Άλλαι Τέχναι

Ο Λύσανδρος Καυτατζόγλου εκ Θεσσαλόνικης αποφασίζει να «αναγεννήσει» την ελληνική τέχνη και με τη βοήθεια του βασιλιά Όθωνα ιδρύεται η πρώτη καλλιτεχνική σχολή, το λεγόμενο Πολυτεχνείο, με βασιλικό διάταγμα. Στόχος του Πολυτεχνείου είναι η εκπαίδευση μαστόρων, μέχρι που παίρνει το χαρακτήρα ενός καλλιτεχνικού σχολείου. Με αυτήν την προσπάθεια, η ευρωπαϊκή τέχνη πρωτοεμφανίζεται στα ελληνικά σαλόνια και η τέχνη επιστρέφει στην αρχαία της κοιτίδα και στην ανατολική Μεσόγειο. Γίνεται η πρώτη έκθεση γλυπτικής, ζωγραφικής και χαρακτικής, αλλά δυστυχώς αυτό το εγχείρημα των καλλιτεχνών ναυαγεί, μιας και η ανυπαρξία κρατικής επιχορήγησης ήταν το μοναδικό στήριγμα. Το μόνο που κατάφερνε το Πολυτεχνείο ήταν να προετοιμάζει Έλληνες καλλιτέχνες για καριέρα στο εξωτερικό (Μόναχο, Ρώμη, Παρίσι κλπ.).

Παράλληλα με το Πολυτεχνείο, ιδρύεται το 1844 και η Εταιρία των Ωραίων Τεχνών, η οποία αναφέρεται σε πινακοθήκες, μουσεία, γκαλερί, συγγράμματα και απευθύνεται σε ένα ελιτίστικο κοινό. Οι Διευθυντές της εταιρίας ήταν στρατιώτες, γεγονός που σήμανε τη φυλάκιση της τέχνης, την υποτίμησή της και την κατάργηση των εκθέσεων. Ο Καυτατζόγλου διώκεται από τον Όθωνα και φεύγει από την Ελλάδα το 1862. Έτσι σφραγίζεται η ελληνική τέχνη, γίνεται μια εσωτερική υπόθεση και οι καλλιτέχνες πουλούν τα έργα τους για ένα κομμάτι ψωμί στην κυριολεξία.

Από το 1851 έως το 1900, η Ευρώπη ανθίζει καλλιτεχνικά, μιας και στο Λονδίνο χτίζεται το Κρυστάλλινο Παλάτι και στη Γαλλία ο Πύργος του Άιφελ, έργα που δηλώνουν την παντοδυναμία της τέχνης. Η ελληνική συμμετοχή στις διεθνείς εκθέσεις είναι μηδαμινή και δίπλα σε αξιόλογους πίνακες του Λύρα συναντάμε χαλιά, τυριά και λάδια. Τραγικότητες!

Μετά το 1870 ξεκινούν πάλι κάποια δειλά βήματα διεξαγωγής εκθέσεων κατά το ευρωπαϊκό πρότυπο τύπου Σαλόν και Σαλόν, απορριφθέντων ή ανεξάρτητων καλλιτεχνών και η θεματογραφία τους κυμαίνεται σε ιστορικά και επαναστατικά θέματα, σε προσωπογραφίες, σε αποτύπωση αρχαίων μνημείων, σε τοπία και θαλασσογραφίες, σε ηθογραφίες καθώς και σε νεκρά φύση. Κι ενώ αρχίζει και πάλι η ελληνική τέχνη να ανθίζει, κανένα βασιλικό και στρατιωτικό καθεστώς δεν χορηγεί κρατικά κονδύλια για παραγγελίες έργων. Η απαξίωση για την τέχνη από το εκάστοτε κράτος οδηγεί τους Έλληνες ζωγράφους είτε στο εξωτερικό για μία ακόμη φορά ή σε τάσεις αυτοκτονίας από την ανέχεια (Χαρακτηριστικό παράδειγμα ο ζωγράφος Βολανάκης).

Ο οικονομικός και ηθικός μαρασμός των καλλιτεχνών τους οδηγεί να οργανώσουν σωματεία με συνδικαλιστικό και όχι μόνο χαρακτήρα. Αρχίζουν να ασχολούνται και να πιέζουν το δημόσιο για διεκδίκηση χώρων και επιχορηγήσεις. Το κράτος αδιαφορεί και οι καλλιτέχνες εκθέτουν τα έργα τους σε γαλακτοπωλεία, βιτρίνες καταστημάτων και άλλους άσχετους χώρους! Ο φιλολογικός σύλλογος Παρνασσός, με έντονο συνδικαλιστικό χαρακτήρα, διεκδίκησε χώρο, ηλεκτρικό ρεύμα καθώς και τη συμμετοχή γυναικών σε εκθέσεις. Οι επισκέπτες φτάνουν τους 3000 και πουλήθηκαν πάνω από 10 έργα.

Στις αρχές του 20ού αι. ιδρύεται η Εθνική Πινακοθήκη στην Αθήνα. Γεγονός που ενθαρρύνει τους καλλιτέχνες να συνεχίσουν τις προσπάθειές τους. Το 1920 οργανώνεται και η πρώτη ομάδα τέχνης που έχει την πλήρη στήριξη του κόμματος των Φιλελευθέρων καθώς και το σωματείο ΣΕΚ. Για πρώτη φορά συμπράττουν αριστεροί καλλιτέχνες με φιλελευθέρους και η ελληνική τέχνη αναβαθμίζεται. Ας μην ξεχάσουμε το αστείο γεγονός, όπου ένας γλύπτης βγάζει στην αυλή του το τελευταίο του δημιούργημα τη μέρα της Μ. Παρασκευής. Αφού το στόλισε με λουλούδια και κεριά το ονόμασε «Ο Επιτάφιος της Τέχνης». Οι εκθέσεις συμπεριλαμβάνουν έργα από καλλιτέχνες τόσο αριστερής όσο και δεξιάς ιδεολογίας, αλλά έχουν αριστερό πρόσημο.

Το καθεστώς του Μεταξά παραχωρεί την απόλυτη ελευθερία της τέχνης στους καλλιτέχνες. Επιχορηγήσεις από το κράτος δίνονται σε τακτά χρονικά διαστήματα για εκθέσεις αλλά καμία αναφορά δεν γίνεται για το πλαίσιο των εκθέσεων. Στόχος αυτής της δικτατορίας ήταν να αφήσουν τους καλλιτέχνες πλήρως ελεύθερους, ώστε να μπορέσουν να τους «αφομοιώσουν». Η προσπάθεια εξολόθρευσης των καλλιτεχνών από την κυβέρνηση γίνεται με πολύ ύπουλο και διαφορετικά ποικίλο τρόπο γι’ αυτό και απαγορεύονται έργα με πολιτικό χαρακτήρα. Έτσι, λοιπόν, για τους ιστορικούς της τέχνης είναι μια άβολη στιγμή, όταν πρόκειται να σχολιάσουν την περίοδο της χούντας του Μεταξά σχετικά με την χορήγηση χρημάτων στους καλλιτέχνες, μιας και είναι ένα μη αμφισβητήσιμο γεγονός, αλλά ας μην ξεχνάμε πως ποτέ κανένα δικτατορικό και κανένα ολοκληρωτικό κράτος δεν προσέγγισε ουσιαστικά την τέχνη, δεν παρείχε την αρωγή που της άρμοζε, αφού στόχος τους ήταν η φίμωση των καλλιτεχνών και των πνευματικών ανθρώπων.