Ο επιθεωρητής John Rebus
Αφιέρωμα στο alter ego του Ian Rankin, στον ιδιότροπο επιθεωρητή John Rebus – Συνεντεύξεις με δύο από τις μεταφράστριες των βιβλίων του (εκδόσεις Μεταίχμιο), τη Χίλντα Παπαδημητρίου και τη Νάντη Σακκά.
Περνάμε τον περισσότερο χρόνο μας κυνηγώντας τον λεγόμενο “υπόκοσμο” ενώ αυτό που θα 'πρεπε κανονικά να προσέχουμε είναι ο υπέρκοσμος
John Rebus
Το ταξίδι μου με τον επιθεωρητή Ρέμπους ξεκίνησε σχετικά πρόσφατα, όταν έπεσε στα χέρια μου η επετειακή έκδοση του βιβλίου «Οι καταρράκτες» από τις εκδόσεις Μεταίχμιο. Ο ιδιότροπος επιθεωρητής μου κράτησε συντροφιά τις περισσότερες μέρες των τελευταίων δύο ετών, αφού η επαφή μαζί του δεν σταμάτησε στους «Καταρράκτες» – δεν μπορούσα να τον αποχωριστώ, έτσι, βιβλίο το βιβλίο, διάβασα όλες τις περιπέτειές του από τις εκδόσεις Μεταίχμιο, και συνεχίζω διαβάζοντας -στα αγγλικά πλέον- τα πρώτα βιβλία του επιθεωρητή (θερμή παράκληση από τις εκδόσεις να μεταφραστούν επίσης), όπου γνωρίζω πλέον τον Ρέμπους στη νεότερη εκδοχή του, και μπορώ να πω με ασφάλεια ότι η εξέλιξη του χαρακτήρα του είναι φανερή και πολύ ενδιαφέρουσα.
Ο Ρέμπους δεν είναι ο άνθρωπος της διπλανής πόρτας. Πρόκειται για ένα άτομο που είναι δύσκολα προσεγγίσιμο· μοναχικός, βαρετός και κακότροπος για όσους δεν τον ξέρουν, ανυποχώρητος, ένας άνθρωπος που δεν αφήνει τις συνήθειες του, δέσμιος του παρελθόντος και των φαντασμάτων του, ένας αστυνομικός που δεν δουλεύει για να ζήσει, αλλά ζει για να δουλεύει. Ο πρωταγωνιστής του Rankin υπερασπίζεται μέχρι κεραίας τους ανθρώπους του, και δεν διστάζει να εκφράσει την άποψή του ακόμα και αν γνωρίζει ότι θα του κοστίσει ακριβά. Και αυτό, για μένα τουλάχιστον, είναι αξιοζήλευτο.
Τα βιβλία του Rankin δεν θυμίζουν τις σκανδιναβικές αστυνομικές περιπέτειες που πολλές φορές θυμίζουν σενάρια τρόμου. Ο Σκωτσέζος συγγράφεας είναι πιο ρεαλιστικός, πιο προσγειωμένος, και τα βιβλία του έχουν έντονη -χωρίς να γίνεται δυσάρεστη- κοινωνικοπολιτική χροιά. Τα εκάστοτε εγκλήματα γίνονται η αφορμή για να αναφερθεί στα προβλήματα που ταλανίζουν τον κόσμο μας καθημερινά: ρατσισμός, μετανάστευση, πολιτική διαφθορά, επιθέσεις σε σχολεία, ναρκωτικά, υπόκοσμος. Και φυσικά, το μεγαλείο και το σκοτάδι της ανθρώπινης φύσης βρίσκονται στο επίκεντρο των προβληματισμών του.
Διαβάζοντας τα βιβλία του Ρέμπους, ταξιδεύεις σε ένα Εδιμβούργο, άγνωστο στους τουρίστες, άγνωστο ίσως ακόμα και σε αυτούς που το κατοικούν. Η -σκοτεινή για πολλούς- ομορφιά της σκοτσέζικης πρωτεύουσας είναι μοναδική και ο Rankin είναι μαέστρος στο να την αναδεικνύει. Τα βιβλία του Ρέμπους είναι, σύμφωνα με τους κριτικούς, «ένα χρονικό του Εδιμβούργου» και δεν μπορώ παρά να συμφωνήσω. Δεν αφήνει εκατοστό ασχολίαστο από «τον πλούσιο καμβά του Εδιμβούργου».
Ο Ρέμπους δεν σταματάει να δουλεύει ακόμα και μετά την αποχώρησή του από το Σώμα. Ίσως, η απουσία του είναι τόσο αισθητή, που και οι καταστάσεις δεν τον αφήνουν να επαναπαυτεί στις δάφνες της συνταξιοδότησης. Επιστρέφει στην υπηρεσία με κατώτερο βαθμό, και κάποια στιγμή εργάζεται σε μια μονάδα Επανεξέτασης Σοβαρών Εγκλημάτων, πριν -θεωρητικά- πάρει απόφαση ότι πρέπει να αποσυρθεί. Από τα τελευταία βιβλία της σειράς μπορώ με άνεση να ξεχωρίσω το «Ένα τραγούδι για δύσκολους καιρούς» όπου βλέπουμε μια πλευρά του Ρέμπους που δεν είχαμε δει πρωτύτερα (τουλάχιστον στα βιβλία της σειράς που έχουν μεταφραστεί), αυτήν του πατέρα και του παππού. Η υπόθεση ξεκινάει όταν η κόρη του τον παίρνει τηλέφωνο να του πει ότι ο άντρας της έχει εξαφανιστεί. Ο Rankin σε κρατάει δέσμιο μέχρι να ξετυλιχτεί το κουβάρι, χαρτογραφώντας αυτήν τη φορά και ένα άλλο κομμάτι της Σκοτίας, πέραν του Εδιμβούργου.
Για να μην μακρυγορώ, παραθέτω παρακάτω τη συνέντευξη που μου παραχώρησαν δύο από τις μεταφράστριες των βιβλίων του, σχολιάζοντας αρκετά από τα ερωτηματικά που μου γεννήθηκαν, διαβάζοντας τις περιπέτειες του Ρέμπους. Τον γνωρίζουν καλύτερα από μένα. Τις ευχαριστώ θερμά και περιμένω με ανυπομονησία το νέο του βιβλίο που απ’ ό,τι γνωρίζω θα κυκλοφορήσει σύντομα.
Χίλντα Παπαδημητρίου
Ποιο είναι κατά τη γνώμη σας το στοιχείο εκείνο που ξεχωρίζει τον Ρέμπους από τους υπόλοιπους κορυφαίους αστυνομικούς ντετέκτιβ στην ιστορία της λογοτεχνίας;
Ο Ρέμπους είναι τυπικός εκπρόσωπος της επονομαζόμενης «σκωτσέζικης διάζευξης» (Caledonian antisyzygy), δηλαδή του δυισμού της σκωτσέζικης ψυχής και λογοτεχνίας. Και ως προς την ψυχή, μπορούμε να πούμε ότι ο δυισμός αυτός οφείλεται στο αυστηρό δόγμα της Εκκλησίας της Σκωτίας, ενώ οι λογοτεχνικές αντιθέσεις απαντώνται με σαφήνεια στο σπουδαιότερο έργο της σκωτσέζικης λογοτεχνίας, το «Ο Δόκτωρ Τζέκιλ και ο κύριος Χάιντ», του R. L. Stevenson. Ο Ίαν Rankin έχει παραδεχτεί ότι, επηρεασμένος από το βιβλίο του Stevenson, έπλασε έναν χαρακτήρα με έντονες εσωτερικές συγκρούσεις: ο Ρέμπους είναι από τους πιο απηνείς διώκτες του εγκλήματος, ενώ συγχρόνως συνεργάζεται συχνά με τον αιώνιο εχθρό του, τον Μπιγκ Τζερ Κάφερτι. Συγχρόνως, έχει και ο ίδιος κάποια στοιχεία του κυρίου Χάιντ, τα οποία αναγνωρίζει κυρίως όταν ασχολείται με παλαιότερες υποθέσεις του και συνειδητοποιεί τα λάθη και τις αβλεψίες του. Σ’ αυτό μοιάζει με την πόλη του, το Εδιμβούργο, και κυρίως την Παλιά Πόλη: είναι ευχάριστος και ίσως λίγο γραφικός στη διάρκεια της μέρας, αλλά μετατρέπεται σε μια gothic προσωπικότητα, σκοτεινή και επικίνδυνη, στη διάρκεια της νύχτας. [Χρησιμοποιώ τις έννοιες της μέρας και της νύχτας με καθαρά συμβολικό τρόπο]. Ως αστυνομικός, ο Ρέμπους έχει τη δυνατότητα να περνάει από τον κόσμο των καθημερινών ανθρώπων στον κόσμο των παρανόμων και να υιοθετεί τους τρόπους του καθενός. Επιπλέον, ο Ρέμπους είναι οξύθυμος και πεισματάρης, επιθετικός και ανυπότακτος όπως όλοι οι Σκωτσέζοι. Αυτά τα χαρακτηριστικά δεν τα θεωρώ εθνικά, αλλά αποτέλεσμα της σχέσης των Σκωτσέζων με την αγγλική κεντρική εξουσία. Και παρότι ο Ρέμπους είναι αρκετά συντηρητικός πολιτικά και τάσσεται κατά της ανεξαρτησίας της Σκωτίας, συχνά εκφράζει την απέχθειά του για το Λονδίνο (στο “Tooth and Nail”, για παράδειγμα). Ίσως το πιο έντονο χαρακτηριστικό του να είναι το ταλέντο του να γίνεται συμπαθής στον αναγνώστη, παρά τη γκρίνια, τη μισανθρωπία, την τσιγκουνιά και τους κακούς τρόπους του.
Το Εδιμβούργο έχει τον δικό του πρωταγωνιστικό ρόλο στα βιβλία του Ρέμπους. Θεωρείτε ότι προβάλλει μια πλευρά της πόλης, που δεν είναι ιδιαίτερα γνωστή στο ευρύ κοινό;
Το Εδιμβούργο έχει τη φήμη μιας ήσυχης πόλης στην οποία καταφεύγουν οι εύποροι συνταξιούχοι απ’ όλο το Ηνωμένο Βασίλειο. Μέχρι τη δημιουργία του Ρέμπους, η μεταπολεμική λογοτεχνική εικόνα της πόλης εκπροσωπούνταν από τη μις Μπρόντι [«Η δεσποινίς Τζιν Μπρόντι στην ακμή της»] της Muriel Spark. Ο Rankin σκιαγράφησε το σκοτεινό υπογάστριο του Εδιμβούργου, το οποίο παρότι δεν είναι εξίσου επικίνδυνο με εκείνο της Γλασκόβης, δεν παύει να υπάρχει. Εστίασε στη φτώχεια των πιο υποβαθμισμένων περιοχών αλλά και στην εγκληματικότητα του «λευκού κολάρου», στη διαφθορά της αστυνομίας και της πολιτικής εξουσίας, μιας παραβατικότητας που δεν μοιάζει τόσο βίαιη εκ πρώτης όψεως, αλλά πλήττει οδυνηρά τους αθώους. Ο Rankin έχει πει ότι τον ενδιέφεραν η μυστικότητα και υποκρισία που αποτελούν δομικά στοιχεία του χαρακτήρα της πόλης, η Νέα Πόλη της οποίας χτίστηκε με νεοκλασικό ρυθμό για να στεγάσει τους πλούσιους που κοιτούν αφ’ υψηλού τους άνεργους και τα πρεζόνια.
Σε κάθε βιβλίο του Rankin, υπάρχει πλήθος μουσικών αναφορών. Ο Ρέμπους διαθέτει μια τεράστια συλλογή δίσκων. Θεωρείτε πως οι αναφορές αυτές τελούν κάποιον ιδιαίτερο ρόλο στην αφήγηση;
Στο προσωπικό του μπλογκ (ianrankin.net), ο Rankin γράφει ότι «οι μουσικές προτιμήσεις ενός ατόμου λένε πολλά για τον χαρακτήρα του. Αν διαβάζεις για πρώτη φορά τις περιπέτειες του Ρέμπους, θα αντιληφθείς την ηλικία του, την ταξική καταγωγή και την προσωπικότητά του από τις μουσικές που ακούει». Και συνεχίζει, λέγοντας ότι ο Leonard Cohen και ο Muddy Waters δείχνουν τον κυκλοθυμικό κι εσωστρεφή χαρακτήρα του, οι Rolling Stones την εργατική ταξική του προέλευση και την ηλικία του, και το ότι θεωρεί τον εαυτό του επαναστάτη. Δημιουργώντας τη Σιβόν Κλαρκ ως βοηθό του Ρέμπους αρχικά, ο Rankin έδωσε στον ήρωά του την ευκαιρία να μυηθεί σε πιο καινούργιες μουσικές, όπως οι Belle and Sebastian και οι Cocteau Twins. Ο Rankin, όπως και ο ήρωάς του, είναι λάτρεις του βινυλίου και γνωρίζουν σε βάθος τα μουσικά ρεύματα που κυριάρχησαν στο Ηνωμένο Βασίλειο από τη δεκαετία του ’60 και εντεύθεν. Άλλωστε, ο Rankin έχει δώσει σε αρκετά βιβλία του τους τίτλους αγαπημένων του τραγουδιών και άλμπουμ. Στην Ελλάδα δεν είναι τόσο ξεκάθαρο αυτό, επειδή πολλοί τίτλοι κλείνουν το μάτι μόνο στο αγγλοσαξονικό κοινό: “Let it Bleed” και το “Black and Blue” [αμετάφραστα στην Ελλάδα] είναι οι τίτλοι παλιών άλμπουμ των Rolling Stones· “Standing in Another’s Man Grave” [«Στον τάφο κάποιου άλλου»] είναι τραγούδι του άγνωστου στην Ελλάδα Σκωτσέζου τροβαδούρου Jackie Leven· το “Even Dogs in the Wild” [«Ακόμα και τα άγρια σκυλιά»] τραγούδι των Associates. Κάθε μουσική αναφορά είναι απολαυστική για τους μουσικόφιλους και προσθέτει κι άλλα νοηματικά επίπεδα στη συνήθως δυσοίωνη ατμόσφαιρα των ιστοριών του Ρέμπους.
Τα βιβλία του Rankin ανήκουν στο είδος του Tartan noir, με τον ίδιο να είναι και ο βασικότερος εκπρόσωπός της σκοτσέζικης σχολής. Ποια είναι τα βασικά χαρακτηριστικά της σχολής αυτής; Γνωρίζετε άλλους συγγραφείς που να ακολουθούν το παράδειγμα του Rankin και που οι φανατικοί αναγνώστες του θα μπορούσαν να διαβάσουν;
Το Tartan Noir είναι περισσότερο επινόηση των κριτικών παρά ένα καθαρά χωριστό αστυνομικό ύφος. Ο πρώτος που χρησιμοποίησε τον όρο είναι ο Ίαν Rankin. Συχνά τίθεται το ερώτημα σε τι διαφέρει ένα σκωτσέζικο αστυνομικό από ένα αγγλικό. Η απάντηση ίσως βρίσκεται στη λογοτεχνική σχολή που έχει επηρεάσει τους συγγραφείς: οι Άγγλοι ανατρέχουν στον Wilkie Collins και την Agatha Christie, ενώ οι Σκωτσέζοι είναι επηρεασμένοι κυρίως από τον R. L. Stevenson και τον sir Arthur Conan Doyle (ο οποίος ήταν γεννημένος στο Εδιμβούργο, ο Rankin δε πιστεύει ότι περιγράφει περισσότερο το Εδιμβούργο παρά το Λονδίνο στις περιπέτειες του Σέρλοκ Χολμς). Δημιουργός του Tartan Noir θεωρείται ο William McIlvanney, ο μέντορας του Rankin – παρότι ο McIlvanney δεν το θεωρούσε ξεχωριστό είδος. Ο Λέιντλο, ο ήρωας του McIlvanney, αποτέλεσε το πρότυπο του Ρέμπους. Ο McIlvanney άφησε το λογοτεχνικό του αρχείο στον Rankin, ο οποίος ολοκλήρωσε το ημιτελές μυθιστόρημά του «Το σκοτάδι παραμένει» [Μεταίχμιο]. Άλλοι γνωστοί σκωτσέζοι συγγραφείς είναι ο Graeme Macrae Burnet («Το ματωμένο του έργο», [Μεταίχμιο], η Val McDermid [Διόπτρα και Καστανιώτης], ο Malcolm Mackay [Πόλις], η Louise Welsh [Αλεξάνδρεια].
Νάντη Σακκά
Ποια είναι η γνώμη σας για τους βασικούς ήρωες που πλαισιώνουν τον Ρέμπους στα βιβλία του: Τη Σιβόν Κλαρκ, τον Μάλκολμ Φοξ κ.τλ.
Όπως και στην πραγματική ζωή, έτσι ακριβώς και στη λογοτεχνία “No man is an island”, όπως είχε γράψει ο John Donne. Τον Τζον Ρέμπους τον γνωρίζουμε μέσα από την πένα (ή το πληκτρολόγιο!) του Ian Rankin, αλλά τον γνωρίζουμε εξίσου και μέσα από τα μάτια των συντρόφων του, μέσα από τις μεταξύ τους σχέσεις. Εξίσου σημαντικοί, λοιπόν, με τον πρωταγωνιστή μας είναι και οι χαρακτήρες που τον πλαισιώνουν. Προσωπική μου γνώμη είναι ότι εάν δεν υπήρχε η Σιβόν Κλαρκ στη ζωή του Ρέμπους, ο γερόλυκός μας μπορεί και να τα είχε παρατήσει προ πολλού. Η σχέση των δύο έχει περάσει από σαράντα κύματα – και στη νέα υπόθεση του Ρέμπους που θα κυκλοφορήσει τον Σεπτέμβριο του 2023 με τίτλο «Όσα δεν θέλω να πω» σε μετάφραση της αγαπημένης μας Χίλντας Παπαδημητρίου ίσως δεχθεί τη χαριστική βολή. Η Σιβόν υπήρξε μαθητευόμενη του Ρέμπους, αλλά και προϊσταμένη του, ανέλαβε ουσιαστικά τη θέση της κόρης του, όταν η αληθινή του κόρη η Σαμάνθα αποφάσισε να απομακρυνθεί από τον πατέρα της, και είναι εκείνη που πάντα τον παρακινεί να φροντίζει την υγεία του και να κάνει όλες τις δύσκολες επιλογές που ο Ρέμπους θέλει να αποφύγει. Θα έλεγα ότι αποτελεί ένα είδος «ηθικού φάρου» στη ζωή του.
Ο Μάλκολμ Φοξ, από την άλλη, είναι όλα όσα δεν είναι ο Ρέμπους στην επαγγελματική του ζωή. Σοβαρός, τυπικός, ακολουθεί πάντα τους κανόνες, περισσότερο γραφειοκράτης παρά αστυνομικός σύμφωνα με τον πατέρα του, πρώην αλκοολικός, χωρίς κάποια ιδιαίτερη σχέση με τη μουσική. Όπως είναι αναμενόμενο δύο τέτοιοι άνθρωποι σπάνια καταφέρνουν να συνεννοηθούν, όταν όμως το κάνουν είναι μέσα από μια διάθεση συνεργασίας που οδηγεί τελικά στη βαθιά κατανόηση του ενός από τον άλλον και στην αμοιβαία εκτίμηση. Σταδιακά οι δύο χαρακτήρες συνειδητοποιούν ότι έχουν πολλά να μάθουν ο ένας από τον άλλον και ότι τελικά ίσως δεν είναι τόσο διαφορετικοί όσο πιστεύουν.
Φυσικά, από τη λίστα δεν μπορεί να λείπει το alter ego του Ρέμπους, ο ένας και μοναδικός Μόρις Τζέραλντ Κάφερτι, κατά κόσμον Μπιγκ Τζερ, ο αρχηγός του υποκόσμου του Εδιμβούργου. Οι δύο άντρες είναι οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος, ο Δόκτωρ Τζέκιλ και ο Κύριος Χάιντ στο σύμπαν του Ian Rankin. Οι δυο τους έχουν μια έντονη σχέση πάθους που χαρακτηρίζεται από άσβεστο μίσος, αλλά και μια φλογερή αγάπη που κανείς τους δεν μπορεί να αρνηθεί. Με έναν μεταφυσικό τρόπο οι δυο τους μοιάζουν και εξωτερικά, και δεν μπορεί κανείς να με πείσει, ούτε καν ο ίδιος ο δημιουργός τους, πως αν χαθεί ο ένας δεν θα τον ακολουθήσει και ο άλλος σύντομα. Στο μυαλό μου είναι σαν τους γέρους των Muppet, στριμμένοι, γεροπαράξενοι με καυστικό χιούμορ, και τόσο αξιαγάπητοι!
Τέλος, δεν μπορώ να μην αναφερθώ στον Μπρίλο, το σκυλάκι του Ρέμπους, που τον αναγκάζει να ασκείται με το να τον βγάζει βόλτα και να καθαρίζει το σπίτι μόνο για χάρη του. Η απαραίτητη νότα αγάπης, χαράς και ζεστασιάς στην καθημερινότητα του Ρέμπους.
Η κοινωνικοπολιτική χροιά των βιβλίων του Ρέμπους είναι ιδιαίτερα έντονη. Όπως, κατά τη γνώμη μου, και η απουσία σκηνών έντονης βίας (συγκριτικά πάντα με άλλες σύγχρονες σειρές αστυνομικών βιβλίων). Ποια είναι η άποψή σας; Υπάρχει ισορροπία των στοιχείων αυτών ως προς το σύνολο της αφήγησης;
Έχετε απόλυτο δίκιο, παρότι η αστυνομική λογοτεχνία είναι άρρηκτα δεμένη με τα κοινωνικοπολιτικά φαινόμενα, μιας και το έγκλημα πηγάζει από αυτά ακριβώς, στον Rankin αυτή η διάσταση είναι ιδιαίτερα έντονη. Σχεδόν σε κάθε βιβλίο του υπάρχει αναφορά στην τρέχουσα πολιτική κατάσταση της Σκοτίας – σε αυτό, βέβαια, συμβάλλει και το γεγονός ότι ο χρόνος στα βιβλία του είναι αντίστοιχος του πραγματικού χρόνου. Έτσι, έχουμε αναφορές στο δημοψήφισμα για την ανεξαρτησία της Σκοτίας και στην πολιτική που ακολούθησε η πρώην πρώτη υπουργός της χώρας Νίκολα Στέρτζιον, αλλά και στο Brexit. Ο συγγραφέας ποτέ δεν δίστασε να πάρει ξεκάθαρη θέση για τα πολιτικά ζητήματα και, ως εκ τούτου, δεν θα μπορούσε να μην ενσωματώσει αυτά τα στοιχεία στην αφήγησή του. Ως προς το άλλο σκέλος της ερώτησής σας, και πάλι έχετε δίκιο. Στα βιβλία του Rankin απουσιάζει το gory στοιχείο, δεν έχουμε λεπτομερείς περιγραφές εγκλημάτων, όπως στο σκανδιναβικό noir, και τα περισσότερα εγκλήματα συμβαίνουν μεταξύ ενηλίκων που έχουν μια κάποια γνώση σε τι ακριβώς πάνε να μπλέξουν. Υπάρχει μια κάποιου είδους «συναίνεση» στο έγκλημα, ας μου επιτραπεί η έκφραση. Ακόμα και στο «Ακόμα και τα άγρια σκυλιά όπου δρα ένα κύκλωμα παιδοβιαστών, η προσέγγιση του συγγραφέα είναι τόσο ευαίσθητη και τόσο λεπτή που εστιάζει πραγματικά στον αντίκτυπο που ένα τέτοιο τραύμα μπορεί να έχει στον ψυχισμό του θύματος και στη μετέπειτα ζωή του, και στο τέλος έρχεται η κάθαρση. Πιστεύω, λοιπόν, ότι η τεχνική και η μαεστρία του Rankin είναι αυτή ακριβώς η επίτευξη της ισορροπίας που δεν ολισθαίνει στο sensationalism. Και αυτό αποδεικνύεται και από την επιτυχία που έχουν τα βιβλία του διεθνώς και την αγάπη των αναγνωστών του.
Ξεχωρίζετε κάποιο βιβλίο της σειράς ως το αγαπημένο σας;
Στην προηγούμενη ερώτηση απαντώ εμμέσως και σε αυτή. Το αγαπημένο μου βιβλίο της σειράς μέχρι τώρα είναι το «Ακόμα και τα άγρια σκυλιά». Πρώτος λόγος είναι αυτός που ανέφερα προηγουμένως, και ένας δεύτερος, αν έπρεπε να δώσω έναν δεύτερο λόγο, είναι η ακρίβεια με την οποία ο συγγραφέας ανατέμνει τη σχέση πατέρα-γιου και πώς, εν τέλει, αι αμαρτίαι γονέων παιδεύουσι τέκνα. Ακόμα και αν δεν πρόκειται πάντα για τις αμαρτίες των γονέων, αλλά τα τραύματά τους, και δεν διδάσκουν αλλά οπωσδήποτε επηρεάζουν. Πραγματεύεται αυτό που πια αποκαλούμε ευρέως “generational trauma” και ψάχνει τρόπους λύτρωσης.
Μπορείτε να μας πείτε λίγα λόγια για το νέο βιβλίο της σειράς που θα κυκλοφορήσει σύντομα;
Το μόνο που θα επιτρέψω στον εαυτό μου να πει, επειδή είμαι λίγο επιρρεπής στα spoilers, είναι ότι σε αυτό το βιβλίο που έχει τίτλο «Όσα δεν θέλω να πω» ο Ρέμπους έρχεται αντιμέτωπος για ακόμα μία φορά με το αμαρτωλό παρελθόν του. Το αν θα νικήσει ή θα νικηθεί θα το μάθετε σε περίπου τρεις μήνες (το βιβλίο αναμένεται να κυκλοφορήσει στα τέλη Σεπτέμβρη του 2023). Και, όπως έχω ήδη αναφέρει, ίσως αυτό να είναι το βιβλίο που θα προκαλέσει την οριστική ρήξη στη σχέση Ρέμπους-Κλαρκ. Όταν όλα διακυβεύονται ποιος μπορεί να πει τι ορίζεται ως προδοσία;
Χίλντα Παπαδημητρίου και Νάντη Σακκά
Έχετε συναντήσει ιδιαίτερες δυσκολίες στη μετάφραση των βιβλίων του Rankin;
Χ.Π. Οι δυσκολίες που συνάντησα αφορούν κυρίως τη σκωτσέζικη σλανγκ και τα ευφυολογήματα, όπως και την ιεραρχική δομή της αστυνομίας και του αγγλοσαξονικού νομικού συστήματος. Αλλά επειδή ξεκίνησα πολύ πρόσφατα τη μετάφραση των βιβλίων του Rankin, πολλά ζητήματα τα είχαν λύσει ήδη οι προγενέστερες μεταφράστριες.
Ν.Σ. Θα έλεγα ότι τις μεγαλύτερες δυσκολίες τις αντιμετώπισα στη μετάφραση του βιβλίου «Φάκελος Ρέμπους: Οι άγνωστες υποθέσεις». Ήταν το πρώτο βιβλίο του Rankin το οποίο μετέφρασα και αποτελείται από διηγήματα που εκτείνονται από τα πρώτα χρόνια του Ρέμπους στο Σώμα μέχρι το πρόσφατο παρελθόν, εκεί γύρω στο 2014. Κλήθηκα, επομένως, να πιάσω και να αποδώσω όσο πιο πιστά το ύφος του συγγραφέα, το χιούμορ του, τα λογοπαίγνιά του –για τα οποία φημίζεται ο Rankin– αλλά και να κάνω έρευνα για την ορολογία της Αστυνομίας της Σκοτίας σε όλες αυτές τις διαφορετικές φάσεις που δραστηριοποιούνταν ο Ρέμπους, να συμβουλευτώ τις μεταφράσεις των συναδέλφων που είχαν προηγηθεί, της Αλεξάνδρας Κονταξάκη που μετέφρασε τα περισσότερα βιβλία της σειράς και της Βάσιας Τζανακάρη που πήρε τη σκυτάλη και την παρέδωσε σε εμένα, προκειμένου να μην υπάρχουν σημαντικές αποκλίσεις μιας και πρόκειται για σειρά. Ωστόσο, όλα τα παραπάνω δεν αποτέλεσαν μόνο δυσκολίες, αλλά και μεγάλες χαρές. Κάθε φορά που έβρισκα ένα λογοπαίγνιο που απέδιδε το νόημα, το χιούμορ και την παρήχηση ένιωθα σαν να κάρφωνα ένα σημαιάκι στο Έβερεστ – θα μου επιτρέψετε την υπερβολή. Η δυσκολία και η χαρά στη μετάφραση, και όχι μόνο, πάνε χέρι χέρι. Σαν τον Μπιγκ Τζερ και τον Ρέμπους! *wink*
Πιστεύετε πως ο Ρέμπους φέρνει στοιχεία της προσωπικότητας του Ian Rankin; Έχετε συνομιλήσει ποτέ με τον συγγραφέα για τον ήρωά του;
Χ.Π. Δεν είχα ποτέ την τύχη να συνομιλήσω με τον Rankin, με τρομάζει η ιδέα να συζητήσω με έναν πολύ αγαπημένο συγγραφέα. Έχω στη βιβλιοθήκη μου το “Rebus’ Scotland, A Personal Journey”, που είναι μια περιήγηση του Rankin στη Σκωτία του Ρέμπους και τη δική του, όπως επίσης το βιβλίο του Craig Cabell, “Ian Rankin and Inspector Rebus”. Σύμφωνα με αυτά, ο Rankin έχει εντάξει αρκετά στοιχεία της βιογραφίας του στον Ρέμπους, όπως την καταγωγή από το Φάιφ, μια ιστορική κομητεία της Σκωτίας. Το Φάιφ είχε κάποτε ανθρακωρυχεία, και μετά το κλείσιμό τους, ο μόνος επαγγελματικός δρόμος για τους νέους άντρες ήταν ο στρατός και η αστυνομία. Ο Rankin το έμαθε αυτό από πρώτο χέρι, βλέποντας τους νέους στο περιβάλλον του, παρότι ο ίδιος γλίτωσε χάρη στο πανεπιστήμιο και το γράψιμο. Έβαλε όμως τον Ρέμπους να υπηρετεί στον στρατό, και μάλιστα στη Βόρεια Ιρλανδία την εποχή των Ταραχών, πριν καταταγεί στην αστυνομία. Συγγραφέας και ήρωας αγαπούν παθιασμένα το Εδιμβούργο, παρότι δεν γεννήθηκαν εκεί. Ακούνε σε γενικές γραμμές την ίδια μουσική, κι εδώ σταματούν οι ομοιότητες. Θα αποτολμήσω την εικασία ότι ο Rankin κράτησε για τον εαυτό του τον ρόλο του Δόκτορα Τζέκιλ και έδωσε στον Ρέμπους τον ρόλο του κυρίου Χάιντ.
Ν.Σ. Η εκτίμηση μου είναι εντελώς προσωπική, μιας και δεν μου έχει δoθεί ακόμη η ευκαιρία να συναντήσω τον συγγραφέα από κοντά και να τον ρωτήσω όσα θα ήθελα για τον Ρέμπους, ωστόσο ο ίδιος έχει μιλήσει αρκετές φορές για τον ήρωά του και θεωρώ πως οπωσδήποτε υπάρχουν στοιχεία του Ian μέσα στον Τζον. Και οι δύο γεννήθηκαν στο Καρντέντεν, μια μικρή πόλη ανθρακωρύχων, βόρεια του Εδιμβούργου. Το κλείσιμο των ορυχείων οδήγησε τον Ρέμπους, όπως και πολλούς άλλους νέους άντρες στην πραγματικότητα, να στραφούν στον Στρατό ή στην Αστυνομία προκειμένου να εξασφαλίσουν ένα εισόδημα. Ο Ρέμπους πήγε πρώτα στον Στρατό και στη συνέχεια στην Αστυνομία. Ο Rankin, αν και ξεκίνησε από το ίδιο background ,ήταν ο πρώτος από την οικογένειά του που φοίτησε στο Πανεπιστήμιο. Υπό μία έννοια, λοιπόν, ο Ρέμπους ίσως είναι η προσπάθεια του Rankin να σκεφτεί «τι θα γινόταν αν» και υπό αυτήν την ίδια έννοια ο Ρέμπους είναι το alter ego του. Από διαδικτυακή συνομιλία που είχα την ευκαιρία να έχω με τον συγγραφέα την προηγούμενη χρονιά, ωστόσο, μπορώ να πω ότι ο Ρέμπους έχει πάρει το χιούμορ του και τη ματιά του για τη ζωή και τα πράγματα. Και, φυσικά, δεν μπορούμε να μην αναφερθούμε στην αγάπη των δυο τους για το Oxford Bar, εκεί που θα βρείτε τον συγγραφέα τα περισσότερα απογεύματα να πίνει μαζί με τους –σχεδόν συναδέλφους του πια– αστυνομικούς. Ένα πράγμα που σίγουρα δεν έχουν κοινό είναι η σχέση τους με την οικογένειά τους, μιας και το πρόσωπο του συγγραφέα φωτίζεται όποτε μιλάει για τη σύζυγό του και τους γιους του, ενώ όλοι ξέρουμε πώς τα πάει ο Ρέμπους με τη δική του οικογένεια.
Πώς φαντάζεστε το τέλος του θρυλικού Ρέμπους;
Χ.Π. Αδυνατώ να το φανταστώ. Όσοι συγγραφείς έγραψαν το τέλος των ηρώων τους, όπως ο Arthur Conan Doyle και η Agatha Christie, το έκαναν άχαρα και βεβιασμένα. Θα προτιμούσα να μαθαίνουμε για τον ηλικιωμένο πια Ρέμπους, παρακολουθώντας τις περιπέτειες της Σιβόν Κλαρκ.
Ν.Σ. Αρνούμαι να το φανταστώ. Αν, όμως, πρέπει οπωσδήποτε να απαντήσω κάτι, τότε θα έλεγα σπαραξικάρδιο. Και σίγουρα όλο και κάποια ατάκα γεμάτη κυνικό χιούμορ θα πετάξει ο δαιμόνιος Ρέμπους για να ελαφρύνει το κλίμα.
