλλάζοντας ύφος, και δείχνοντας ξαφνικά περίπου δώδεκα χρόνων, συμπλήρωσε:
- Ως θετική εξέλιξη της ημέρας, αναφέρω ότι άλλαξα θέση σε έξι πινακίδες στο δρόμο προς τα εδώ, επομένως μην περιμένετε τον Ντυξάν, βάλτε του απουσία! Χα!
- Μαέστρο, ακούστηκε δειλά η φωνούλα της Λωρανσέν, εγώ έχω το ipad σας, το ξεχάσατε προχθές, που ήρθατε για να σας δείξω εκείνη τη συνταγή για πάπια με ακτινίδια.
Ο κύριος Λεονάρντο ψιλοκοκκίνησε.
- Α, ευχαριστώ, η συνταγή σας ήταν πολύ καλή, σας ευχαριστώ ξανά, βαθειά υπόχρεος, όπως πάντα, ταπεινός σας δούλος…
Με ελαφρά, αλλά όχι απαρατήρητη απαξίωση προς την Μαρί, η Γερτρούδη διέκοψε τις αβρότητες, και επανέφερε τους φίλους της στην τάξη:
- Λοιπόν, μιας και τα τακτικά μέλη είναι όλα εδώ, θα πρότεινα να αρχίσουμε τον σχολιασμό του πρώτου θέματος στην ατζέντα, του βραβείου Τurner.
- Λεό, είστε εντάξει, μήπως θέλετε ένα αψέντι, ένα τσάι, κανένα βούτημα;
- Παρακαλώ συνεχίστε, είπε ο κύριος Λεονάρντο. Με συγχωρείτε και για την αργοπορία, δεν θα επαναληφθεί.
- Μπορούμε να προβάλουμε το υλικό λοιπόν για τον φετινό διαγωνισμό Turner . Φώτα! Άλις, ξεκινάμε!
Οι φετινοί διαγωνιζόμενοι:
Όταν σταμάτησε η προβολή, η Γερτρούδη ανακάθησε στη θέση της και διόρθωσε τον γιακά της.
- Η φετινή νικήτρια, Laure Prouvost, είναι από την Γαλλία, γεγονός που έχει τη σημασία του. Δεν εννοώ αυτό που καταλαβες Μαρί, και βάλε τις γαλλικές σημαίες μέσα… Η επιλογή μίας καλλιτέχνιδας από άλλη χώρα είναι κάτι ενθαρρυντικό, αλλά δεν είμαι σίγουρη για το έργο της. Διαβάσαμε, ότι η Laure Prouvost “δημιουργεί ταινίες και εγκαταστάσεις με πλούσιες πολυεπίπεδες αφηγήσεις, χρησιμοποιεί μεταφράσεις, και συνθέτει σουρεαλιστικές στιγμές. Οι ιστορίες της είναι γοητευτικά και αποπροσανατολιστικά παραμύθια που παίζουν με την ικανότητα του κοινού να απορροφάται πλήρως από μονοδιάστατες αφηγήσεις. Η αντισυμβατική προσέγγιση κειμένων, μοντάζ, κινηματογραφικών συμβάσεων, και εικόνων δημιουργούν μια μοναδική οπτική γλώσσα που βρίσκεται σε διαρκή συνδιάλεξη με την ιστορία της τέχνης και την λογοτεχνία.”
- Εγώ νύσταξα βλέποντας τις ταινίες της. Αυτό εννοεί το κείμενο της παρουσίασης λέγοντας οτι παίζει με το κοινό; Μπούρδες, δήλωσε ξερά ο Έρνεστ.
Η Μαρί, που δεν θα άφηνε ανυπεράσπιστη μια συμπατριώτισσά της, και μάλιστα μια γυναίκα καλλιτέχνιδα, βιάστηκε να απαντήσει:
- Νύσταξες, γιατί είδες τις ταινίες της με τη διάθεση κάποιου που περιμένει να δει μια περιπέτεια του Χολιγουντιανού κινηματογράφου. Ακριβώς αυτή τη διάθεση ειρωνεύεται η νικήτρια του βραβείου Τurner.
- Αναμφισβήτητα, η διάθεσή της είναι παιγνιώδης, συμπλήρωσε ο κύριος Λεονάρντο, αλλά αναρωτιέμαι, αν όλες αυτές οι κοινότοπες εικόνες και μετα-αφηγήσεις της υποτίθεται ‘μετα-ιντερνετικής εποχής’, που μάλιστα παρουσιάζονται ως απόκριση στη δημιουργική φαντασία ενός παλαιότερου καλλιτέχνη, του Kurt Schwitters, είναι το μόνο που μπορεί να δημιουργήσει ένας καλλιτέχνης με τόσα σύγχρονα μέσα στη διάθεσή του σήμερα. Εμείς στα χρόνια μας είχαμε περισσότερη φαντασία…
Ο Πάμπλο δεν άντεξε:
- Γι' αυτό δημιουργήσατε στη σχολή σας οκτακόσιες εικοσιπέντε Μαντόνες; Η «Μαντόνα με το γαρύφαλλο», η «Μαντόνα με το καναρίνι», η «Μαντόνα με την μπάμια», η «Μαντόνα στον Στρατό», η «Πολυάννα Παντρεύεται» και τα παρόμοια! Εκεί εξαντλήθηκε η φαντασία σας Μαέστρο; Εμείς οι μοντέρνοι τουλάχιστον αλλάξαμε την εικόνα της πραγματικότητας, πριν την αλλάξει η ψηφιακή τεχνολογία. Ξέρετε Μαέστρο τι θα πεί αυτό;
- Βεβαίως, ανταπάντησε ο κύριος Λεονάρντο αρπαγμένος. Αλλάξατε την ανθρώπινη μούρη από οβάλ σε κύβο! Τα συγχαρητήριά μου, για τους μαινόμενους ταύρους σας περασμένους στην μηχανή του κιμά, τα βγαλμένα δόντια, και την απίστευτη ασχήμια, που μας χαρίσατε μετά τη γαλάζια περίοδό σας!
- Η ασχήμια αυτή, απανθρακωμένο απολίθωμα της Αναγέννησης, ήταν η ίδια η ασχήμια του μοντέρνου κόσμου, που γέννησε ο πρώτος παγκόσμιος πόλεμος και ο θρίαμβος της μηχανής. Εμείς κρατήσαμε έναν καθρέφτη μπροστά στην ίδια την εποχή μας!
- Η δική μας εποχή, επιπόλαιε νεανία, δημιούργησε ομορφιά ανυπέρβλητη σ' έναν κόσμο, όπου η ομορφιά ήταν απαγορευμένη. Η δική μας φυλακή ήταν το δόγμα, οι παπάδες, και οι πάτρωνές μας, αυτός ήταν ο δικός μας πόλεμος, πέρα από τον ίδιο τον πόλεμο, που ζούσαμε κι εμείς κάθε δύο-τρία χρόνια. Δοκίμασε να δημιουργήσεις κάτι υπό τέτοιες συνθήκες και τα λέμε!
- Το θέμα μας, αγαπητοί μου, είναι η νικήτρια του βραβείου Turner, και όχι οι δικοί σας θρίαμβοι και ήττες. Συγκρατηθείτε παρακαλώ, παρενέβη η Γερτρούδη.
- Άλις, θα ήθελα η παραπάνω στιχομυθία να σβηστεί από τα πρακτικά.
- Ενίσταμαι! ξεφώνησε ο κύριος Λεονάρντο. Καλύπτετε τον προστατευόμενό σας Γερτρούδη! Αφήστε τον να εκτεθεί! Αρκετά δεν τον έχετε βοηθήσει;
- Ας προχωρήσουμε τελοσπάντων, είπε ο Έρνεστ, που σκεφτόταν απεγνωσμένα μια σκοτεινή γωνιά σ’ένα μπαρ και ένα ποτήρι ουίσκι. Η Μαρί συμφώνησε.
- Νομίζω, είπε η Γερτρούδη, ότι το βραβείο αυτό είναι χαρακτηριστικό της εποχής του. Αναπαράγει τις ίδιες τις συνθήκες αδιεξόδου, που υποτίθεται οτι ωθούν τους νέους καλλιτέχνες στη δημιουργία. Είναι σχεδόν αυτιστικό ως φαινόμενο, κάτι σαν τα όσκαρ για την βιομηχανία του κινηματογράφου, διάφοροι ειδικοί ή θεωρούμενοι ειδικοί, που συναντιούνται και αποφασίζουν τι θα προτείνουν, ώστε να συζητηθεί ο ίδιος ο θεσμός και όχι η τέχνη. Κι ας μην ξεχνάμε την τεράστια, σήμερα αγορά της τέχνης, τη δημιουργία διασημοτήτων μέσω σκανδάλων και αρνητικής διαφήμισης.
- Μα κάποιος πάντα βρίσκεται να αγοράσει και τις μεγαλύτερες αηδίες. Ακόμη και το κρεβάτι αγοράστηκε!, είπε η Μαρί, που όσο ζούσε δεν είχε γνωρίσει μεγάλη εμπορική επιτυχία ως ζωγράφος.
- Ναι, είπε η Άλις, μόλις το έψαξα στο google και είναι γεγονός: τo κρεβάτι της Tracey Emin αγοράστηκε από τον μεγαλοδιαφημιστή/γκαλερίστα Charles Saatchi, για το ποσόν των 150.000 λιρών.
- Φυσικά, είπε ο κύριος Λεονάρντο, που παρά την προχωρημένη του ηλικία είχε τις καλύτερες πληροφορίες από όλους, αυτός ήταν που δημιούργησε το φαινόμενο Emin και τους Νέους Βρετανούς Καλλιτέχνες (Young British Artists ), με αυστηρώς προδιαγεγραμμένη στρατηγική μάρκετινγκ και με την πλήρη οικονομική και πολιτική στήριξη του Tony Blair, που ήθελε να ανασκευάσει την εικόνα της Μ. Βρετανίας στο επίπεδο του πολιτισμού και της τέχνης.
- Η ιστορία επαναλαμβάνεται, δήλωσε αινιγματικά ο Έρνεστ.
- Δεν μπορώ να αρνηθώ, ότι υπάρχει κάποια αμυδρή ομοιότητα μεταξύ της εποχής μου και της σημερινής σε αυτό το επίπεδο. Άλλωστε η απόσταση μεταξύ του 1900 και του 1980 δεν ειναι και τόσο μεγάλη, παραδέχτηκε η Γερτρούδη. Όταν εγώ και ο αδελφός μου αρχίσαμε να αγοράζουμε ό,τι μας φαινόταν ενδιαφέρον, και ήταν φτιαγμένο από νεους καλλιτέχνες που αντιδρούσαν σε οτιδήποτε συμβατικό και με οσμή μουσείου, δεν φανταζόμασταν, ότι τα έργα αυτά κάποτε θα αποκτούσαν τέτοια χρηματική αξία. Ούτε ότι θα αναγνωρίζονταν, ως αριστουργήματα από την ιστορία της τέχνης γνωρίζαμε, ούτε ότι θα μπούν στο μουσείο σε περίοπτη θέση, τουλάχιστον στην αρχή...
- Και θα θυμάστε όλοι, συμπλήρωσε ο Πάμπλο με κάποια συγκίνηση, ότι τότε, τα δικά μας έργα ήταν οι «αηδίες», κι ο κόσμος, πολύ πιο βίαιος από ό,τι σήμερα, ήθελε να τα ξεσκίσει, τα έφτυνε, τους πετούσε λαχανικά στα παράπλευρα περίπτερα των εκθέσεων όπου εκθέταμε, ως παραπεταμένοι, «απορριφθέντες» από την Ακαδημία. Και για μας ήταν τιμή.
- Βλέπεις τη διαφορά, όμως Πάμπλο, παρενέβη η Άλις, που παρατηρούσε πιο αντικειμενικά, ό,τι γινόταν εκείνα τα χρόνια από το παρασκήνιο του σαλονιού της Γερτρούδης, και κατέγραφε τα πάντα με λεπτομέρειες στο ημερολόγιό της.
- Εσείς ήσασταν λίγο πιο αθώοι, όχι βέβαια λιγότερο φιλόδοξοι από τους YBA, την Εmin ή την νικήτρια του φετινού διαγωνισμού. Και ήσασταν περιφρονημένοι και από τον κόσμο και από τους ειδικούς. Οι καλλιτέχνες για τους οποίους μιλάμε, έχουν αναδειχτεί από τους ειδικούς, πριν προλάβουν να περιφρονηθούν από τα εχθρικά πλήθη, έχουν καταξιωθεί από τα σπάργανα, ως σπουδαίοι, ακριβώς γιατί μπορούσαν να δημιουργήσουν αντιπάθεια και συζητήσεις. Χωρίς να δοκιμαστούν στο χρόνο, χωρίς να τους κρίνει η Ιστορία, αφού δεν υπάρχει πλέον Ιστορία, κατά πως λένε οι μεταμοντέρνοι φιλόσοφοι δηλαδή, γιατί εγώ δεν το πιστεύω αυτό. Νομίζω δηλαδη.
- Δεν είναι η ιστορία που επαναλαμβάνεται, είπε αφοριστικά ο κύριος Λεονάρντο. Είναι η δοκιμασμένη συνταγή, η παρακαταθήκη του μοντερνισμού, που αναμασάται τώρα όπως οτιδήποτε άλλο, εφόσον δεν υπάρχει τίποτα καινούριο που να μην έχει γίνει ή ειπωθεί. Και εμείς αναμασήσαμε, αλλά δώσαμε στον κόσμο κάτι εντελώς καινούριο!
- Εσείς, αποκρίθηκε επιθετικά ο Πάμπλο, δεν ξέρατε τι σας γινόταν, δεν υπήρχαν στοιχεία για την πρωτότυπη τέχνη των αρχαίων και τις συνταγές που αναμασήσατε, ούτε wikipedia, ούτε google, ούτε ψηφιακά αρχεία, ούτε φωτογραφίες, μόνο κάτι περιγραφές Ρωμαίων, δύο-τρία αγάλματα σε αντίγραφα, ένα χέρι εδώ, ένα πόδι εκεί, και κάτι ανάγλυφα. Και αν ήταν εδώ ο Φειδίας ή ο Ζεύξις μαζί μας σήμερα, θα βλέπαμε τι θα είχε να πεί για τους δασκάλους της Αναγεννήσεως, πόσο χυδαία και χοντροκομμένα θα τους φαινότανε τα αριστουργήματά σας!
Η Άλις, φοβούμενη οτι η συζήτηση δεν οδηγούσε πουθενά, και μάλλον θα κατέληγε σε ακόμη έναν καβγά μεταξύ του Πάμπλο και του κυρίου Λεονάρντο, αποφάσισε να κλείσει κομψά το θέμα:
-Άκουσα πρόσφατα, ότι ένας από τους νικητές του διαγωνισμού Turner, ο Γκρέυσον Πέρυ , ο οποίος δημιουργεί ντυμένος σαν τη Ντόροθυ από τον Μάγο του Όζ μετά από μακροχρόνια χρήση σκληρών ναρκωτικών, παραδέχτηκε στο BBC, ότι «η σύγχρονη τέχνη, κατά το μεγαλύτερο μέρος της, είναι απαίσια…»
