Βιβλιοθήκη

Κάθε μικρό ή μεγάλο σημείωμα, οι εντυπώσεις που αθροίζονται στην ημερήσια αρθρογραφία, κάθε τι που γράφεται, όλα υπερασπίζονται κάτι μεγαλύτερο από την γνώμη και την μνήμη που υπηρετούν. Το δικαίωμα στην ελευθερία του λόγου συνιστά από μόνο του ένα τρανταχτό επιχείρημα. Όμως ανάμεσα στις χιλιάδες των κειμένων, υπάρχουν και εκείνα, που στέκουν σαν διάσπαρτα φώτα μες στον αλόγιστο σκοταδισμό που καμιά τεχνολογική επανάσταση δεν κέρδισε. Κείμενα νησιά που ξεπερνούν την μετριότητα και καταρρίπτουν ένα προς ένα τα εθνικά μας προσωπεία. Λέξεις που γκρεμίζουν ένα καθεστώς ή ξυπνούν την συγκίνηση, την συναίσθηση των μεγάλων και άλυτων προβλημάτων της εποχής μας. Που μας συμφιλιώνουν ή πάλι μας φέρνουν αντιμέτωπους με το χρηματοδοτούμενο «εγώ» μας.

Ακριβώς σαν αυτές που αθροίζονται στην πολύτιμη για το περιεχόμενό της έκδοση του Αρμού. Διά χειρός ή καλύτερα πνεύματος Χρήστου Γιανναρά, η κυριακάτικη αρθρογραφία ενός ολόκληρου έτους στην νέα αυτή έκδοση οργανώνεται και παρατίθεται σε μια ανασκόπηση πνεύματος και ήθους. Μικρά σε έκταση, πάντα προσηλωμένα στην επικαιρότητα άρθρα που σκύβουν πάνω από την ύστατη απώλεια, που αντικρίζουν το βίωμα της παρακμής του Έθνους που πρέπει με τα ξέφτια μιας συλλογικής συνείδησης να προχωρήσει μες στο φάσμα του χρόνου.

Η Εθνική Επέτειος του 1821, αυτή η μοναδική και ανεπανάληπτη ευκαιρία ενδοσκόπησης, εξαντλημένη σε ρηχές παράτες και ενσταντανέ. Την ίδια στιγμή που απουσιάζει η πραγματική γνώση της ιστορίας και λογαριάζεται για αδύνατη η ώριμη θεώρηση της ταυτότητάς μας, ο Χρήστος Γιανναράς κατορθώνει μες στον πυκνό του λόγο να μοιραστεί την αγωνία του. Να μας καταστήσει κοινωνούς ενός σώματος που συμπορεύεται και συμπάσχει, μιας εκκλησίας καμωμένης από λόγο και δίκαιο ενοχικό, το είδος του ενστίκτου που θωρακίζει την ταυτότητά μας μες στους καιρούς που στροβιλίζουν χώρες και ανθρώπους. Ο Χρήστος Γιανναράς αφήνει τα σημάδια για τον γυρισμό, κάτι χνάρια και κάτι αφορμές γεμάτες ευφυΐα και επιχειρηματολογία αντλημένη από την βαθιά γνώση. Σε αυτές ο αναγνώστης βρίσκει την ουσία ενός ολοκληρωμένου πνεύματος, ενός πνεύματος αναρχικού – και εξηγούμαι – αν κανείς λογαριάσει στον όρο μια ευθεία αντίθεση στα ήθη και τα έθιμα της εποχής.

Ξενοφοβία, που την ίδια στιγμή σερβίρεται ως ψηφίδα μιας εξωστρεφούς βιομηχανίας τουρισμού, μιμητισμός που καθρεφτίζεται στις συγκλίσεις, τις βίαιες επαναφορές. Σαν υδατογράφημα στέκει στο βάθος των λέξεων το επίμονο ερώτημα του συγγραφέα, ποια η ταυτότητά μας, καθώς διαβαίνει μέσα από τις συμπληγάδες των πρώτων δεκαετιών του καινούριου αιώνα. Μια κατακερματισμένη, ελληνική κοινωνία, με τραύματα, φυλές και ξεπεσμένη υπερηφάνεια στέκει το αντικείμενο των παρατηρήσεων που σημαδεύουν το περιεχόμενο του «Πόση δημοκρατία αντέχουμε» των εκδόσεων Αρμός. Ο Χρήστος Γιανναράς φθάνει από έναν άλλον δρόμο στην νεοελληνική ψυχή μας, όπως ελάχιστοι δεξιοτέχνες του γραπτού λόγου κατόρθωσαν, συγγραφείς που ανήκουν σήμερα δικαιωματικά στην αιωνιότητα, με ένα κομμάτι του εαυτού μας για δικό τους κατόρθωμα. Οι λέξεις του μας αφοπλίζουν και καθιστούν τα συγκεντρωμένα κείμενα, διαμάντια της κυριακάτικης αρθρογραφίας του διακεκριμένου καθηγητή Φιλοσοφίας. Με πολυετή παρουσία στο Πάντειο Πανεπιστήμιο Πολιτικών και Κοινωνικών Επιστημών και ταυτόχρονη διδασκαλία σε σχολές στην Γενεύη, την Λωζάνη, το Ρέθυμνο της Κρήτης, την Βοστόνη, το Βελιγράδι, την Νέα Υόρκη, ο συγγραφέας ταράζει όπως ελάχιστοι κατορθώνουν την νεοελληνική μας βεβαιότητα.

«Η παρακμή κρίνεται από το πόση αλήθεια και πόση δημοκρατία αντέχουμε» γράφει ο κύριος Γιανναράς στο τέλος του πρώτου από τα εξαιρετικά κείμενα που διαμορφώνουν το περιεχόμενο της έκδοσης του Αρμού. Και στο «Παιδεία: Άλγος Διαρκές» στοχεύοντας ίσια στην αρρωστημένη ατμόσφαιρα που κυκλώνει την επικαιρότητα, με πρωτόγνωρη ευστοχία ο καθηγητής σημειώνει. «Το μέλλον στην συνείδηση ενός παιδιού ή εφήβου, σήμερα, μοιάζει μονόδρομος, επιλογές δεν υπάρχουν: Θα τελειώσει το σχολείο (ή θα το παρατήσει, αν οι γονείς του δεν έχουν τα χρήματα για το «φροντιστήριο»), όμως ξέρει καλά ότι η ευτυχία του δεν θα κριθεί από τα γράμματα που ξέρει. Με πτυχίο ή χωρίς πτυχίο, το μέλλον του θα κριθεί από τις «ευκαιρίες»: δηλαδή από τις γνωριμίες, τα «τυχερά», τις λοβιτούρες». Μόνο τους φτηνούς σωματέμπορους λησμόνησε να επισημάνει στην ευθύτατη κριτική του ο Χρήστος Γιανναράς που δεν σηκώνει τον εύκολο αντίλογο και μήτε μπορούσε να φανταστεί πόσο χαμηλά πρόκειται να πέσουμε.

Η εξωτερική πολιτική, σημαδεμένη από μια εξοντωτική κούρσα οπλικών ενισχύσεων, με την μόνιμη επωδό της φιλόδοξης Τουρκίας και την διχασμένη, κοινή γνώμη, φωτίζεται στα κείμενα του Χρήστου Γιανναρά που συνιστούν ένα είδος λεπτομερούς και ουσιώδους ψυχογραφήματος της νεοελληνικής ψυχής από την μια και του νεότουρκου από την άλλη, θιασώτες και οι δυο δεκαετιών ολόκληρων κομματικής εκμετάλλευσης και σχέσεων εξουσίας πιθηκίζουν κάτω από τους άμβωνες και γελούν με ικανοποίηση στο σύνθημα «ο λαός ανεβάζει και κατεβάζει». Ερμηνεύοντας την στάση μας απέναντι σε ό,τι σήμερα αποκαλούμε ιστορικό χρέος ο καθηγητής κρατά για μια στιγμή ακίνητη την ελληνική κοινωνία, και δίχως την παραζάλη και το εύπιστο πνεύμα της, της επιτρέπει να αναλογιστεί τα ερείσματα, τις βαθιές αφετηρίες που θα μπορούσαν να αποτελέσουν έναν τόπο επιστροφής την κρισιμότατη στιγμή. Κάποιος είπε πως τότε ο καθένας κρατάει βυθισμένα εντός του μερικά εφόδια. Όλα βρίσκονται στην παλιά σερβάντα, σκονισμένα μα ακέραια. Λείπει μονάχα η γλώσσα και η απουσία της είναι που φοβίζει τον αρθρογράφο όταν μας ρωτά επίμονα, «σε τι θα επιστρέψουμε άραγε κάποτε;» Το μαύρο δεν είναι χρώμα μα απουσία. Και έτσι ο κύριος Χρήστος Γιανναράς ερμηνεύει τις χίλιες και μία ταυτότητές μας που δεν σημαίνουν πια τίποτε. Όσες συνοψίζονται στις εύκολες, εμπορικές συναλλαγές, στις συνευρέσεις των εμπόρων του Νίκου Εγγονόπουλου που παζαρεύουν την χώρα, στις ροπές μας τις επίκτητες, στην ιστορία που μας εγκαταλείπει μαζί με την αξιοπρέπειά μας, την πίστη μας που δεν μεταφράζεται ως εμπιστοσύνη αλλά κυρίως σαν πεποίθηση ατομική, ικανή να κινήσει τον κόσμο, να συγκρουστεί, λειτουργώντας πάντα αυτόνομα και έξω από κάθε συλλογική ταυτότητα. Η Εκκλησία που προπαγανδίζει στείρα δίχως να προσπαθεί να ενσωματώσει εντός της το σώμα της κοινωνίας, η Εκκλησία που τρομάζει και επιτίθεται που δεν είναι ένας θεσμός στο όνομα της αγάπης, μα κάτι λιγότερο αντάξιο του ίδιου του Θεού. Αυτή η Εκκλησία, που δεν περιέχει τον άνθρωπο, που απαιτεί το πνεύμα και το σώμα του, που δεν μεταβάλλεται σε ένα πεδίο συνεύρεσης, συναίσθησης, ταύτισης και αλληλεγγύης, η Εκκλησία δίχως τον λόγο της βρίσκει τον καθηγητή κύριο Χρήστο Γιανναρά απέναντί της. Όπως και κάθε άλλος θεσμός ή πεποίθηση που αντιμάχεται τα όσια και τα ιερά, που θίγει με ευθύ τρόπο την συνείδησή μας, θα βρει εμπρός της το ανάχωμα, το αντίκρισμα που γεννά η στέρεη γνώση, η ανθρωπιά και η κριτική στάση ενός στοχαστικού και στοχαζόμενου ανθρώπου, του πιο επικίνδυνου είδους για τον άφταστο αιώνα της λογικής μας υπεροχής.

Ήταν πριν μερικές μέρες που τα αφιερώματα μονοπωλούσαν οι μέρες και τα έργα της ευρωπαϊκής μας ένταξης στους νεοσύστατους θεσμούς του προηγούμενου αιώνα. Τα χρόνια μας προσπέρασαν και οι θεσμοί σκούριασαν και χάλασαν. Ο Νεοέλληνας, αυτήν η καρικατούρα του παλιού μεγαλείου, κάτι σαν τον Φερδινάνδο Παλαιολόγο, γίνηκε γκαρσόνι. Έχει νου, χάρισμα και μια άφταστη έφεση να μιμείται όσα θαυμάζει, έξω πάντα από τον καλύτερο εαυτό του. Ο Νεοέλληνας διαθέτει όσα παρατηρεί με τόση λεπτομέρεια και συναίσθηση τραγική της ευτέλειας μας ο Χρήστος Γιανναράς. Η ευρωπαϊκή μας προοπτική  ολοκληρώνεται σε μερικά πακέτα με ονόματα λαοπρόβλητων ηγετών, την ίδια στιγμή που η αποχή από τις κάλπες για την ευρωπαϊκή μας οικογένεια παρουσιάζει πρωτόγνωρα ποσοστά. Ο πολιτισμός μας που αναμηρυκάζει παλιά μεγαλεία, γιορτάζοντας την μια καταστροφή μετά την άλλη δεν προτιμάται από κανέναν. Η δικαιοσύνη που δικάζει κάτω από το βάρος της κομματικής ετυμηγορίας, τα ανώτατα συμβούλια που αποτελούν εφαλτήριο για θώκους υπουργικούς, η ατομική προβολή που καταντά μια άκομψη επίδειξη στα όρια του αυτοθαυμασμού, οι αρχαίες πέτρες που τις εμπορευόμαστε γύρω από την Αμφίπολη για λίγο εύκολο κέρδος, η Ελλάς που μεταστοιχειώνεται και ρημάζει με τα ξέφτια της φυλής της παραδομένα στην γλωσσική ένδεια, την ηθική ταλάντευση που καταντά πτώση και συντριβή. Αυτά κυριαρχούν στην ατμόσφαιρα. Τίποτε δεν πεθαίνει λυρικά, όλα φέρουν την νεοελληνική μας σφραγίδα. Και την ίδια στιγμή το κόμμα, το κόμμα της Κατερίνας Γώγου να είναι καλά.

Ο κύριος Χρήστος Γιανναράς δεν μας προτείνει μερικές εύπεπτες επιφυλλίδες. Τα δικά του χρονογραφήματα μιλούν για εμάς, κάνουν λόγο για τις συνήθειές μας, τις πιο ταπεινές, την πρόστυχη ασυδοσία και το εθνικό μας ξεπούλημα. Το «Πόση δημοκρατία αντέχουμε» των εκδόσεων Αρμός δεν μοιάζει καθόλου με ένα φιλικό εγχειρίδιο για τον σύγχρονο αναγνώστη. Ίσως βεβαίως ο τελευταίος να έχει ήδη διαβάσει από Κυριακή σε Κυριακή την αρθρογραφία μιας ασυμβίβαστης με το τρεμάμενο παρόν μας, πένας. Μπορεί ακόμη να έχει διαβάσει το κείμενο της 15ης Αυγούστου του 2021, που σε πείσμα κάθε παραστατικής τέχνης, ο καθηγητής κύριος Γιανναράς γράφει. «…Ο Έλληνας όταν χάσει την συνείδησή της διαφοράς του «τρόπου» – πολιτισμού του, δεν αλλοτριώνεται όπως κάθε λαός μίμος ή αντιγραφέας ξένων, εισαγόμενων επικαιρικών μοντέλων. Ο Έλληνας «μεταστοιχειώνεται», αλλάζει το είναι του, γίνεται από άρχοντας μια σκέτη ξεφτίλα».

«Πόση δημοκρατία αντέχουμε», των εκδόσεων Αρμός. Επιφυλλίδες του Χρήστου Γιανναρά σε ένα βιβλίο με κείμενα καθρέφτες του τεκμαρτού μας παρόντος. Με λέξεις και ονόματα που εμείς αλλάξαμε με αξίωση παράλογη, παρερμηνεύοντας τα λόγια και τις πράξεις. Η ανορθόγραφη, νεοελληνική πραγματικότητα, τα κουσούρια μας τα εθνικά, οι πρεσβείες και η αγωνία του Αγγελόπουλου που κάνει τόσο θόρυβο, στέκουν υλικό πολύτιμο για τον Χρήστο Γιανναρά που αναπαριστά σε όλο του το μεγαλείο την εκδίκηση του ελαχίστου που μας αναλογεί, σε εμάς, τα καλύτερα, τάχα από τα παιδιά της ιστορίας.