Άλλαι Τέχναι

Από το έτος 2014, ο κόσμος έχει παγώσει εξαιτίας ενός ατυχήματος κατά τη διάρκεια ενός πειράματος για την αντιστροφή των συνεπειών της πλανητικής υπερθέρμανσης. Μόνο ο διορατικός, φιλόδοξος βιομήχανος Wilford είχε προνοήσει για αυτήν τη δυσμενή εξέλιξη. Τώρα βρισκόμαστε στο 2031 και η εναπομείνασα ανθρωπότητα έχει επιβιβαστεί στο θαυματουργό τραίνο του ελεείμονος ευεργέτη, σε αυτήν τη σύγχρονη Κιβωτό, η οποία δε θα μπορούσε παρά να αποτελεί μικρογραφία και αντανάκλαση της κοινωνίας την οποία διασώζει. Όλα τα καθάρματα, οι ευπατρίδηδες, οι αριστοκράτες, οι ανειδίκευτοι εργάτες, οι κλοσάρ, οι καλλιτέχνες, οι έμποροι, οι πλούσιοι, οι μάγειροι, οι δάσκαλοι και όλα τα ενδιάμεσα κοινωνικά στρώματα βρίσκουν εκεί έναν αντιπρόσωπό τους, καθώς περνούμε από βαγόνι σε βαγόνι. Στην ουρά είναι στοιβαγμένοι οι αληταράδες που δεν έχουν στον ήλιο μοίρα, τα αποβράσματα, οι λούμπεν, οι προλετάριοι, που αποτελούν αναλώσιμα εξαρτήματα για την ομαλή αναπαραγωγή της κοινωνικής Μηχανής. Εξεγέρσεις για τη βελτίωση της θέσης τους έχουν γίνει κατά καιρούς, όλες λιγότερο ή περισσότερο αποτυχημένες – που σημαίνει: όλες πνίγηκαν στο αίμα, η μόνη διαφορά έγκειται στο εάν κατόρθωσαν να φτάσουν ένα βαγόνι παρακάτω από την προηγούμενη. Ο Chris Evans ως Curtis Everett είναι ο εκλεκτός, όπως ο Neo στο Matrix. Στο κάτω-κάτω, είναι ο Captain America (και έχει γένι, σε αντίθεση με τον Τσίπρα**). Έτσι αρχίζει η έφοδος των απόκληρων: κάθε πόρτα που ανοίγει είναι κι ένας ανελκυστήρας, κάθε βαγόνι κι ένας όροφος στην κοινωνική αναρρίχηση, κάθε σκαλοπάτι κι ένας σταθμός, κάθε στάση κι ένας άρτια τακτοποιημένος και επιτελών τον ρόλο του, κόσμος.

Είναι γνωστό πως η κατασκευή μιας αεικίνητης μηχανής θεωρείται αδύνατη, καθώς θα παραβίαζε ταυτόχρονα τον πρώτο και τον δεύτερο νόμο της θερμοδυναμικής (που αφορούν τη διατήρηση της ενέργειας και την αύξηση της εντροπίας, ήτοι την εγγενή τάση κάθε τέτοιου συστήματος προς την τερματική κατάσταση θερμοδυναμικής ισορροπίας). Το πρόβλημα θα μπορούσε να παραβλεφθεί εδώ με δυο τρόπους: αφενός, η λειτουργία της μηχανής, αν και πλήρως αυτοματοποιημένη, θα προϋπέθετε τόσο την εποπτεία όσο και την επιμέρους συμβολή του ανθρώπινου παράγοντα (όπως και συμβαίνει). Αφετέρου, ο πάγος θα μπορούσε να αποτελεί τον απαραίτητο, εξωτερικό του συστήματος ενεργειακό πόρο, που του επιτρέπει να διατηρεί τα επίπεδα της συνολικής ενέργειας σταθερά, όχι όμως και τα αντίστοιχα της συστημικής εντροπίας αρκούντως χαμηλά, ούτως ώστε να διασφαλίζεται η αυτοαναπαραγωγή του – από μια αυθαίρετη γενίκευση του δεύτερου νόμου προέκυψε το δημοφιλές κατά τον 19ο αιώνα σενάριο του θερμικού θανάτου του σύμπαντος. Βέβαια το κατά πόσον αυτό συμβαίνει δε διευκρινίζεται στην ταινία, και εκτός των άλλων, αυστηρά μιλώντας, τότε δε θα είχαμε να κάνουμε με ένα αεικίνητον. Σε κάθε περίπτωση, η Μηχανή αποκτά τις αναμενόμενες μεταφυσικές διαστάσεις. Όπως η Ζωή η ίδια, τέθηκε σε κίνηση και συνεχίζει μόνη της στο διηνεκές. Η εμφάνιση της Ζωής, άλλωστε, και η ανάπτυξη της από απλούστερες σε ολοένα και πιο πολύπλοκες μορφές μοιάζει να καθίσταται εφικτή χάρη σε μια συνεχή «παραβίαση» του δεύτερου νόμου (χρησιμοποιώ τα εισαγωγικά διότι οι έμβιοι οργανισμοί στην πραγματικότητα είναι ανοιχτά και αλληλεπιδρώντα με το περιβάλλον τους και όχι βέβαια απομονωμένα συστήματα, και διότι η ροπή προς την αποδιοργάνωση μακροσκοπικά μπορεί να εξακολουθήσει να αυξάνεται παρά ή ίσως χάρη στις τοπικές της μειώσεις). Με την εμβληματική πλέον διατύπωση των Ματουράνα – Βαρέλα, αποτελούν «αυτοποιητικές μηχανές», δια των οποίων αναδύεται τάξη μέσα από το χάος (hat tip, Prigogine).

Εν πάση περιπτώσει, αυτό είναι ένα μόνο από τα θέματα που αντλεί κανείς από τον «Χιονοτρυπητή», εάν μας επιτρέπεται η άχαρη απόδοση του τίτλου. Ορισμένα ακόμη είναι η οικολογία, η βιώσιμότητα, η κατίσχυση των βιομηχανικών κοινωνιών επί του περιβάλλοντος, η αχαλίνωτη επιδίωξη της ανάπτυξης, η κατασπατάληση των εν σπάνει ευρισκόμενων φυσικών πόρων (από ένα σημείο και μετά, ο ανθρώπινος παράγοντας αναπτύσσεται παρασιτικά για το σύνολο του περιβάλλοντός του, ρουφάει μέλλον απ' το μέλλον του για να φτιάξει το παρόν, αλλά έτσι απλά σκάβει τον λάκκο του αργά και μεθοδικά, με την ελπίδα ότι δε θα ζούνε έτσι κι αλλιώς μέχρι τότε οι σημερινοί για να πληρώσουν τη νύφη), η βιοποικιλότητα κλπ: εν ολίγοις, όλα αυτά τα ωραία θέματα για τα οποία πλέον αρμόδιοι να γράψουν εκθέσεις ιδεών είναι οι μαθητές της τρίτης λυκείου. Η έτερη μεγάλη προβληματική είναι ασφαλώς εκείνη της ύπαρξης των κοινωνικών διαστρωματώσεων και διαφορισμών και, ακόμη περισσότερο, της διαιώνισής τους. Η ύπαρξη ιεραρχίας στην κλίμακα της συμμετοχής στην κατανομή του παραγόμενου πλούτου, του κύρους, των προνομίων, η εκμετάλλευση της εργασίας και του πόνου των πολλών, η προσήλωση στην κυρίαρχη ιδεολογία, η εθελοδουλεία, αλλά και το ηρωικό άτομο εναντίον του κομφορμισμού της μάζας, αλλά και η συσπείρωση των «από κάτω», η βιαιότητα, το άψογο στυλ (η ταινία «κάθεται» πολύ καλά στο μάτι και χαρίζει ορισμένες αξιομνημόνευτες εικόνες, συνοδευόμενες ωστόσο από τον ζόφο της δυστοπίας, του φουτουριστικού, μετα-αποκαλυπτικού τοπίου προς το οποίο οι αναγνώστες γνωρίζουν ότι έχουμε μια κλίση).

Είναι απλά μια άντεργκράουντ παραγωγή με γνωστούς ηθοποιούς, ή ένα ανεκμετάλλευτο διαμάντι που περιμένει και απαιτεί την προσοχή των θεατών; Αυτή φαίνεται να είναι η ερώτηση που απασχολεί πολλούς που είδαν το Snowpiercer. Και η δική μας απάντηση είναι ότι μπορεί η ταινία να ενδίδει περιστασιακά σε ορισμένα κλισέ, αλλά, σε γενικές γραμμές, νομίζουμε ότι ισορροπεί επιτυχημένα ανάμεσα στην εμπορική παραγωγή και την καλλιτεχνική προσέγγιση, στην πρωτοτυπία και την γενόσημη μετριότητα, πολύ συχνότερα από όταν δεν το κάνει.

* Le Transperceneige. Μάλιστα, ο Jean-Marc Rochette, εκ των δημιουργών του κόμικ, κάνει μια cameo εμφάνιση στο φιλμ.

** Οι απόψεις των συνεργατών του Artcore δεν ταυτίζονται απαραίτητα με τη γνώμη του περιοδικού.