Βιβλιοθήκη

Ο Koeppen, αν και θεωρείται από τους σημαντικότερους γερμανόφωνους συγγραφείς της μεταπολεμικής λογοτεχνίας, είναι ελάχιστα γνωστός στην Ελλάδα και το θέμα του βιβλίου (μια εικόνα της ηττημένης Γερμανίας μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου) μου έδινε την αίσθηση ότι θα ήταν δύσκολο ή βαρύ ανάγνωσμα. Επιπλέον, το γεγονός ότι η πλοκή του εκτυλίσσεται κατά τη διάρκεια μίας και μόνο ημέρας -όπως και ο «Οδυσσέας» του Joyce, ένα βιβλίο που αφήνω και ξαναπιάνω, προσπαθώντας να το ολοκληρώσω, εδώ και πάνω από ένα χρόνο- επίσης μου έμοιαζε με κακό οιωνό. Ευτυχώς οι προκαταλήψεις μου αποδείχτηκαν αβάσιμες πολύ σύντομα: είναι φανερό πως τα «Περιστέρια στη χλόη» σε κερδίζουν από τις πρώτες σελίδες.

Στην πραγματικότητα, δεν νιώθεις ότι διαβάζεις κάποιο βιβλίο αλλά ότι μπήκες σε μια χρονομηχανή και με τρόπο μαγικό βρέθηκες στη Γερμανία μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, μία χώρα που πληγωμένη μαζεύει τα κομμάτια της από την ατιμωτική ήττα και το χαμένο όνειρο της παγκόσμιας κυριαρχίας αλλά που έχει ήδη ξεκινήσει να χτίζει αυτό που αργότερα θα χαρακτηριστεί οικονομικό θαύμα. Ο ακριβής χρόνος δεν δίνεται ξεκάθαρα από τον συγγραφέα αλλά σύμφωνα με διασταύρωση των πρωτοσέλιδων των εφημερίδων που παρουσιάζονται στο βιβλίο, η μέρα που περιγράφεται είναι η 20ή Φεβρουαρίου του 1951, ενώ τα διάφορα τοπωνύμια που αναφέρονται επιβεβαιώνουν το γεγονός ότι η πόλη που περιγράφεται είναι το Μόναχο. Ο Koeppen, λειτουργώντας ως κινηματογραφιστής, φαίνεται σαν να στήνει μια κάμερα σε σταθερά σημεία σε διάφορα μέρη της πόλης και να μας καλεί να περιμένουμε να εμφανιστούν μέσα στο πλάνο του οι -πάνω από τριάντα στον αριθμό, άλλοι περισσότερο και άλλοι λιγότερο σημαντικοί- ήρωές του. 

Οι ήρωες αυτοί μοιάζει να κινούνται σε δυο διαφορετικά «στρατόπεδα»: ορισμένοι ανήκουν στους νικητές (όπως π.χ. οι Αμερικανοί στρατιώτες των συμμαχικών δυνάμεων που ζουν στην πόλη ή ο ποιητής Έντουιν, επίσης Αμερικανός, που έχει έρθει στην πόλη να μιλήσει για το πνεύμα του δυτικού πολιτισμού) και κάποιοι άλλοι στους ηττημένους (όπως η νοσταλγός του ναζιστικού καθεστώτος κα Μπέρεντ ή ο αχθοφόρος Γιόζεφ που έχασε τους γιους του στον πόλεμο). Ωστόσο, γρήγορα γίνεται σαφές πως η διάκριση αυτή είναι, το λιγότερο, απλοϊκή: όλοι οι χαρακτήρες ζουν σε διαφορετικό βαθμό και με διαφορετικούς τρόπους την προσωπική τους ματαίωση και το γεγονός αυτό τους ενώνει όλους, άβουλους και δυναμικούς, νέους και γέρους, πλούσιους και φτωχούς, υπό το πρίσμα της πραγματικότητας και της τραγωδίας της ανθρώπινης ύπαρξης. Κι αυτό δεν είναι το μοναδικό στοιχείο που τους ενώνει, αφού κανείς δεν μοιάζει ευτυχισμένος στο «εδώ και τώρα». Άλλοι είναι προσκολλημένοι σε ένα παρελθόν που ήταν πολλά υποσχόμενο (χαρακτηριστικό παράδειγμα η ξεπεσμένη πλούσια κληρονόμος Εμίλια) κι άλλοι ζουν με το όραμα ενός καλύτερου μέλλοντος (π.χ. ο νέγρος στρατιώτης Ουάσιγκτον που ονειρεύεται να ανοίξει μια ταβέρνα στο Παρίσι όπου κανείς δε θα είναι ανεπιθύμητος). Για όλους, το «εδώ και τώρα» είναι απειλητικό και απαισιόδοξο κι η ευτυχία είναι μία κατάσταση που ανάγεται σε άλλο χρόνο. Όλοι νιώθουν κάτω από τα πόδια τους τα συντρίμμια του Παλιού Κόσμου και τον Νέο Κόσμο να πλησιάζει προς το μέρος τους, αλλά οι ίδιοι μοιάζουν παγιδευμένοι σε ένα ενδιάμεσο σύμπαν που είναι κρύο και εχθρικό, απροστάτευτοι άνθρωποι που βιώνουν καταστάσεις που φαίνεται να αλλάζουν αλλά παραμένουν οι ίδιες: η αγάπη εκλείπει, το χρήμα συνεχίζει να κινεί τα νήματα, ο ρατσισμός συνεχίζει να υποβόσκει, η φτώχια σπρώχνει τους ανθρώπους να πουλήσουν κοσμήματα, κειμήλια, το αίμα τους, ακόμα και το κορμί τους. 

Ο τίτλος του μυθιστορήματος προέρχεται από το λιμπρέτο που έγραψε η Gertrude Stein για την πρωτοποριακή όπερα “Four Saints in Three Acts” του Virgil Thompson που ανέβηκε το 1934. Γράφει η διάσημη Αμερικανίδα συγγραφέας, ποιήτρια και συλλέκτρια έργων τέχνης: 

Στην ερώτηση αυτή, ο Koeppen μοιάζει να απαντάει: άνθρωποι ήταν, διαφορετικοί αλλά τόσο ίδιοι, που ζούνε τη ματαιωμένη ζωή τους τυχαία και άσκοπα, μέσα στο χορτάρι που κιτρινίζει όπως κι η ζωή τους που σιγά-σιγά μαραίνεται, τυχαία κι άσκοπα, αλλά ίσως και με μια μικρή ελπίδα. 

– Ο Koeppen έκανε δυο συγγραφικές προσπάθειες τη δεκαετία του ’30, χωρίς ιδιαίτερη ανταπόκριση από κοινό και κριτικούς. Η επιτυχία με το «Περιστέρια στη χλόη» ήρθε πολλά χρόνια αργότερα, το 1951.
– Τα «Περιστέρια στη χλόη» αποτελούν το πρώτο μέρος της «Τριλογίας της αποτυχίας» μαζί με «Το θερμοκήπιο» και το «Ο Θάνατος στη Ρώμη».
-Όπως αναφέρει στο επίμετρο του βιβλίου ο Βασίλης Τσαλής, ο Koeppen δήλωσε κάποτε πως το μεγαλύτερο επίτευγμα της ζωής του ήταν ότι κατόρθωσε να βγει από τη λαίλαπα του εθνικοσοσιαλισμού χωρίς να λερώσει τα χέρια του και τη συνείδησή του.