Metropolis, του Fritz Lang
Οι τέσσερις ίσες πλευρές ισοδυναμούν με το κάδρο της οθόνης, το σχεδιάγραμμα μέσα στο οποίο κινούνται οι ηθοποιοί σαν πιόνια με μετρημένες και σωστά υπολογισμένες κινήσεις, ενώ οι ορθές και αιχμηρές γωνίες θα μπορούσαν να αντικατοπτρίζουν τη δυσκαμψία που κυριαρχεί στο σενάριο. Σωστά έχετε μαντέψει, η ταινία δεν είναι άλλη από το θρυλικό “Metropolis”, σε σκηνοθεσία του Fritz Lang και σενάριο της Thea von Harbou. Η επιλογή να συγκριθεί η συγκεκριμένη ταινία με αυτό το γεωμετρικό σχήμα προκύπτει από τα καλοσχηματισμένα φουτουριστικά πλάνα μιας σκοτεινής δυστοπίας όπου κυριαρχούν οι γωνίες, οι αιχμηρές κορυφές των κτηρίων και οι καλαίσθητες ακριβείς γραμμές που σηματοδοτούν τη διαφορά μεταξύ των επάνω και των κάτω, οι οποίοι όμως, στο τέλος, είναι αμφότεροι εγκλωβισμένοι στον κοινό, ενδιάμεσο, αποπνικτικό χώρο.
Πριν όμως καταλήξουμε στο μεσοδιάστημα του ατμοσφαιρικού εγκλεισμού και της δυσφορίας, ας ξεκινήσουμε από το 1927 που θα αποτελέσει το σημείο αφετηρίας. Ο αυστριακής καταγωγής σκηνοθέτης Fritz Lang προφανώς διέθετε αρκετό φαντασιακό απόθεμα για να οραματιστεί την ύπαρξη μιας κοινωνίας χωρισμένης τοπογραφικά και κοινωνικά σε δυο κόσμους, μόλις αντίκρισε τον ορίζοντα της Νέας Υόρκης. Η ταινία περιλαμβάνει εικόνες κι οράματα του μέλλοντος παρόλο που το θεματικό της κέντρο περιστρέφεται γύρω από τον άξονα του παρελθόντος, εμπεριέχοντας βιβλικές αναφορές και προβάλλοντας χριστιανικά πρότυπα. Από στυλιστική σκοπιά, η ταινία ακροβατεί μεταξύ της σχολής του Bauhaus και του Κυβισμού, με τα τέλεια οργανωμένα και συμμετρικά πλάνα, ενώ οι ηθοποιοί, ειδικά στην αρχή της ταινίας, μοιάζουν να είναι κουρδιστά στρατιωτάκια που εκτελούν άψογα συγχρονισμένες κινήσεις.
Κατευθείαν ο θεατής αισθάνεται μια πίεση, νιώθει ένα αόρατο πέπλο να τον τυλίγει αργά μα σταθερά, ώσπου καταλήγει να ασφυκτιά παρακολουθώντας τα στενά όρια και πλαίσια που δομούν τη δραματουργία του “Metropolis”. Η διάθεση του σκηνοθέτη να εμποτίσει με πινελιές φουτουρισμού το έργο του είναι εμφανής, όπως άλλωστε εμφανής είναι και η σκοτεινή επιρροή του γερμανικού εξπρεσιονισμού που ευδιάκριτα αφήνει το στίγμα του. Στις σκηνές, για παράδειγμα, όπου κυριαρχούν πρόσωπα με έντονο μακιγιάζ ή που έχουν υποστεί κάποια παραμόρφωση, κτήρια με αιχμηρές καταλήξεις, παράξενες γωνίες των χώρων και βλέμματα μπολιασμένα με τρόμο. Ένα περιβάλλον που αποπνέει βιαιότητα και κίνδυνο και μοιάζει βυθισμένο στο σκοτάδι και στα μυστικά.
Η πλοκή της ταινίας μπορεί να αποδοθεί εν συντομία ως εξής: σε ένα ακαθόριστο μέλλον, όπου οι ουρανοξύστες αποτελούν σύμβολο ανισότητας και επίδειξης πλούτου, η διασκέδαση και η ευημερία είναι μια άνεση που απολαμβάνει μονάχα η ολιγομελής κάστα των αστών. Οικονομικός ηγέτης της πόλης είναι ο Τζο Φρέντερσεν, τον οποίο παρακολουθούμε να ελέγχει τα πάντα από το άνετο και ευρύχωρο γραφείο του. Σύντομα αποκαλύπτεται και ο κάτω κόσμος και τίποτα δεν είναι όπως φαίνεται. Οι εργάτες έχουν απολέσει τον ανθρώπινο χαρακτήρα τους, αποκαμωμένοι από τις εξαντλητικές βάρδιες που απαιτούνται για να τεθούν σε λειτουργία οι μηχανές που κινούν ολόκληρη την πόλη. Η αφύπνιση της συνείδησης των εξαθλιωμένων εργατών θα αποκρυσταλλωθεί στη Μαρία, που μοιάζει να ενσαρκώνει χριστιανικά ιδανικά, ενώ στον αντίποδα βλέπουμε τον Τζο Φρέντερσεν να μηχανορραφεί ένα πονηρό σχέδιο για να εμποδίσει την εξέγερση. Καταφεύγει, λοιπόν, σε έναν γνωστό εφευρέτη προκειμένου να κατασκευάσει ένα ατσάλινο ομοίωμα της Μαρία για να παραπλανήσει τους εργάτες που βρίσκονται ένα μόλις βήμα πριν περάσουν τη λεπτή γραμμή της χειραφέτησης. Εκείνο που δεν έχει υπολογίσει καμία από τις δύο πλευρές είναι η δύναμη του έρωτα που θα αναπτυχθεί ανάμεσα στη Μαρία και τον γιο του Τζο Φρέντερσεν, ονόματι Φρέντερ. Οι δυο τους θα προσπαθήσουν να βρουν μια λύση, έναν τρόπο αρμονικής συνύπαρξης μεταξύ των δύο πλευρών και το λυτρωτικό φινάλε θα βρει τον Φρέντερ να μεσολαβεί για να βρεθεί η χρυσή τομή για την εύρυθμη λειτουργία της Metropolis. Το happy end, δηλαδή, επιτυγχάνεται και ένα μικρό παράθυρο διαφυγής ανοίγει, αποσυμπιέζοντας τον δυστοπικό κλοιό που έχει περίτεχνα υφάνει ο σκηνοθέτης.
Η ταινία περιελάμβανε εξαντλητικές πρόβες, ενώ το budget ξεπέρασε τα πέντε εκατομμύρια μάρκα, κατατάσσοντάς την ως μια από τις πιο ακριβές παραγωγές του βωβού κινηματογράφου. Το “Metropolis” αποτελεί τέκνο του Μεσοπολέμου, εποχής κατά την οποία έκαναν την εμφάνισή τους ισχυρότατα ιδεολογικά ρεύματα που διαμόρφωσαν την ιστορία του 20ού αιώνα, και η ταινία δεν θα μπορούσε να μείνει ανεπηρέαστη από το περιρρέον κλίμα. Τούτο γίνεται αισθητό όχι μόνο από τον κοινωνικό διαχωρισμό και τις ταξικές διαφορές που περίτεχνα δομούν τη γενική σύνθεση όλων των σχέσεων που αναπτύσσονται ανάμεσα στους ήρωες της ταινίας, αλλά και από το πώς αυτά τα στοιχεία παρακινούν τις ενδόμυχες πράξεις των χαρακτήρων. Για παράδειγμα, είναι εμφανές το ότι η ταινία ξεδιπλώνει ένα διάφανο νήμα κομμουνιστικής ιδεολογίας, με τους εργάτες να παρομοιάζονται με γρανάζια μιας μηχανής που προσφέρει ευδαιμονία και προνόμια στους ιδιοκτήτες. Οι κήποι της Εδέμ όπου διασκέδαζε μέχρι τότε ο Φρέντερ κι οι όμοιοί του αντανακλούν την τρυφηλότητα και τον πλούτο που απολαμβάνουν, ενώ οι καπιταλιστικές ιδέες ενσαρκώνονται στο πρόσωπο του πατέρα του Φρέντερ, που δεν διστάζει να κάνει τα πάντα προς όφελος της δικής του προσωπικής ευμάρειας, η οποία όμως στηρίζεται σε ξένες πλάτες. Οι εργάτες ακολουθούν τον δρόμο που τους υπόσχεται την ελευθερία, και, όπως ακριβώς και οι θεατές, με στρατηγικά δομημένο βήμα, οδηγούνται ανεπαίσθητα στην αναζήτηση της δικής τους ελευθερίας. Η ταινία παρέχει στον θεατή τροφή για σκέψη μέσα από την αποκάλυψη της σαθρότητας του δυστοπικού εκείνου κόσμου στον οποίο έχει και ο ίδιος πλέον εισχωρήσει.
Η μεγάλη απήχηση του φιλμ “Metropolis” ίσως να έγκειται στο γεγονός ότι φανερώνει και αποκαλύπτει τους φόβους των ανθρώπων κάθε εποχής. Η γραμμή που χωρίζει τη φαντασιακή από την πραγματική δυστοπία είναι δυσδιάκριτη και εύκολα προσπελάσιμη. Το μέλλον που σκιαγραφείται ίσως να μην είναι τελικά τόσο μακρινό και οι θεατές με τη σειρά τους να ταυτίζονται με τις ιστορίες των χαρακτήρων. Από την άλλη μεριά, η ταινία διαθέτει εικόνες και σκηνικά που διαφεύγουν της ρεαλιστικής πραγματικότητας, γεγονός που ίσως να πυροδότησε τη φαντασία του κοινού, καθώς και τη διάθεσή του για απόδραση από την ηθικά αποσαθρωμένη κοινωνία της εποχής.
Η ταινία “Metropolis” έχει συμπεριληφθεί από οργανισμό της UNESCO στον κατάλογο των ταινιών «Παγκόσμιας Μνήμης» και εξακολουθεί να συναρπάζει μέχρι και σήμερα κάθε σινεφίλ και ευαίσθητη ψυχή.
Metropolis, του Fritz Lang
Είδος: Δράμα, Επιστημονική Φαντασία
Διάρκεια: 153’
