Βιβλιοθήκη

Ο Vila-Matas, ελάχιστα ενθουσιασμένος από το πόστο του στο κινεζικό εστιατόριο και περνώντας κατά βάση απαρατήρητος από θαμώνες και επισκέπτες, βρίσκει, αντίθετα, τον εαυτό του απίστευτα συνεπαρμένο από τα έργα που βλέπει, ακούει, βιώνει στο Κάσελ. Η βραδινή μελαγχολία που τον κατέκλυζε καθημερινά υποχωρεί, η φαντασία του αναζωογονείται και ενώ η άποψή του για τον κόσμο δεν αλλάζει (ότι δηλαδή πηγαίνει κατά διαόλου), η επαφή του με τα έργα τέχνης που εκτίθενται του προσφέρει μια δημιουργική ώθηση, κεντρίζει το μυαλό του και τον γεμίζει αισιοδοξία. Μία αίσθηση σαν αυτή που του δημιουργείται όταν επισκέπτεται το έργο του Ryan Gander (με τίτλο “The Invisible Pull” που δεν είναι τίποτε άλλο από μια αίθουσα την οποία διατρέχει ένα δροσερό αεράκι): η αίσθηση της ελαφρότητας, της χαράς, της δροσιάς που δεν τον εγκαταλείπει στιγμή καθ’ όλη τη διάρκεια της παραμονής του στην πόλη.

Στους μεγάλους περιπάτους που κάνει για να δει τις διάφορες καλλιτεχνικές εγκαταστάσεις που είναι διάσπαρτες στην ευρύτερη περιοχή του Κάσελ, ο συγγραφέας έχει την ευκαιρία να στοχαστεί πάνω σε διάφορα ερωτήματα σχετικά με την Τέχνη: Υπάρχει καινοτομία στην Τέχνη ή είναι μάταιο και απρεπές να την αναζητούμε; Η Τέχνη βιώνεται; κι αν όχι πώς μπορεί να επηρεάσει τον θεατή και ίσως ακόμα και να τον ανακουφίσει από το βάρος της ζωής; Μπορεί η αξία της καλλιτεχνικής δημιουργίας να μετριέται με την εμπορική αξία ή τη δημοτικότητά της; Ποια η σχέση Τέχνης και Λογοτεχνίας; Που βρίσκεται η λεπτή γραμμή που χωρίζει τη λογική από την τρέλα, τον χρόνο από την αχρονικότητα, το παρελθόν από το παρόν τόσο στην Τέχνη όσο και στην ανθρώπινη ζωή; Σε μερικά από αυτά τα ερωτήματα επιχειρεί να δώσει απαντήσεις, συχνά δε με έναν τρόπο ευφυή και χαριτωμένο δίνοντας διαφορετικές απαντήσεις σε διαφορετικές περιστάσεις. Κυρίως όμως τα παραπάνω ερωτήματα τίθενται στον αναγνώστη που καλείται εμμέσως να δώσει τις δικές του ερμηνείες.

«Όλα βρίσκονται εδώ, κι εγώ δεν είμαι τίποτε»: ο συγγραφέας χρησιμοποιεί μια φράση του Goethe από το έργο του “Torquato Tasso” και μας κλείνει το μάτι: όλες οι απαντήσεις βρίσκονται στο Κάσελ, η ουσία της Τέχνης, η σημασία της για την ανθρώπινη ύπαρξη, η αφήγηση της Ιστορίας μέσω των αναμνήσεων και η ενόραση ενός κόσμου που έρχεται. Κατάρρευση και ανάνηψη είναι όχι μόνο το κεντρικό θέμα της Documenta 13 αλλά και η ιστορία του κόσμου μέσα σε δυο λέξεις.

Κι εμείς, γοητευμένοι από τη λεπτή ειρωνεία και το παιχνιδιάρικο ύφος της γραφής, από τον ανάλαφρο τρόπο με τον οποίο θίγονται τα πιο σοβαρά θέματα και τίθενται τα πιο θεμελιώδη ερωτήματα για την Τέχνη και εντέλει για τη ζωή, ακολουθούμε τον Vila-Matas στα μονοπάτια της σκέψης του. Είτε συμφωνώντας είτε διαφωνώντας μαζί του, περπατάμε δίπλα του απολαμβάνοντας το ίδιο δροσερό, δημιουργικό αεράκι που χαϊδεύει και τον ίδιο στο Κάσελ και, κυρίως, νιώθουμε μέσα μας να γεννιέται η δίψα να δούμε και να απολαύσουμε τα έργα που περιγράφει, να τα ψάξουμε ετεροχρονισμένα σε μηχανές αναζήτησης και να τα συγκρίνουμε με τις περιγραφές του, να τα βιώσουμε έχοντας στον νου μας πώς τα βίωσε αυτός όταν ήρθε σε επαφή μαζί τους.

Κι εντωμεταξύ, έχουμε κατανοήσει πλήρως τί είναι ένα macguffin. Επινοητής του κινηματογραφικού όρου είναι ο Hitchcock που περιέγραψε έτσι ένα εύρημα χωρίς ιδιαίτερη σημασία που εξυπηρετεί όμως την εξέλιξη της πλοκής. Η Documenta 13 και η συμμετοχή του σε αυτήν υπήρξε για τον Vila-Matas ένα macguffin για να ξεδιπλώσει όλες τις σκέψεις του σχετικά με την Τέχνη. Κι εμείς, ως αναγνώστες, υποκύψαμε στη δύναμή του. Αν μη τι άλλο, ακόμη και ο αναγνώστης που δεν θεωρεί τον εαυτό του εραστή της Τέχνης, στέκεται γοητευμένος μπροστά στον ιστό που υφαίνεται σιγά-σιγά ώστε να τη συνδέσει με την ανθρώπινη εμπειρία, τη ζωή, το παρελθόν και το μέλλον αυτού του κόσμου. Κι αυτό, από μόνο του, αποτελεί συγγραφικό επίτευγμα. 

*Η Documenta 13 πραγματοποιήθηκε από τις 9 Ιουνίου έως τις 16 Σεπτεμβρίου 2012.
**Πέρα από το Κάσελ, παράλληλες εκδηλώσεις έλαβαν χώρα στην Καμπούλ (Αφγανιστάν), την Αλεξάνδρεια και το Κάιρο (Αίγυπτος) και στο Μπανφ του Καναδά.
***Στη Documenta 13 έλαβαν μέρος 194 καλλιτέχνες από όλον τον κόσμο και οι επισκέπτες έφτασαν τους 904.992.