Βιβλιοθήκη

Το κλείσιμο ενός αιώνα από το ιστορικό γεγονός που τον σημάδεψε όσο λίγα συνοδεύτηκε από μια πλούσια βιβλιογραφία στις ελληνικές εκδόσεις. Άλλα βιβλία επανεκδόθηκαν και άλλα κυκλοφόρησαν για πρώτη φορά στα ελληνικά, προσφέροντας μια πολυχρωμία και πολυφωνία τίτλων για κάθε γούστο: θεωρία, ιστορία, φιλοσοφία, δοκίμιο. Από την αλλαγή του χρόνου υπάρχει το «Ο Λένιν και η Φιλοσοφία» του κορυφαίου Γάλλου μαρξιστή Luis Althusser (εκδ. Εκτός/Γραμμής, μτφρ. Τάσος Μπέτζελος, σελ. 124), ένα κεφαλαιώδες έργο που ορίζει την πρακτική της φιλοσοφίας του μαρξισμού, μέσα από την ανάγνωση του έργου του Λένιν· προσφάτως κυκλοφόρησε ο Γ’ τόμος του μνημειώδους και θαρραλέου έργου του Charles Betthelheim «Ταξικοί Αγώνες στην ΕΣΣΔ» (εκδ. Κουκκίδα, μτφρ. Κακουριώτης Σπύρος, σελ. 724), όπου ερμηνεύεται, αναλυτικά και διαλεκτικά, η κατάρρευση των οραμάτων μετά την επανάσταση του Οκτώβρη από το ίδιο αστικό κράτος που πολέμησε· η «Ρώσικη Επανάσταση» του Robert Service (εκδ. Οκτώ, μετφ. Τρισεύγενη Παπαϊωάννου, σελ. 248) είναι ένα αμιγώς ιστορικό, συνοπτικό και εύληπτο βιβλίο· και πολλά ακόμα (συλλογικά και μη) βιβλία που μπορεί κάποιος να βρει από διάφορες εκδόσεις με μεράκι στο χώρο της ιστορίας, της θεωρίας και της πολιτικής (π.χ. ΚΨΜ κ.α.).

Σε αυτήν την πλούσια εκδοτική παραγωγή, ο «Οκτώβρης» του China Mieville έχει μια πολύ ξεχωριστή θέση: Δεν πρόκειται για ακόμα ένα ιστορικό δοκίμιο-χρονικό της Οκτωβριανής επανάστασης και της εφόδου στα χειμερινά ανάκτορα, ούτε για μια ακόμα πολιτική ή θεωρητική μελέτη. Δεν είναι ένα κείμενο που επιχειρηματολογεί για την επικαιρότητα του Οκτώβρη ούτε ένα κείμενο που ανυπομονεί για το οριστικό κλείσιμό του στο «μουσείο». Ο Mieville επιλέγει να βρει την μυθιστορία πίσω από την Ιστορία και κατασκευάζει ένα παραμύθι για την Πετρούπολη, τα τρένα, τις γέφυρες, τους μουζίκους και τους εργάτες, με ήρωες ένα πολυπρόσωπο μωσαϊκό από ανθρώπους που άφησαν το σημάδι τους στην παγκόσμια ιστορία.

Ο «Οκτώβρης» διαβάζεται ως μυθιστόρημα επειδή είναι φτιαγμένος ως τέτοιο. Αυτό δεν παραποιεί και ούτε αφορά φυσικά την όποια ιστορική αλήθεια· ο Mieville καταθέτει εκτενώς και τη βιβλιογραφία του αλλά και την όποια «μεροληψία» του (στρατευμένος μαρξιστής και ο ίδιος). Προσπαθεί (και καταφέρνει) να αντλήσει από τα γεγονότα διαστάσεις και λεπτομέρειες που τελικά οδηγούν σε ένα έπος που ελάχιστες φορές έχουν καταφέρει μεγάλα μαζικά μυθιστορήματα ή ακριβές ταινίες να «ισοφαρίσουν» σε ένταση ή συναισθηματικό βάθος. 

Αφού τελικά η ιστορία δεν τελείωσε, όπως ήταν το επίσημο φιρμάνι μετά το ’90, το ιστορικό χνάρι του Οκτώβρη παραμένει ως και σήμερα ένα αντικείμενο διαμάχης. Ο Mieville ωστόσο δεν απαντά σε κανένα ερώτημα της εποχής (περί εξισωτισμού και για τις διάφορες παραλλαγές των δυο άκρων)· αντίθετα, επιλέγει να μιλήσει για την ιστορία μέσα από τη φόρμα ενός μαζικού αναγνώσματος, επιλέγει να μιλήσει όχι μόνο στον ιστορικά καταρτισμένο αλλά και σε εκείνον/η που πιθανώς να μην θέλει να καταπιαστεί με ένα βαρύ ιστορικό βιβλίο και δεν αρκείται σε μερικές αναφορές στην Wikipedia. Δεν εξιδανικεύει ούτε ρομαντικοποιεί: είναι όλα μέσα στον «Οκτώβρη», αλλά όχι στη μορφή καλών-κακών αλλά στη μορφή που πραγματικά κινείται η ιστορία: γεμάτη αντιφάσεις, αντιθέσεις, παράλληλες αφηγήσεις που παίζονται σχεδόν ταυτόχρονα.

Η μεγάλη περιπέτεια του Οκτώβρη παρουσιάζεται μέσα από γέφυρες, τρένα, μικρές και μεγάλες αποφάσεις από μικρές και μεγάλες προσωπικότητες, σημαντικά αλλά και ανεκδοτολογικά γεγονότα. Κατά κάποιο τρόπο, επιλέγοντας τη μυθ-ιστορία, καταφέρνει να απομακρύνει τον Οκτώβρη από τη σφαίρα του μύθου. Με απόσταση ενός αιώνα καταφέρνει να βάλει τον αναγνώστη στο κρύο και την υγρασία της Πετρούπολης, να τον περάσει από το σκοτάδι των χαρακωμάτων στην ομορφιά (αλλά και την αγωνία) της εξέγερσης, να του δείξει πως μια απεργία για τα σημεία στίξης στη Μόσχα (όταν οι τυπογράφοι πληρώνονταν με το γράμμα και όχι τις λέξεις) οδήγησε σε ένα εκατομμύριο εγκλωβισμένους στρατιώτες στην… Ματζουρία και να στήσει με δεξιοτεχνία απλές σκηνές που συμπυκνώνουν χιλιάδες σελίδες θεωρητικών και πολιτικών κειμένων (όπως την συνάντηση ενός μπολσεβίκου και ενός μενσεβίκου σε μια γέφυρα της Πετρούπολης). Το πολιτικό στίγμα του Mieville λοιπόν προκύπτει και δεν καθοδηγεί τη γραφή του.

Κάπως έτσι, αφήνει τον αντίκτυπο της Ιστορίας να μείνει με τον αναγνώστη όπως ακριβώς μένει και ο αντίκτυπος ενός σπουδαίου μυθιστορήματος.