Σοφία Νικολαΐδου: «Όταν δεις το βαθύ σκοτάδι, το φως μετά είναι εκτυφλωτικό»
Ήταν η πρώτη φορά που νιώσατε την ανάγκη να κρατήσετε ημερολόγιο; Συνεχίζετε να καταγράφετε την καθημερινότητά σας, τις σκέψεις και τα συναισθήματά σας;
Έχω ξανακρατήσει ημερολόγιο κατά καιρούς. Είχα χρόνια να το κάνω συστηματικά. Ήταν μια σωστική κίνηση εκείνη τη ζόρικη περίοδο, που έγινε από ανάγκη να καταγραφούν τα συμβάντα, οι σκέψεις, τα αισθήματα, για να μπορέσω να τα κοιτάξω κατάματα και να πάω παραπέρα. Είμαι συγγραφέας, οι λέξεις είναι ο τρόπος μου να καταλαβαίνω τι συμβαίνει μέσα μου και γύρω μου. Στην περίπτωση του καρκίνου, έκανα αυτό που ξέρω να κάνω. Έβαλα τα πράγματα στο χαρτί. Η τελευταία καταγραφή είναι η τελευταία μέρα της χημειοθεραπείας. Ξαναέπιασα ημερολόγιο πριν λίγες μέρες, στη διάρκεια μιας περιοδείας που έκανα για το τελευταίο μυθιστόρημά μου, το οποίο μεταφράστηκε στις ΗΠΑ (“The Scapegoat”, μετάφραση Karen Emmerich, Melville House, 2015). Ήταν μια περιοδεία που οργάνωσε το Onassis Foundation (USA) σε πανεπιστήμια της ανατολικής ακτής των ΗΠΑ, όπου παρουσίασα το βιβλίο (Princeton University, Harvard University, Brown University, University of South Florida, University of Florida, Stony Brook University, Stockton College) και στη διεθνή διοργάνωση International Festival of Authors στο Τορόντο του Καναδά. Εδώ όμως ήταν ένα διαφορετικού τύπου ημερολόγιο, ταξιδιωτικό. Σημειώσεις για τους τόπους που είδα και τους ανθρώπους που συνάντησα εκεί. Όταν απογειώθηκε το αεροπλάνο για την πτήση Θεσσαλονίκη – Νέα Υόρκη, το πρώτο που σκέφτηκα ήταν «πού ήμουν πέρυσι τέτοιον καιρό». Τότε, μόλις είχε αρχίσει η περίοδος της χημειοθεραπείας και η πιο μακρινή διαδρομή μου ήταν να καταφέρω να κάνω τον γύρο του κρεβατιού. Έχει ο καιρός γυρίσματα 🙂
Στη διάρκεια της αρρώστιας σας «ξεφορτωθήκατε τα βαρίδια», όλα τα «πρέπει» και προσπαθήσατε να ασχοληθείτε με τα «θέλω» σας. Δεν ξοδεύατε χρόνο για πράγματα που δεν ήταν της αρεσκείας σας. Γράφετε: «Δεν έχω πολυτέλειες για βλακείες. Κάνω αυτό που θέλω, λέω αυτό που θέλω. […] Πόσο θα κρατήσει; Άγνωστο». Eξακολουθείτε να έχετε αυτή τη στάση ζωής, τώρα που η μεγάλη φουρτούνα πέρασε και επανήλθατε –ελπίζω- στην καθημερινότητά σας;
Προσπαθώ, δεν είναι πάντα εύκολο. Αλλά να, είναι μέρες, που πηγαίνω με ένα τεράστιο χαμόγελο στη δουλειά και δίπλα μου καίγεται το πελεκούδι για πράγματα ασήμαντα. Σε άλλες περιπτώσεις, θα στενοχωριόμουν (για λίγο). Τώρα είναι φορές που σχεδόν δεν ακούω τι μου λένε, όταν αφορά μικροκακίες της καθημερινότητας. Έχω πάθει ένα είδος επιλεκτικής κώφωσης. Θέλω χαρά. Και φροντίζω να τη φτιάχνω με τα χέρια μου, καθημερινά, όσο μπορώ.
Διαβάζοντας το ημερολόγιο, ο αναγνώστης διακρίνει ένα είδος εγωκεντρισμού… Αν μου επιτρέπετε να χρησιμοποιήσω αυτή τη λέξη. Σε έναν διάλογο με μία φίλη σας, αναφέρετε:
«-Σκέφτεσαι το παιδί, αποφαίνεται με βεβαιότητα.
-Όχι.
– Γουρούνι, σχολιάζει. Τον εαυτό σου σκέφτεσαι μωρή;
-Αυτοί θα τα βγάλουν πέρα μόνοι τους, δε με έχουν πλέον ανάγκη. Το μόνο που σκέφτομαι είναι: Κρίμα. Ήθελα να ζήσω πιο πολύ».
Όταν κινδυνεύει η ζωή μας, το «εγώ» ξεπροβάλλει τόσο κυριαρχικά;
Δε θα το έλεγα εγωκεντρισμό, αλλά ανάγκη για ζωή. Ξέρετε υπάρχει μια σοφή λαϊκή ρήση «αλίμονο σ’ αυτόν που πάει». Θέλει να πει: όλοι οι υπόλοιποι θα πονέσουν, ναι, αλλά θα συνεχίσουν τη ζωή τους. Αυτή είναι μια διαπίστωση που κάνει κανείς – ήρεμα και γλυκά. Βλέπει τη ζωή να συνεχίζεται γύρω του, ενώ η δικιά του έχει μπει στο pause. Δεν υπήρξε μεγαλύτερη στιγμή γαλήνης για μένα, παρά η στιγμή που κατάλαβα ότι οι δικοί μου άνθρωποι θα συνεχίσουν τη ζωή τους, ακόμα κι αν μου συμβεί κάτι κακό. Ήταν λυτρωτικό. Ένιωσα ότι θα τα βγάλουν πέρα. Θα πονέσουν, θα δυσκολευτούν, αλλά θα τα βγάλουν πέρα. Οπότε, αυτό που έμενε ήταν να τα βγάλω πέρα εγώ, για να τους συναντήσω στο τέλος του τούνελ. Όταν συμβαίνει κάτι τόσο σοβαρό, το περνά όλη η οικογένεια: ο καθένας μόνος του και όλοι μαζί. Όμως το βάρος (το σωματικό, το υπαρξιακό, το ψυχικό, όπως θέλετε πείτε το) θα το σηκώσει ο ασθενής. Θα πρέπει να αντέξει, για να τους συναντήσει στο τέλος της διαδρομής και να συνεχίσουν ξανά όλοι μαζί.
Έχετε χωρίσει τους ανθρώπους του περιβάλλοντος του «ασθενούς» σε «κατηγορίες»: Σε αυτούς που είναι φυγόπονοι, σε αυτούς που δεν ξέρουν πως να αντιδράσουν και κρατούν αποστάσεις, σε αυτούς που τον «ταράζουν με επιθέσεις ψεύτικης αγάπης», σε αυτούς που «δεν μασάνε» και είναι στο πλάι του κτλ. Εσείς (που έχετε μία φίλη που νόσησε στο παρελθόν), όταν βρεθήκατε τότε στην αντίπερα όχθη πως αντιδράσατε;
Με την ελαφρότητα του ανθρώπου που νομίζει ότι καταλαβαίνει, χωρίς να καταλαβαίνει στην ουσία τίποτε. Νόμιζα ότι ήξερα τι περνούσε. Δεν είχα ιδέα. Προσπαθούσα να είμαι παρούσα (δεν έμενε στην ίδια πόλη, δεν ήμασταν τόσο κοντινές φίλες) με λόγια και τηλέφωνα. Αυτό που χρειαζόταν τότε (αλλά το κατάλαβα όταν ήρθα εγώ στην ίδια θέση) ήταν να πάω εκεί και να της πλύνω κανένα πιάτο, να βάλω σκούπα, να βοηθήσω σε πρακτικά θέματα. Τώρα ξέρω. Την επόμενη φορά που θα συμβεί κάτι, ο,τιδήποτε, σε δικό μου άνθρωπο, νομίζω πως ξέρω κάπως καλύτερα τι να πω και τι να κάνω.
Πως νιώθετε με την έκδοση του βιβλίου σας «Καλά και σήμερα» που όπως λέτε «είναι το πιο δικό σας βιβλίο»; Ποια είναι η ανταπόκριση του κόσμου;
Θετική, ουσιαστική, ανθρώπινη. Ακούω λόγια που τα κρατώ στο κουτί με τα πολύτιμα. Κάποια από αυτά, με χτυπούν στην καρδιά.
Tο «τέρας» του καρκίνου, μια αρρώστια, που όπως γράφετε στο βιβλίο σας, αντιμετωπίζεται από τον κόσμο διαφορετικά από τις άλλες, έχοντας αποκτήσει διάφορους χαρακτηρισμούς… το έχετε απομυθοποιήσει; Πως θα χαρακτηρίζατε τον «καρκίνο» με λίγες λέξεις (αν ειναι εφικτό); Από όλη αυτή την επώδυνη εμπειρία τι πιστεύετε ότι θα κουβαλάτε πάντα… ως μάθημα ζωής ή ως φορτίο;
Όλες οι οριακές εμπειρίες, αυτές που μας ζορίζουν αλλά δε μας σκοτώνουν, μας κάνουν τελικά πιο ανθρώπινους. Όταν δεις το βαθύ σκοτάδι, το φως μετά είναι εκτυφλωτικό. Ο καρκίνος μου έμαθε τα βασικά: να χαίρομαι τη ζωή στη διαπασών. Το κάθε δευτερόλεπτο μετράει. Όλοι τελούμε υπό προθεσμία, οπότε, δεν υπάρχει χρόνος για βλακείες. Οι άνθρωποί μας είναι η περιουσία μας. Και χίλια δυο άλλα. Τώρα είμαι ένας πιο χαρούμενος άνθρωπος.
Αν κάποιος ζητούσε τη συμβουλή σας για το θέμα αυτό, τι θα του απαντούσατε;
Δύναμη.
Καλά και σήμερα: Το χρονικό του καρκίνου στο δικό μου στήθος, της Σόφιας Νικολαΐδου
Εκδόσεις Μεταίχμιο, 2015
σελ. 339
Συνέντευξη: Ελένη Μαρκ
