Monsieur Verdoux, του Charlie Chaplin
Εμπνευσμένο από την αληθινή ιστορία του “The Bluebeard of Gambais” του Henri Landru αλλά και μία πρωταρχική ιδέα του Orson Welles, η ταινία αυτή αποτελεί σημείο τομής για τον λατρεμένο Charlie Chaplin. Ο Σαρλό, ο αλητάκος που αγαπήθηκε όσο ουδείς κινηματογραφικός ήρωας πριν ή έκτοτε, ανήκε πλέον στη σφαίρα του παρελθόντος. Τα φαρδιά παντελόνια και οι μορφασμοί του συνιστούσαν εν έτει 1947 μία βαριά παρακαταθήκη από την οποία ο Chaplin, με τον Βερντού, αποσυνδέεται οριστικά.
Βλέποντας κανείς με την ασφάλεια του χρόνου που παρήλθε την παρεξηγημένη στην εποχή της ταινία, αντιλαμβάνεται ότι εδώ χωράει περισσότερος «Chaplin» από οπουδήποτε αλλού. Ελάχιστα χρόνια μετά τον ουμανιστή «Μεγάλο Δικτάτορα» του 1939, ο Chaplin στέκει σε εντελώς αντίθετη θέση από την προηγούμενη, αφού το “Let us all unite!” που εξεφώνησε τότε είχε μεταφραστεί σε μία αιματοχυσία που όμοια της δεν είχε συναντήσει ανθρώπινο μάτι. Το τέρας είχε έρθει, και μόνη η εμφάνισή του αποτέλεσε την ήττα του Ανθρώπου. Αυτή η μάζα στην οποία απευθύνθηκε ο Chaplin με θαυμαστή καλλιτεχνική πυγμή και αφέλεια είχε επιτελέσει ένα έγκλημα τόσο φρικώδες, που δεν μπορούσε ποτέ να το προβλέψει ανθρώπινος νους.
Στη διαδεδομένη ερώτηση περί του αν μπορεί να υπάρξει τέχνη μετά το Άουσβιτς, ο Chaplin αρνείται να απαντήσει ευθέως. Η ίδια του η ταινία όμως, «Ο Κύριος Βερντού», αποτελεί την τοποθέτησή του. Ο άνθρωπος, έτσι όπως τα κατάφερε, δεν δικαιούται πια αλητάκους, δεν μπορεί να περπατά κάτω από τα φώτα της πόληςπου ρήμαξε σαν να μην είχε συμβεί τίποτα. Τα ουμανιστικά οράματα του αξιολάτρευτου Σαρλό είναι κομμάτι ενός άλλου κόσμου, που έχει διαγραφεί αμετάκλητα έχουν περάσει πια στο παρελθόν, περίπου όπως ο ίδιος ο βωβός κινηματογράφος που αποτέλεσε πεδίο δόξης υπέρλαμπρο για τον Chaplin. Ως αποχαιρετισμό, μπορεί κανείς να κρατήσει τις περιπέτειες του κουρέα-σωσία του Χίνκελ. Στη νέα τάξη πραγμάτων, όμως, ο Λονδρέζος δηλώνει «παρών», προτάσσοντας ένα φιλμ που καταδεικνύει τις σκέψεις του για την καινούρια πραγματικότητα.
Είναι ο Βερντού μέρος ενός όψιμου κομμουνιστικού παραληρήματος του Charlie Chaplin, όπως ερμηνεύτηκε στην εποχή του; Ή, έστω, μία ταινία που καταγγέλλει τη φιλοχρηματία και τη ματεριαλιστική εποχή; Όπως και ο ίδιος ο βασικός χαρακτήρας, τίποτα σε αυτό το φιλμ δεν είναι μονοδιάστατο ή απλοϊκό. Ο πρωταγωνιστής τοποθετείται σε όλες τις θέσεις του ηθικού άξονα: είναι θύτης και θύμα, πονηρός και εξαπατημένος, παραιτημένος και επίμονος ταυτόχρονα. Ο Βερντού είναι ο άνθρωπος της εποχής του, ένας καθρέφτης της ηθικής αποτυχίας του Μεσοπολέμου, ένας φορέας της κυνικής αλήθειας που άπαντες άφησαν να θεριέψει κάνοντας πως δεν την βλέπουν.
Μεγαλειώδες είναι και το χρονικό σημείο στο οποίο τοποθετείται η αφήγηση: ενώ πρόκειται για ένα φιλμ-ακρωτηριασμένο τέκνο του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, ο χρόνος είναι η δεκαετία του 1930. Στην πραγματικότητα, το βλέμμα του Chaplin είναι στραμμένο τόσο στη μεγάλη ευρωπαϊκή αυταπάτη του μεσοπολέμου όσο και στην ίδια τη φρίκη που ακολούθησε, μαρτυρώντας παράλληλα και την αγωνία περί του τι κόσμος είναι αυτός που έχει απομείνει μετά τον όλεθρο.
Δεν είναι οι δόσεις της μελαγχολίας που χαρίζουν στο φιλμ περίοπτη θέση σε μία τόσο πλούσια φιλμογραφία, αλλά η καινοφανής πίκρα που κομίζει στο συνολικό όραμα του Chaplin για τον κόσμο. Οι ομοιότητες με το προγενέστερο έργο του (η αψεγάδιαστη χρήση του μελοδράματος είναι ακόμα παρούσα, όπως και τα χαρακτηριστικά στοιχεία σωματικής κωμωδίας) καθιστά ακόμα πιο επίπονη για τον θεατή την απομάκρυνση του δημιουργού από την προηγούμενη θέση του.
Ο «αλητάκος» φεύγει, ο «Βερντού» έπεται, και ο κόσμος μοιάζει πολύ πιο φιλόξενος για τον δεύτερο. Έναν άνθρωπο που έχει κοιτάξει κατάματα τον κυνισμό, δεν μπορεί να τον τρομάξει τίποτα, παρά μόνο η αλγεινή γνώση πως ο κόσμος που κάποτε πίστεψε και με πάθος εκπροσώπησε έχει εξαφανιστεί ανεπιστρεπτί. Αν υποθέσουμε, φυσικά, ότι υπήρξε ποτέ στ’ αλήθεια.
Monsieur Verdoux, του Charlie Chaplin
Είδος: Μαύρη κωμωδία
Διάρκεια: 122'
*Aναδημοσίευση από το cinedogs.gr, κινηματογραφικό συνεργάτη του Artcore magazine
