Οι κουρσάροι των θαλασσών στην παιδική λογοτεχνία

cover-oi-koursaroi-ton-thalasson-stin-paidiki-logotexnia

By Ελένη Μαρκ Λόγος + Τέχνη Βιβλιοσκόπιο 29 Μαρ 2022

Οι πειρατές αποτελούν αγαπημένο μοτίβο για αφηγήσεις, για παιδιά και ενήλικες, και παρόλο που οι πειρατές παραπέμπουν σε πολεμοχαρή, άγρια άτομα που λεηλατούν καράβια και αιχμαλωτίζουν ανθρώπους – σίγουρα κανείς μας δεν θα ήθελε να βρεθεί πρόσωπο με πρόσωπο με έναν από αυτούς καταμεσής της θάλασσας (ή του αέρα), η εικόνα τους στην λογοτεχνία και τον κινηματογράφο ασκεί μια ιδιαίτερη γοητεία σε μικρούς και μεγάλους: μια μορφή ταυτόσημη με την ελευθερία, την εξερεύνηση και την περιπέτεια, παραδοσιακά συνδεδεμένη με μεγάλα καπέλα (γνωστά ως tricorns hats) που θυμίζουν αυτά του Ναπολέοντα, παπαγάλους στους ώμους, γάντζους στα χέρια, σεντούκια με θησαυρούς σε άγνωστες εξωτικές τοποθεσίες και άλλα συναρπαστικά στοιχεία που, όμως, ως επί το πλείστον, δεν είναι παρά αποκυήματα της φαντασίας των συγγραφέων του 19ου αι.

Και επειδή οι πειρατές είναι άκρως γοητευτικοί ήρωες, κυκλοφορούν αρκετά παιδικά βιβλία στα ελληνικά που αφηγούνται πανέξυπνες πειρατικές ιστορίες με πολύ σημαντικά μηνύματα.

Οι πειρατές ξανάρχονται, του John Condon

«Οι πειρατές ξανάρχονται», είναι το δεύτερο εικονογραφημένο βιβλίο του John Condon, Βρετανού στην καταγωγή, ο οποίος έχει αδυναμία στο θαλασσινό στοιχείο (κατά πώς αναφέρεται στο βιογραφικό του) -πιο συγκεκριμένα του αρέσουν πολύ οι βόλτες στη θάλασσα-, στοιχείο που καθίσταται φανερό, αν αναλογιστεί κανείς ότι το δεύτερο παιδικό βιβλίο που οραματίστηκε αφορά τους πειρατές και δεν είναι παρά μια ευφυέστατη παραλλαγή της ιστορίας του ψεύτη βοσκού του Αισώπου.

Ο Τομ, ένα μικρό αγόρι που ζει σε ένα ψαροχώρι, κάθε μέρα σκαρφαλώνει στον λόφο για να δει αν έρχονται πειρατές. Και κάθε φορά που νομίζει ότι βλέπει ένα πειρατικό πλοίο, φωνάζει στους συγχωριανούς του «Πειρατές! Οι πειρατές ξανάρχονται! Γρήγορα! Κρυφτείτε όλοι!»

Εκ των υστέρων αποδεικνύεται ότι κάνει συνέχεια λάθος, και οι χωριανοί σταματούν να ανταποκρίνονται στις εκκλήσεις του, μέχρι που όντως έρχονται οι πειρατές στο χωριό και τότε ο συγγραφέας κάνει ένα απίθανο και πανέξυπνο plot twist που θα καταπλήξει γονείς και παιδιά. Πρόκειται για ένα βιβλίο, όμορφα εικονογραφημένο, με λιτά σχέδια, που σπάει τα στερεότυπα, και μέσα από το γοητευτικό θέμα των πειρατών, δείχνει στο παιδί τα διάφορα είδη και μεγέθη πλεούμενων -και όχι μόνο-.

Πειρατόσουπα, του Neil Gaiman

O Neil Gaiman είναι γνωστός Άγγλος συγγραφέας και σεναριογράφος που έχει καταπιαστεί με μυθιστορήματα, graphic novels, ραδιόφωνο, σενάρια ταινιών με σημαντική επιτυχία που βρίσκει αντίκρυσμα στην αγάπη του κόσμου αλλά και στις δεκάδες βραβεύσεις για το έργο του. O Chris Riddell από την άλλη, Άγγλος στην καταγωγή, είναι από τους πιο γνωστούς και βραβευμένους εικονογράφους παιδικών βιβλίων στη χώρα του, όπως επίσης και πολιτικός σκιτσογράφος στην εφημερίδα Observer. Oι δύο αυτοί ταλαντούχοι κύριοι ένωσαν τις δυνάμεις και το αποτέλεσμα είναι ένα εξαιρετικό εικονογραφημένο βιβλίο που θα αγαπήσουν μικροί και μεγάλοι.

Πειρατόσουπα! Σούπα πειρατική! Να φάω εγώ, να φας κι εσύ! Μια κουταλιά Πειρατόσουπας λαχταριστής, κι αμέσως θα γίνεις κι εσύ πειρατής!

τραγουδούν οι πειρατές στην Πειρατόσουπα, όπου ένας πειρατής, ο Λονγκ Τζον Μακαρόν, ο μάγειρας ενός πειρατικού πλοίου αναλαμβάνει καθήκοντα μπέιμπι σίττερ για δύο αδέλφια που οι γονείς τους ετοιμάζονται για βραδινή έξοδο. Και μόλις τα παιδιά μένουν μόνα τους με τον Λονγκ Τζον το σπίτι κατακλυζεται από ένα τσούρμο πειρατών, αντρών και γυναικών, όλων των ηλικιών, από διάφορα μέρη του κόσμου (Μογγολία, Κίνα, Αφρική, Ευρώπη κτλ) και από εκεί ξεκινάει μια περιπέτεια για τα δύο παιδιά που θα αλλάξει τη ζωή τους για πάντα. Πρόκειται για ένα βιβλίο με πανέμορφες, χαρούμενες και πλούσιες εικόνες, με την ιστορία να εκτυλίσσεται σε έμμετρο λόγο, (σε πολύ καλή μετάφραση του Αντώνη Παπαθεοδούλου) με τρόπο που εντυπώνεται στο νου, σαν ένα μεγάλο ποίημα. Αυτό που ξεχωρίζει στο βιβλίο, όμως, είναι ο πολυπολιτισμικός του χαρακτήρας με εικόνες πειρατών που μπορούν να λειτουργήσουν ως έναυσμα συζήτησης για τη διαφορετικότητα, και να εξοικείωσουν το παιδί με ανθρώπους διαφορετικών χαρακτηριστικών, όπως επίσης και το ότι ξεφεύγει από την πεπατημένη, παραδίδοντας μια ιστορία πειρατών που θα σας μείνει αξέχαστη.

Οι καλοί και οι κακοί πειρατές, των Αντώνη Παπαθεοδούλου και Ίρις Σαμαρτζή

Τι γίνεται όταν οι καλοί και οι κακοί πειρατές συναντιούνται μεσοπέλαγα; Ελληνικής «καταγωγής» αυτήν τη φορά, το βιβλίο «Οι καλοί και οι κακοί πειρατές» του συγγραφέα Αντώνη Παπαθεοδούλου με τη χαρακτηριστική και πλούσια εικονογράφηση της Ίρις Σαμαρτζή, είναι πρωταρχικά ένα πολύ ευχάριστο και χιουμοριστικό ανάγνωσμα, ιδίως για τα παιδάκια νηπιακής ηλικίας που δεν έχουν έρθει ακόμα αντιμέτωπα με το σκληρό πρόσωπο του κόσμου. Είναι, όμως, παράλληλα και ένα ιδιαίτερα «διδακτικό» βιβλίο για τα παιδιά μεγαλύτερης ηλικίας -ακόμα και για τους ενήλικες που θα το διαβάσουν- αφού μέσα από τις ευφάνταστες στιχομυθίες που διαδραματίζονται μεταξύ των καλών και κακών πειρατών, ανακαλύπτεις την αποστομωτική και λυτρωτική δύναμη του χιούμορ· και του πόσο καταλυτικά και ευεργετικά μπορεί να λειτουργήσει απέναντι στις κακόβουλες προθέσεις ορισμένων ανθρώπων. Γιατί, στην ουσία, σε κάθε σελίδα του βιβλίου, οι κακοί πειρατές προσπαθούν να τρομάξουν τους καλούς «συναδέλφους» τους με απειλές και φοβέρες, και οι καλοί πειρατές τους αποστομώνουν, με χιούμορ, προσκλήσεις για παιχνίδια και φαγητό, και με στιχάκια όπου υποβόσκει μια «ευγενική» ειρωνία, ίσως και αδιαφορία, απέναντι στην κακία τους, που δεν φαίνεται να τους αγγίζει. Το βιβλίο έχει βραβευτεί με το Κρατικό βραβείο παιδικού εικονογραφημένου βιβλίου 2012 και όχι μόνο, όπως επίσης έβαλε τα θεμέλια για τα βιβλία «Οι καλές και οι κακές μάγισσες» και οι «Οι καλοί και οι κακοί ιππότες», που έχουν τον ίδιο χαρακτήρα και στυλ. Ο Παπαθεοδούλου και η Σαμαρτζή είναι από τα πιο χαρισματικά και ταλαντούχα πρόσωπα στον χώρο του παιδικού βιβλίου, αυτή τη στιγμή στην Ελλάδα, και μπορεί το χιούμορ να μην αποτελεί πανάκεια και να μην λύνει πάσης φύσεως «επιθέσεις», σίγουρα όμως μπορεί να εξομαλύνει καταστάσεις και είναι από τα πιο χρήσιμα και ωφέλιμα «όπλα» στη φαρέτρα της καθημερινότητάς μας.

Ο πειρατοφαγάνας, του Jonny Duddle

O Καπετάν-Πορφυρογέννης, ένα θαλάσσιο τέρας και ένας ιδιαίτερος γέρο-μουσικός κλέβουν την παράσταση στον «Πειρατοφαγάνα» του ιδιαίτερα χαρισματικού Jonny Duddle, ο οποίος έχει μάλλον αδυναμία στους κουρσάρους των θαλασσών, που έχουν την τιμητική τους στα βιβλία του.

Στο πέλαγο σαν έπλεα, ένα νησί θωρώ.
Από χρυσάφι ατόφιο πως ήτανε θαρρώ!
Άρες μάρες κουκουνάρες,
θησαυρός αληθινός και όχι σαχλαμάρες.
Άρες μάρες κουκουνάρες.

…τραγουδάει ο γερό-μουσικός ξεσηκώνοντας τον Καπετάν-Πορφυρογέννη και το τσούρμο του που ξεχύνεται στις θάλασσες με οδηγό ένα χάρτη για να βρουν τον θησαυρό. Το βιβλίο του Duddle ακολουθεί, ίσως, το κλασικό πειρατικό αφήγημα με αναφορές σε θησαυρούς, θαλάσσια τέρατα, χάρτες, παπαγάλους και άπληστους πειρατές. Αλλά το παραμύθι του ξετυλίγεται με μουσικό, θαρρείς, τρόπο, σαν θεατρικό έργο, έχει φοβερή εικονογραφήση παραπέμποντας σε κόμικ, και η ατμόσφαιρα είναι τόσο σκοτεινή και συνάμα διασκεδαστική, που ο «Πειρατοφαγάνας» αποτελεί σίγουρα το κατεξοχήν πειρατικό βιβλίο για όλους.

Ο πειρατής Πιτ και ο παπαγάλος του, των Jenny Woods και Richard Watson

Στην πειρατική αυτή περιπέτεια από τις εκδόσεις Τζιαμπίρης Πυραμίδα, πρωταγωνιστής είναι μάλλον, ο μωβ παπαγάλος του νεαρού Πιτ, που τον βάζει συνέχεια σε μπελάδες. Οι μόνες λέξεις που λέει ο ιπτάμενος σύντροφος του αγοριού είναι «Αυτός το έκανε» με τη κακή συνήθεια να τις αναφωνεί πάντα τη λάθος στιγμή. Ή μήπως όχι; Ένα χιουμοριστικό βιβλίο για πειρατές αλλά και ένα παραμύθι για μία ξεχωριστή φιλία και σχέση ανάμεσα σε ένα νεαρό και έναν παπαγάλο που θα κρατήσει συντροφιά στους μικρούς αναγνώστες πολλές φορές αναμφισβήτητα. Γιατί μία από τις αγαπημένες λέξεις των νηπίων είναι το «ξανά»…

Λόγος + Τέχνη