Βιβλιοθήκη

Θησαυρός κρυμμένος εν τω αγρώ, όπως του Αγίου Ιωάννη του Σταυρού. Στιγμές ανθρώπινου μεγαλείου βαλμένες μες σε κορνίζες. Αν αυτή η τέχνη δεν βαδίζει τον δρόμο του θεϊκού, τότε τίποτε στον κόσμο δεν μπορεί να τα καταφέρει. Υπερβάσεις, τόλμη και ευαισθησία υφαίνουν σαν πεπρωμένα την μοίρα του κορυφαίου Vincent Van Gogh, του Ολλανδού ζωγράφου που μετατοπίζει την τέχνη σε άλλους, πρωτόγνωρους δρόμους. Σαν εκείνον το σκοτεινό, σαν από κάρβουνο τοπίο της Antwerp του μακρινού 1865 που φανερώνει το τρεμάμενο φως στην σπασμένη ψυχή του ζωγράφου. Η επίμονη ασθένεια της ψυχής του, οι δυνάμεις της καταστροφής που παλεύουν να επικρατήσουν εντός του, οι νοσηλείες, οι αυτοτραυματισμοί και η αυτοχειρία, συνθέτουν την βιογραφία του. Μονάχα που ανάμεσα στους σταθμούς της θα συναντήσει κανείς τον Vincent άγουρο και αβέβαιο για την μοίρα του σε αυτό τον κόσμο. Και πάλι σκυφτό και νικημένο ή αφόρητα ανθρωπιστή πάντα στο πλευρό των εταίρων, των πλανόδιων, όσων ανταποκρίνονται στον δύσκολο ρόλο των πεφορτισμένων και των κοπιώντων των Γραφών. Στο πλάι τους δοκιμάζει ο Vincent να βρει μια ανέφελη και ασφαλή πορεία για την ζωή του. Υπερβάλλει, προσφέρει, θυσιάζεται, κηρύττει και εκφράζει όλη την ευαισθησία και την ανθρωπιά που χρειάζεται η Εκκλησία για να ανθίσει με ελπίδα και ηθικό μεγαλείο. Και όταν εκδιώχνεται από τους κόλπους της δεν εγκαταλείπει το βλέμμα στην ανημποριά του κόσμου, στο θυελλώδες μεγαλείο της πιο ταπεινής ζωής. Οι τίτλοι των έργων του μαρτυρούν την οξυδέρκεια, την παρατήρηση, την διεισδυτικότητα των αισθητηρίων αγωγών του δημιουργού. Ο Van Gogh μεταφράζει την εποχή του και την διασώζει, φιλτράροντας την πραγματικότητα μέσα από τις χίλιες και μία όψεις της βιωμένης εμπειρίας. Οι σκηνές του καθημερινού μας βίου βρίσκουν μια θέση στο μνημειώδες έργο, σε μια απτή πρωτοπορία της έκφρασης που πέρασε την ζωγραφική στα καινούρια δωμάτια και της γνώρισε τις καινούριες, ανθρώπινες ανάγκες. Υδατογραφημένος Θεός διατρέχει σαν σύνθημα τις πηγές και τις πράξεις του ζωγράφου, ένας Θεός που τον συναντά μες στα χρώματα και τις γρήγορες, εξπρεσιονιστικές πινελιές του.

Γιομάτος από τα σύμβολα του κόσμου του, έσπειρε μικρούς καθρέφτες και παραβολές, πρόσθεσε στο τοπίο τα σκυφτά κεφάλια των εργατών που δεν θα μπορούσαν να φανταστούν τι τρομερό τέλος περιμένει την εποχή τους. Βαστώντας την σταθερή του πορεία προς τον άνθρωπο πραγματώνει αυτό το καθ’ομοίωση, δίνοντας την αφορμή στην Βασιλική Ρούσκα να προχωρήσει στην συγγραφή της ξεχωριστής μελέτης των εκδόσεων Αρμός. «Ο διάλογος του ιερού και της τέχνης στην ποιητική του Van Gogh» από την διδάκτορα του τμήματος Θεολογία του Α.Π.Θ. και μεταδιδακτορική ερευνήτρια του ίδιου τμήματος. Διεθνή συνέδρια, η εκπροσώπηση της χώρας μας με άρθρα και συμμετοχές σε δημοφιλή συνέδρια ανά τον κόσμο, διαμορφώνουν το βιογραφικό της ερευνήτριας. Ήδη σε νεαρή ηλικία τιμά με το έργο της τον τομέα της επιστήμης που επίλεξε να υπηρετεί, καταθέτοντας την ίδια στιγμή μια εξαιρετικά, πρωτότυπη μελέτη, ικανή να ανανεώσει την σχέση της Θεολογίας με εκείνη της ζωγραφικής έκφρασης.

Στην μελέτη της η συγγραφέας φροντίζει από τον πρόλογο ήδη, να εκθέσει τα εργαλεία και τις διαδρομές που διάλεξε στο εργαστήρι της, επισημαίνοντας πως «σε καμία περίπτωση δεν υπήρξε η οποιαδήποτε σκοπιμότητα ταύτισης της θρησκευτικότητας – ή μη- του δημιουργού με το ορθόδοξο θεολογικό στοιχείο αλλά η ανάμειξη σημείων σύγκλισης της θρησκευτικής συνείδησής του με την ορθόδοξη θεολογία ως μια ευκαιρία διαλόγου της δογματικής θεολογίας με την τέχνη και την αισθητική του Van Gogh». Μύθος και γλώσσα συμβολική συνιστούν αρμούς ενός σώματος που ολοκληρώνεται μες στην μελέτη της κυρίας Ρούσκα, δανείζοντας τα ερωτήματα σε μια σειρά από εξειδικεύσεις που επιτρέπουν την ανανέωση του στόχαστρου μέσω του οποίου μια τέχνη φθάνει με την επιστήμη να την παραστέκει, ως το σημείο της συγκίνησης. Αυτήν την πρωτοτυπία επισημαίνει στο κείμενο που προλογίζει την παρούσα έκδοση του Αρμού ο ιστορικός της τέχνης Γιάννης Μπόλης. Ακόμη, αναγνωρίζεται η αποτελεσματική διαχείριση των διαθέσιμων πηγών, η συνθετική πληρότητα, η δομή και η ανάλυση που κρίνεται κάτι παραπάνω από επαρκής και ενδιαφέρουσα για να ερεθίσει το επιστημονικό ενδιαφέρον για καινούρια συμπεράσματα αλλά και να παρουσιάσει μια άλλη ανάγνωση για όσους γυρεύουν από την θεωρία της τέχνης, μια εμβάθυνση στους κόλπους της γοητείας των χρωμάτων και του νεφελώδους χρόνου.

Η μελέτη εκτείνεται σε τέσσερα κεφάλαια. Το θρησκευτικό υπόβαθρο του ζωγράφου, το κηρυγματικό έργο που αργότερα θα μεταγγιστεί στους καμβάδες του έργου του, οι απαρχές της Θεολογίας που στάθηκαν εφόδιο για την τρεμάμενη ύπαρξη του Vincent, αντίβαρο στην μοναξιά και τον αποκλεισμό που προκαλούν οι επιλογές της ζωής και οι τραγικές συνέπειες μιας χρόνιας νόσου. Ακολουθούν δύο ακόμη κεφάλαια με αναλυτικές προσεγγίσεις σε πίνακες και θεματικές του Ολλανδού δημιουργού. «Κτισιολογία» σε μια προσέγγιση γεμάτη από την κατάφαση του Θεού, την χειροποίητη αγάπη του που κινεί τον κόσμο και «Ο κίνδυνος του Θανάτου και της Ανυπαρξίας». Σε αυτό το τελευταίο κεφάλαιο του Διαλόγου που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις του Αρμού η κυρία Ρούσκα ανασυνθέτει γεγονότα της ζωής του Van Gogh και τις συμβολιστικές του επιλογές για να μας βεβαιώσει πως για τον σπουδαίο ζωγράφο ο Θεός βρίσκεται στους φόβους και τις ζωές μας. Είναι ένα αιώνιο παρόν, μια νιότη που δεν παλιώνει, το άφθαρτο πανωφόρι για την παγωμένη μας καρδιά. Ακριβώς όπως ο παράδεισος και η κόλαση για την λαϊκή θυμοσοφία παραμένουν εκφρασμένοι τόποι του μαρτυρίου, κτιστοί κόσμοι που βεβαιώνουν την οργή του ανθρώπινου πεπρωμένου, όπως επαληθεύεται στην ζωή του Van Gogh.

Κοιτάζω τον ζωγράφο μες στο πορτραίτο του. Φαντάζομαι πως από στιγμή σε στιγμή κάποιοι φανατισμένοι θα του πετάξουν τοματοπολτό ή θα κολλήσουν τα χέρια τους πάνω στο ζωγραφισμένο του πορτραίτο. Δεν θα διαλέξουν κάποια άλλη κορνίζα, δίχως τούτο να σημαίνει πως δεν ξεχωρίζουν άλλες ζωγραφιές για την σημασία και την τεχνοτροπία τους στις προθήκες των μουσείων του κόσμου. Μα ο Vincent Van Gogh υπήρξε ολόκληρος η ευρωπαϊκή ζωγραφική, η ευαίσθητη , η γεμάτη ανθρωπιά κληρονομιά των μεγάλων δασκάλων, γεμάτη από έκφραση, διχασμένη ανάμεσα στην πικραμένη, μοναχική καρδιά και την υπερούσια ιδέα, την άπιαστη, την φευγαλέα φιλοδοξία της ζωής μας. Αυτήν που ο El Greco αφήνει να φτερουγίσει στο άνοιγμα της σφραγίδας του. Δεν θα μπορούσαν αλλού να στραφούν αυτοί οι φανατικοί δικαιωματιστές, ο Vincent δεν κρατήθηκε ποτέ γερά από τον κόσμο μα μήτε εμείς οι κατοπινοί κατορθώσαμε ποτέ να τον κρίνουμε τελειωτικά, ερμηνεύοντας την έκταση του μνημειώδους έργου. Παραμένει σπουδαίος πλάι στα παρακατιανά της εποχής μας με έργα μαρτυρίες ενός ωραίου πλάσματος που αντίκρισε στον κόσμο το φως που του στέρησε ο εαυτός του. Αιώνιος ένοικος του καθαρτηρίου της ίδιας του της ζωής, ύψωσε την φωνή του πάνω από την μικρή του τραγωδία, ως το σύνορο της εκφραστικής δύναμης. Απομένουν πια τα χρώματα και η άδολη κριτική του, θεμέλιο της αγάπης που έθρεψε το έργο του.

Αυτή η τελευταία στηρίζει σαν ακλόνητο επιχείρημα την μελέτη «Ο διάλογος του Ιερού και της Τέχνης στην ποιητική του Vincent Van Gogh» που καταθέτει σε μια ανανεωτική, όλο δροσιά χειρονομία για την θεωρία της Τέχνης, η ερευνήτρια Βασιλική Ρούσκα. Οι εκδόσεις Αρμός ευθύνονται για το ξεχωριστό αυτό βιβλίο, μαζί με το συγγραφικό ταλέντο και την επιστημονική αφοσίωση ενός νέου ανθρώπου που μας δείχνει από μια άλλη γωνιά, έξω από το συνηθισμένο τα έργα μα και τις ημέρες του Vincent Van Gogh και την ίδια στιγμή αναρωτιέται, «πόσο θεό χωράει η ανθρώπινη έκφραση;» Από τις εκδόσεις Αρμός και την Βασιλική Ρούσκα.