Λόγος + Τέχνη

Δεν πρόκειται για ένα μυθιστόρημα που ασκεί σκληρή κριτική στη μία ή στην άλλη πλευρά του Brexit. Ο Ίαν, ο σύζυγος της Σόφι –ο οποίος ψήφισε υπέρ της αποχώρησης, εξαπολύει μύδρους κατά της πολιτικής ορθότητας και αισθάνεται άνετα μόνο σ’ ένα γήπεδο του γκολφ– αποδεικνύεται ένας εξαιρετικά συμπαθητικός χαρακτήρας. Οι πραγματικοί κακοί αυτής της ιστορίας είναι η ρατσίστρια και αδιάλλακτη μητέρα του Ίαν, ο απεχθής Καλπέπερ, και η Κοριάντερ, ένα παραπλανημένο κορίτσι που φοράει παρωπίδες. Ενώ θέλουμε ό,τι διαβάζουμε αυτή την περίοδο να απηχεί τις δικές μας απόψεις, ο Coe –ένας συγγραφέας εξαιρετικής ευπρέπειας– μας υπενθυμίζει ότι η μόνη διέξοδος από τούτο το χάος βρίσκεται στην αυτοσυγκράτηση και τον συμβιβασμό, σε εκείνη την πατροπαράδοτη αγγλική ικανότητα του αυτοσαρκασμού.

Παρακολουθούμε την περίεργη σχέση της Σόφι με τον σύζυγό της Ίαν, ο οποίος είναι δάσκαλος οδήγησης (γνωρίστηκαν σε ένα σεμινάριο οδικής συμπεριφοράς), και το πώς τριβελίζει το μυαλό της μια παραλίγο μοιχεία, στην αρχή του γάμου τους. Παρακολουθούμε τη σχέση του Μπέντζαμιν με την αδελφή του Λόις και τον χαμένο συμμαθητή και παλιό του φίλο, τον Τσάρλι, που τώρα εργάζεται ως ανιματέρ για παιδιά και είναι εγκλωβισμένος σε μια βεντέτα με έναν αντίπαλο κλόουν. Παρακολουθούμε επίσης το ταξίδι του Μπέντζαμιν προς την αυτογνωσία και την αποδοχή. Ο συγγραφέας τα αφηγείται όλα αυτά με πραγματικό στιλ και συναίσθημα. Η γραφή του κορυφώνεται ομαλά, όπως πάντα. Τα κωμικά του σημεία –κηδείες, δείπνα, καβγάδες μεταξύ κλόουν– και οι σκηνές του στοργικού και γελοίου σεξ της μέσης ηλικίας, καθώς και η σχέση μεταξύ ενός δημοσιογράφου και ενός εκπροσώπου Τύπου της κυβέρνησης, είναι πολύ αστεία.

Η πιο ανατριχιαστική πλευρά της «Μέσης Αγγλίας» έγκειται στο πόσο πολλοί από τους χαρακτήρες του Coe εκφράζουν τον κατάφωρο ρατσισμό τους κάθε φορά που νιώθουν αδικημένοι. Ένας δάσκαλος οδήγησης θεωρεί ότι είναι δικαίωμά του να πιστεύει πως η συνάδελφός του Ναχίντ τού πήρε μέσα από τα χέρια την προαγωγή που περίμενε, μόνο και μόνο εξαιτίας της πολιτικής ορθότητας. Η μητέρα του, που απεχθάνεται οποιονδήποτε δεν συμμορφώνεται με την κοντόφθαλμη αντίληψή της περί βρετανικότητας, αρνείται να βοηθήσει μια Λιθουανή που έπεσε θύμα ρατσιστικής επίθεσης δημοσίως. Όλοι οι χαρακτήρες είναι τόσο αληθοφανείς και τόσο αχρείοι που πραγματικά αναρωτιέται κανείς, όχι γιατί η Αγγλία χρειάστηκε τόσο χρόνο για να αποχωρήσει από την Ε.Ε., αλλά γιατί η Ε.Ε. δεν την έδιωξε με τις κλοτσιές χρόνια πριν. Μα δεν είναι όλα πολιτική. Ο Coe είναι ένας επιδέξιος κωμικός συγγραφέας, πιθανότατα ο καλύτερος που διαθέτει σήμερα η Βρετανία, και υπάρχουν δεκάδες αστείες σκηνές σε όλο το μυθιστόρημα, πολλές από τις οποίες εκτυλίσσονται στις μυστικές συναντήσεις του Νταγκ Άντερτον με τον αφελή εκπρόσωπο Τύπου της Ντάουνινγκ Στριτ, ο οποίος χλευάζει την ιδέα του δημοψηφίσματος επισημαίνοντας, για τον Ντέιβιντ Κάμερον: «Είναι δυνατόν να διεξαγάγουμε ένα δημοψήφισμα πάνω σε ένα τόσο σημαντικό ζήτημα απλώς και μόνο για να σωπάσουν μερικοί ενοχλητικοί άνθρωποι του ίδιου μας του κόμματος; Θα ήταν μια άκρως ανεύθυνη κίνηση από μέρους μας». Η σάτιρά του δεν στρέφεται μόνο ενάντια στους παλαβούς της Δεξιάς. Η παράλληλη ιστορία μιας έφηβης που «είναι εξαρτημένη από το να θυμώνει για λογαριασμό των άλλων», είναι αιχμηρή σαν ξυράφι, που ξεσκίζει τα κηρύγματα περί αρετής στα οποία επιδίδονται οι τυχοδιώκτες που χτενίζουν αδιάκοπα τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, αναζητώντας οποιαδήποτε ευκαιρία για να επιδείξουν την ανωτερότητά τους.

Η ιλαροτραγωδία είναι ενδεχομένως η μοναδική μορφή που μπορεί να πάρει ένα μυθιστόρημα για το Brexit, και ο Coe θίγει με το γνωστό απαλό του άγγιγμα ένα θέμα που θα μπορούσε να κάνει οποιονδήποτε συγγραφέα πικρόχολο και στρυφνό. Η τρυφερή, πνευματώδης στάση του απέναντι στα ανθρώπινα ελαττώματα μας εμψυχώνει, ακόμη και τις στιγμές που το ζήτημα του πολιτικού διχασμού μάς προκαλεί μια νοσηρή θλίψη.

Η «Μέση Αγγλία» είναι εξαιρετικά αστεία – αστεία με τρόπο που οδηγεί στην κάθαρση. Αν και ο Coe εμφανίζεται ως υπέρμαχος της παραμονής στην Ε.Ε. ο οποίος θρηνεί γλείφοντας τις πληγές του, κατορθώνει πάντα να καλύπτει τα νώτα του, υπονομεύοντας ένα ξέσπασμα οργής, ή μια στιγμιαία γκρίνια, με ένα κλείσιμο του ματιού στον αναγνώστη.

Μια εύστοχη, διασκεδαστική μελέτη ενός έθνους σε κρίση, από έναν αναμφίβολα ευρωπαίο συγγραφέα.

Εκατομμύρια λέξεις έχουν γραφτεί και πρόκειται να γραφτούν για το Brexit, ελάχιστες όμως θα φτάσουν στην ουσία του θέματος με τόσο διεισδυτικό τρόπο όσο η «Μέση Αγγλία».

Ξεκαρδιστικό… Εξαιρετικό… Βαθιά απολαυστικό…

Αντιπαραβάλλοντας τις διαφορετικές απόψεις των χαρακτήρων του, ο συγγραφέας σκιαγραφεί ένα αναγνωρίσιμο πορτρέτο μιας Βρετανίας αποπροσανατολισμένης εξαιτίας της καθίζησης της βιομηχανίας και της απώλειας θέσεων εργασίας, ένα πορτρέτο των καθημερινών ανθρώπων που συγκλονίζονται από την ολοένα αυξανόμενη ανοχή απέναντι στον ρατσισμό και την ξενοφοβία… Παράλληλα είναι πολύ, μα πάρα πολύ αστείο.

Ο σπουδαιότερος χρονικογράφος της αγγλικής νοοτροπίας.

«Η Μεσσαλίνα της Γαλλίας» (1790), κείμενο ανωνύμου, εντάσσεται στην ελευθεριάζουσα ερωτική λογοτεχνία που γραφόταν κατά τη διάρκεια του 18ου αιώνα για να σατιρίσει τον έκλυτο βίο της Αυλής και έφτασε στην κορύφωσή της πριν από τη Γαλλική Επανάσταση. Το κείμενο εκκινεί ως αφήγημα καταγγελίας εναντίον της Μαρίας Αντουανέττας και της συντρόφου και αντιζήλου της δούκισσας ντε Πολινιάκ και, έπειτα από δεξιοτεχνικές διολισθήσεις του συγγραφέα, καταλήγει στην υμνολογία του αχαλίνωτου πάθους. Στην πορεία της αφήγησης, κι ενώ το γαϊτανάκι των ερωτικών σχέσεων έχει ξετυλιχθεί πλήρως, οι ηρωίδες δεν απαλλάσσονται απλώς από τα ηθικά και πολιτικά εγκλήματά τους, αλλά επιπλέον μεταβάλλονται στα πιο επιθυμητά μα και απρόσιτα αντικείμενα του πόθου, πρότυπα ερωτισμού που τρέφουν τις φαντασιώσεις ανδρών και γυναικών και διαιωνίζουν το παιχνίδι του έρωτα.Η «Μεσσαλίνα της Γαλλίας» συνδυάζει με πολύ γοητευτικό τρόπο δύο αντιφατικά συστατικά: την προκλητική, γεμάτη αισθησιασμό ερωτική περιγραφή και μία γλώσσα εκλεπτυσμένη και ρητορική, που αξιοποιεί πλήθος θεματικά και υφολογικά στοιχεία από την ιστορία της ερωτικής λογοτεχνίας.

Η υποκρισία των ηρωίδων δεν σχετίζεται με την υποκρισία ως κοινωνική ή ηθική έννοια αλλά με την υποκρισία ως υψηλή τέχνη, την υποκριτική τέχνη του θεάτρου, προσδίδοντας στο κυνήγι της ηδονής το πρόσθετο και σαγηνευτικό στοιχείο του παιχνιδιού, της μεταμφίεσης, της εναλλαγής των ρόλων, της μετάβασης ή της διολίσθησης από προσωπείο σε προσωπείο. Η «Μεσσαλίνα της Γαλλίας» θα μπορούσε να χαρακτηριστεί «μυθιστόρημα των διολισθήσεων». [...] η τέχνη και η τεχνική της γραφής ταυτίζονται όσο ποτέ άλλοτε και αλλού με την τέχνη και την τεχνική της δαντέλας και του κεντήματος.

Τα ελευθεριάζοντα βιβλία» όμως, θα γράψει ο Μπωντλαίρ, «σχολιάζουν και εξηγούν την Επανάσταση [...]. Από την άσεμνη ή ευτελή λογοτεχνική παραγωγή οι διεφθαρμένοι αστοί, οι άξεστοι έμποροι και οι υπηρέτριες άντλησαν στοιχεία ανεξαρτησίας και ηθικής.

Με τη διεισδυτική του ματιά, ο Στέφαν Χέρτμανς έδωσε φωνή όχι μόνο στον παππού του αλλά σε μια ολόκληρη γενιά.

Το «Πόλεμος και τερεβινθίνη» συγκεντρώνει όλα τα χαρακτηριστικά ενός μελλοντικού κλασικού έργου.

Σπανίως στήνεται μια τέτοια καλλιτεχνική γέφυρα, τόσο ευαίσθητη και τόσο συγκινητική, για να ενώσει δύο διαφορετικές εποχές.

Μια συναρπαστική επίδειξη για το πώς διασταυρώνονται αφηγηματικά η μυθοπλασία και η πραγματικότητα. Ο τρόπος του ανακαλεί τον Β.Γκ. Ζέμπαλντ. Ένα αριστοτεχνικά γραμμένο βιβλίο για τη μνήμη, την τέχνη, τον έρωτα και τον πόλεμο.

Χρησιμοποιώντας πρακτικά, αστυνομικές αναφορές και προσωπικές αφηγήσεις, ο συγγραφέας επιδιώκει να αποκαλύψει αυτό που ο Μπαλζάκ, αντιπαραθέτοντάς το στην «επίσημη και ψευδόμενη ιστορία», περιέγραψε ως «μυστική ιστορία, εκεί όπου βρίσκονται τα πραγματικά αίτια των γεγονότων». Σε αυτό το εγχείρημα υπάρχει μια βαθιά πολιτική διάσταση: να αναδειχθεί η δύναμη του λαού.

Ο Vuillard χρησιμοποιεί το ταλέντο του για να αναπαραστήσει το πλήθος, να αποτίσει φόρο τιμής σε κάθε άνθρωπο ξεχωριστά, σε πράξεις τόσο θαρραλέες όσο και παράλογες. Και παρασύρει τον αναγνώστη, με αυτό το μείγμα του κοινότοπου και του μεγαλειώδους που δημιουργεί Ιστορία.

Απίστευτο ταλέντο. Γραφή πυκνή και ζωντανή, ανάμεσα στη λεπίδα του ξυραφιού και μια απέραντη τρυφερότητα για τους ανθρώπους.

«Στ’ άρματα, στ’ άρματα, πληβείοι». Στις σαγηνευτικές σελίδες αυτού του βιβλίου, ο συγγραφέας χρησιμοποιεί εναλλακτικά δύο οπτικές γωνίες: πεπεισμένος, ως κληρονόμος της σχολής των Annales, για την αναγκαιότητα να καταστήσει πρωταγωνιστή του έπους τον λαό στο σύνολό του, και όχι τη μια ή την άλλη διασημότητα που αναδείχθηκε από την επίσημη ιστορία, άλλοτε τον αντιμετωπίζει ως μια οργανική μάζα, ενσάρκωση της συλλογικής ψυχής, και άλλοτε περιγράφει λεπτομερώς τη δράση συγκεκριμένων προσώπων.

Ο Vuillard αποδίδει στους ριγμένους της Ιστορίας τη θέση που τους στέρησαν οι νικητές. Εδώ δρα ο λαός και όχι οι εμβληματικές μορφές που απαθανάτισε ο Μισελέ και καθιέρωσαν τα σχολικά εγχειρίδια για να σβήσουν από τη μνήμη τον λαό του δρόμου, εργάτες, εμπόρους, ανέργους, πόρνες, μικροεπαγγελματίες.

Ένα καθηλωτικό ανάγνωσμα, ένα βιβλίο που σε τυλίγει και σε κρατάει μαγεμένο […] επίσης ένα βιβλίο διαποτισμένο μ’ ένα καυστικό, ενίοτε παλαβιάρικο χιούμορ.

Δονείται με τις αγωνίες της εποχής μας, από την τρομοκρατία και τη σεξουαλική παρενόχληση έως τις τυφλές διακρίσεις, που κάνουν την έννοια της συμφιλίωσης να φαντάζει απατηλή.

Βράζει από μαύρο χιούμορ και εφηβικό θυμό απέναντι στον κόσμο των ενηλίκων και τους βίαιους παραλογισμούς του […] Για μυθιστόρημα που πραγματεύεται τη ζωή κάτω από πολυποίκιλες μορφές ολοκληρωτικού ελέγχου –στο επίπεδο της πολιτικής, των σχέσεων ανάμεσα στα δυο φύλα και του δημόσιου βίου– είναι ένα γοητευτικά σαρκαστικό βιβλίο.

Λίγα λογοτεχνικά έργα βλέπουν το ίδιο καθαρά με τον Γαλατά τους τρόπους με τους οποίους η βία αλλοιώνει τα κοινωνικά δίκτυα, ενθαρρύνοντας τα χειρότερα ένστικτα των ανθρώπων.

Ο «Γαλατάς» είναι ένα παθιασμένο επιχείρημα υπέρ της ελεύθερης σκέψης σε ένα μέρος όπου κυριαρχεί η ασπρόμαυρη, διχαστική ιδεολογία.