Scroll Top

Βιβλιοθήκη

Σκέψεις σχετικά με το τι καθιστά κάποιον άνθρωπο: ο Osamu Dazai  και το Αιγαίο

cover-skepseis-sxetika-me-to-ti-kathista-kapoion-anthropo-o-osamu-dazai-kai-to-aigaio

Αν κάποιος βρεθεί στη Σκύρο και κοιτάξει τους ορεινούς όγκους που υψώνονται τριγύρω στο νησί, θα διαπιστώσει πως τα σπίτια των ανθρώπων σχηματίζουν έναν αστερισμό λευκών κουκίδων διασκορπισμένων χαμηλά στους πρόποδες. Από εκεί και έπειτα, τίποτα παρά μόνο κορφές σχεδόν γυμνές από δέντρα, τοπία χέρσα. Όμορφα με τον δικό τους τρόπο.

Βρισκόμουν στην ταράτσα ενός σπιτιού χωρίς τα μάτια μου να είναι στραμμένα προς κάτι συγκεκριμένο. Κι όμως, όταν το βλέμμα μου προσέγγιζε τη φύση, αδάμαστη και άγρια όπως ήταν, όλα φάνταζαν τόσο απλά, ειλικρινή, σχεδόν διαπερατά. Λίγες στιγμές πέρασαν και το βλέμμα μου τώρα βρισκόταν πάνω στα σπίτια. Ο νους μου όμως είχε επικεντρωθεί στους ανθρώπους που ζουν μέσα σ’ αυτά. Τότε τα πράγματα άλλαξαν. Όλα ξαφνικά έγιναν θολά. Όχι μόνο περίπλοκα αλλά μάλλον ακατανόητα.

Ίσως επειδή πρόκειται για έναν όρο αυτοπροσδιορισμού, η εξερεύνηση της λέξης «άνθρωπος» μπορεί να μοιάζει αν όχι περιττή, προφανής. Άνθρωποι εξάλλου είμαστε όλοι εμείς. Δηλαδή; Κοιτώντας ξανά τα σπιτάκια που μπορούσα να εντοπίσω γύρω μου και προσπαθώντας να φανταστώ τους ανθρώπους που εκείνη τη στιγμή θα πρέπει να τριγυρνούσαν στα στενά νησιωτικά δρομάκια, μεταφέροντας τα ψώνια τους, καθαρίζοντας τις εισόδους των μαγαζιών τους ή διαφωνώντας για το ποιο σουβενίρ πρέπει να επιλέξουν, τα πράγματα δεν έγιναν πιο ξεκάθαρα.

Κάθε λέξη δεν είναι παρά μια σύμβαση προκειμένου να αποδώσουμε κάτι που αναγνωρίζουμε ως υπαρκτό είτε μέσα μας είτε στον κόσμο που μας περιβάλλει. Άνθρωπος λοιπόν· εμείς και το μεγαλύτερο κατόρθωμά μας: η «θαυμαστή» κοινωνία που καταφέραμε να φτάξουμε. Είμαστε άραγε κάτι πέρα από ένα βιολογικό γεγονός, ένα ανάμεσα στα αμέτρητα έμβια όντα του πλανήτη; Μάλλον όχι. Ωστόσο, νομίζω πως οι τρόποι μέσω των οποίων έχουμε επιχειρήσει να νοηματοδοτήσουμε την ύπαρξή μας και να καθορίσουμε τη θέση μας στον κόσμο στο πέρασμα των αιώνων, μπορούν να αποκαλύψουν πολλά για το τι πραγματικά είμαστε.

Ο Osamu Dazai και το Αιγαίο

Το 1948 ο Ιάπωνας συγγραφέας Osamu Dazai γράφει το τελευταίο πριν την αυτοκτονία του έργο με τίτλο «Δεν ήμουν πια άνθρωπος» . Αυτό ήταν το βιβλίο που έτυχε να έχω μαζί μου όσο βρισκόμουν στο νησί. Πρόκειται για τα σημειωματάρια ενός φανταστικού χαρακτήρα, του Γιόζο, ο οποίος, με έντονες αναφορές στη ζωή του ίδιου του Νταζάι, περιφέρεται σαν σκιά στο Τόκιο της δεκαετίας του 30’. Καταβεβλημένος από τον φόβο του για τους ανθρώπους και αδυνατώντας να εναρμονιστεί με τις ασφυκτικές συμβάσεις του κόσμου που τον περιβάλλει, ο Γιόζο φαίνεται να υπάρχει περισσότερο ως παρατηρητής της ζωής παρά ως ενεργό στοιχείο της.

Κοιτώντας το βαθύ μπλε του Αιγαίου και μυρίζοντας το θυμάρι που βρισκόταν παντού γύρω μου, ένιωθα μια πληρότητα που συνήθως δεν χαρακτηρίζει την καθημερινή μου ζωή. Μέσα μου υπήρχε μια αίσθηση ευγνωμοσύνης για το τυχαίο γεγονός πως ανάμεσα στα αμέτρητα είδη ζώων και φυτών και στα δισεκατομμύρια των ανθρώπων είχα κι εγώ μια θέση που μου επιτρέπει, έστω για λίγο, να δω, να μυρίσω, να αγγίξω και να αισθανθώ τα απλά μικροσκοπικά θαύματα που υπάρχουν παντού γύρω μου. Λίγο αργότερα, η σκέψη μου πήγε στον Γιόζο και συνειδητοποίησα πως η περίπτωσή του δεν αποτελεί μια απομονωμένη κατάσταση ενός χαμένου περιθωριακού. Αντιθέτως, η αποξένωση που βιώνει νομίζω πως είναι αναπόσπαστο κομμάτι της σύγχρονης ζωής και σίγουρα θα ξαναγίνει παράγοντας και της δικής μου πολύ σύντομα. Αναπόφευκτα λοιπόν προκύπτουν ορισμένα ερωτήματα. Το να είσαι άνθρωπος αποτελεί τελικά προνόμιο ορισμένων; Η μη εναρμόνιση με τους ισχύοντες τρόπους του κόσμου οδηγεί κάποιον στην απώλεια της ανθρώπινης ιδιότητας; Μπορεί –κι αν ναι, πώς- να ζήσει κάποιος σε έναν κόσμο τη δομή του οποίου απορρίπτει;

Πριν την επιστροφή

Έχω την αίσθηση πως η αβεβαιότητα της ύπαρξης και η αναπόφευκτα σύντομη διάρκεια της ανθρώπινης ζωής, έχουν οδηγήσει σε νοηματοδοτήσεις του εαυτού μας που αντί να προσφέρουν ζεστασιά, αλληλεγγύη και σεβασμό, οδηγούν τελικά στην απάθεια και την αποθηρίωση. Δεν μπορεί να είναι τυχαία η επιδημία ατομισμού και μοναξιάς που μαστίζει την εποχή μας. Κάτι έχουμε κάνει στραβά. Το συλλογικό μας δημιούργημα, οι δομές της κοινωνίας μας, στην παρούσα τους μορφή, πάσχουν. Οι άνθρωποι έχουμε πολλάκις αποδείξει πως μέσα στη μικρότητα και την ασημαντότητά μας, έχουμε και την ικανότητα και τη θέληση να αντιστρέψουμε τα δεδομένα. Αν κάτι έχει χαρακτηρίσει την πορεία των ανθρώπινων κοινωνιών μέσα στους αιώνες, είναι ακριβώς η δυναμική διαδικασία μετασχηματισμού των πυλώνων του κόσμουν που έχουμε χτίσει. Εμείς οι ίδιοι οφείλουμε να αντιμετωπίσουμε τα αποτελέσματα των πράξεων μας και να απαλλάξουμε τους εαυτούς μας από τη φαινομενική ακαμπτότητα του κόσμου. Χρειάζεται να νιώσουμε τον άνεμο πάνω μας, να αγγίξουμε με τα χέρια μας τη γη και τότε ίσως συνειδητοποιήσουμε την παγίδα στην οποία έχουμε συλλογικά πέσει.

Είναι βράδυ και αύριο θα βρίσκομαι ξανά στην Αθήνα. Η τελευταία μου μέρα στο νησί με γέμισε με κάποια θλίψη αλλά κυρίως με ελπίδα. Ξέρω πως η απέραντη θάλασσα που έβλεπα μπροστά μου έκρυβε στον βυθό της όλο τον πόνο που έχουμε προκαλέσει ως ανθρωπότητα αλλά και όλες τις προοπτικές που ίσως κάποια στιγμή μας επιτρέψουν να βγούμε στην επιφάνεια.

*Φώτο Cover: Ανεβαίνοντας στην πλατεία Μπρουκ

Δεν ήμουν πια άνθρωπος, του Osamu Dazai

Μετάφραση: Στέλιος Παπαλεξανδρόπουλος
Εκδόσεις Gutenberg
σελ. 176

4
Μοιράσου το