Βιβλιοθήκη

Προσωπικά διάβασα τον «Τουρίστα» του Steinhauer υπό το λογοτεχνικό πρίσμα τόσο των μυθιστορημάτων του John le Carré όσο και του «Ανθρώπινου παράγοντα» του Graham Greene. Και όπως συμβαίνει πάντοτε με την πρόσληψη των έργων τέχνης, τα διάφορα κείμενα και περικείμενα με τα οποία συνδυάζουμε το έργο, επηρεάζουν ουσιαστικά το πώς το κατανοούμε. Επομένως, δε θα μπορούσα παρά να διαβάσω τον «Τουρίστα» μέσα από τα νήματα νοημάτων που έχουν δημιουργήσει οι προκάτοχοι του Steinhauer στο κατασκοπευτικό είδος – άλλωστε, τα κειμενικά είδη αποτελούν ουσιαστικά τρόπους οργάνωσης των αναγνωστικών προσδοκιών και πρακτικών. Προφανώς, από μια σκοπιά, και ο ίδιος ο συγγραφέας επιλέγει να τοποθετηθεί και να συνομιλήσει με τους παλαιότερούς του μετρ. Ωστόσο, νομίζω πως είναι η σαφής πρόθεση και η επιμονή για σχολιασμό της ίδιας της πολύπλοκης και συχνότατα ύποπτης φύσης του κατασκοπευτικού επαγγέλματος που καθιστούν τον Steinhauer εκλεκτό συγγενή του Greene και του le Carré. Αυτή ακριβώς η σκοτεινή πλευρά της κατασκοπίας είναι που αναδύθηκε αμέσως στο μυαλό μου ως αναγνώστη -όχι η δράση ούτε τα τρικ μέσω των οποίων λύνεται η πλοκή. Και αυτό οφείλεται εξαιτίας του τρόπου που οι Greene και le Carré με «προγραμμάτισαν» να βλέπω το κατασκοπευτικό μυθιστόρημα.

Αλλά ας επιστρέψω στον «Τουρίστα». Η ιστορία του μυθιστορήματος έχει ως εξής: ένας κατάσκοπος, ο Μάιλο Γουίβερ, έχοντας αποσυρθεί από τον τουρισμό (δηλαδή, τη δράση του ως πράκτορας πεδίου), συνεχίζει να δουλεύει στις αμερικανικές μυστικές υπηρεσίες, ενώ ταυτόχρονα προσπαθεί να ζήσει μια ευτυχισμένη οικογενειακή ζωή. Δυστυχώς για εκείνον, η επανεμφάνιση ενός διαβόητου «εχθρού» τον εμπλέκει σε μια περίεργη υπόθεση και τον αναγκάζει να επανέλθει στην ενεργό δράση του παρελθόντος. Όμως αυτή είναι και η αφορμή που θα τον φέρει αντιμέτωπο με τις σκοτεινές πλευρές του ίδιου του επαγγέλματος και θα τον οδηγήσει σε έναν αγώνα επιβίωσης αλλά και διάσωσης της προσωπική του ζωής (συναισθηματικής, οικογενειακής, ηθικής…).

Στο βιβλίο του Steinhauer η πλοκή, μπορούμε να πούμε, ακολουθεί γενικά τα γνωστά πρότυπα του είδους – όπως είναι φυσικό άλλωστε σε ένα είδος όπως το κατασκοπευτικό μυθιστόρημα που ένα μεγάλο μέρος της αναγνωστικής απόλαυσης έγκειται ακριβώς στην ικανότητα του αναγνώστη να αναγνωρίζει και να ακολουθεί τα βασικά στάδια και τις «στροφές» της ιστορίας. Από αυτή τη σκοπιά, ο «Τουρίστας» λειτουργεί εξαιρετικά καλά ως «γνήσιο τέκνο» της κατασκοπευτικής λογοτεχνίας, με τις απαραίτητες δόσεις μυστηρίου, δράσης, ανατροπών κ.τ.τ..

Εκεί όμως που θέλω να σταθώ εγώ είναι η επιλογή του συγγραφέα να δημιουργήσει μια ιστορία η οποία θα λειτουργεί ταυτόχρονα και διαβρωτικά ως προς την «ιδεολογία» της κατασκοπίας, και η οποία θα αναφέρεται άμεσα και με σαφήνεια στη σύγχρονη πολιτική πραγματικότητα. Αυτό που δίνει ιδιαίτερη δύναμη στο μυθιστόρημα είναι –όπως προείπα– η διάθεση του έργου να τοποθετηθεί πάνω σε μια σειρά βασικών ερωτημάτων για την ηθική του κατασκόπου, ερωτήματα που μετατράπηκαν από τους πιο σπουδαίους εκπροσώπους του λογοτεχνικού είδους σε κεντρικά ζητήματα που οφείλουν να είναι πάντα παρόντα.

Μιλώντας, λοιπόν, για την ικανότητα του Steinhauer να κλείνει το μάτι σε εκείνες της πρακτικές που θέλουν να υπονομεύσουν τον ιδεολογικό πυρήνα της κατασκοπευτικής λογοτεχνίας, δεν μπορεί παρά να τονίσει κανείς τη συγγραφική επιμονή με την οποία η «αγιότητα», ο ιδεαλισμός, η ανιδιοτέλεια και η ακεραιότητα των μυστικών υπηρεσιών (της Δύσης) –που ανέκαθεν αποτελούσαν κινητήριο ιδεολογική δύναμη του κατασκοπευτικού είδους– καταρρέουν. Γιατί, με τον «Τουρίστα», γίνεται σαφές ότι η ηθικότητα χάνεται στους σκοτεινούς διαδρόμους των συμφερόντων και των κινήτρων, ενώ ο πολιτικός κυνισμός αναδεικνύεται σε βασική αρχή δράσης όσων ασχολούνται με τον κόσμο της πληροφορίας και εμπλέκονται στις κρατικές αποφάσεις. Υπό αυτή την έννοια, νομίζω πως ο «Τουρίστας» επικοινωνεί επιτυχώς και με το σύγχρονο πολιτικό και ηθικό εκείνο κίνημα (εκπροσωπούμενο ακόμη και από πρώην πράκτορες) που θέλει –ειδικά στις Η.Π.Α.– να συνταράξει στις ρίζες του ένα νομιμοποιημένο σύστημα υπηρεσιών που διαφημίζουν τα ιδανικά που υποτίθεται ότι πρεσβεύουν αλλά στην ουσία εφαρμόζουν τις πιο τρομακτικές πρακτικές. Ταυτόχρονα, ο Steinhauer επιτυγχάνει να αναφερθεί εύστοχα με την ιστορία του για τις σκοτεινές υποθέσεις της κατασκοπίας και τις πολιτικές τους προεκτάσεις στο σύγχρονο πολιτικό γίγνεσθαι. Ο συγγραφέας γνωρίζει πολύ καλά το πολιτικό και διεθνές σκηνικό. Γνωρίζει το ρόλο που διαδραματίζουν οι υπηρεσίες στη διαχείριση –αλλά και στην «εφεύρεση»– των διεθνών ζητημάτων και υποθέσεων. Γνωρίζει την ισορροπία των δυνάμεων και τον ρόλο και το μέγεθος των διαφόρων παικτών (κρατών, οργανισμών, ατόμων) στη μεγάλη διεθνή σκακιέρα, όπου διαφορετικοί πόλοι έχουν καταφέρει να συγκεντρώσουν και διαφορετική εξουσία. Και επίσης, αντιλαμβάνεται πάρα πολύ καλά τη σημασία της πληροφορίας και τα λαβυρινθώδη συστήματα όπου δημιουργούνται, προωθούνται, μεταμορφώνονται και καταναλώνονται αυτές οι πληροφορίες. Και γνωρίζει, κατά συνέπεια, πόσο δύσκολο –αν όχι ακατόρθωτο– είναι να βρει κανείς την αλήθεια σε αυτόν τον κόσμο, όπου βασιλεύει η αμφιβολία, η αμφισβήτηση, η εξαπάτηση, και η καχυποψία. Σε αυτό το περιβάλλον αναφέρεται με τον ένα ή με τον άλλο τρόπο και η ίδια η ιστορία με πρωταγωνιστή τον Γουίβερ, μια ιστορία που θέλει να φωτίσει και να προβληματίσει με το δικό της -διασκεδαστικό, γεμάτο δράση και ανατροπές– τρόπο όλα αυτά τα μεγάλα προβλήματα της πολιτικής του 21ου αιώνα.

Ο Steinhauer, κατά τη γνώμη μου, πετυχαίνει το στοίχημα. Μπορεί να πει ότι ο «Τουρίστας» βρίσκει μια ισορροπία ανάμεσα στις επιταγές και προσδοκίες της πλοκής και της αφήγησης που ισχύουν για ένα κατασκοπευτικό μυθιστόρημα, και στις προσδοκίες για έναν σοβαρό προβληματισμό πάνω στη ύποπτη φύση και τις ηθικές και πολιτικές –με την ευρεία έννοια– συνέπειες του κατασκοπευτικού επαγγέλματος, όπως ακριβώς θα ήθελαν ο John le Carré και ο Graham Greene.