Λόγος + Τέχνη

Μια αναπαράσταση των πρώτων χρόνων έπειτα από μια αιματηρή δεκαετία με κατοχή και εμφύλιο, χωρίς καταφυγή σε αρχειακό υλικό, παρά μόνο με τη δύναμη της μυθιστορηματικής επινόησης που προσπαθεί να συναγωνιστεί σε αμεσότητα τα ντοκουμέντα, οπτικά και ηχητικά, της εποχής.
Κοιταγμένα σήμερα τα πρόσωπα στις φωτογραφίες που δημοσίευαν οι εφημερίδες της εποχής θυμίζουν τα πορτρέτα μιας πολυάνθρωπης οικογένειας. Αμέσως ανιχνεύεις αμέτρητα κοινά χαρακτηριστικά σε αυτούς τους εντελώς άσχετους μεταξύ τους ανθρώπους, σαν εκείνα που κληροδοτούν από τη μια γενιά στην άλλη άντρες και γυναίκες μιας οικογένειας στους απογόνους τους. Δεν είναι ότι μοιάζουν πραγματικά τα πρόσωπα, τα μάτια, οι μύτες, τα στόματα, τα μέτωπά τους. Μια άλλου είδους ομοιότητα τους κάνει να μοιάζουν τόσο: ίσως η πολυκαιρισμένη απόχρωση της παλιάς εφημερίδας, ίσως τα ασπρόμαυρα αρνητικά που αφαιρούν τη χρωματική διαφοροποίηση, ίσως τελικά η σφραγίδα των καιρών επάνω τους το γενικό ήθος της εποχής, τα γεγονότα της κοινής τους καθημερινότητας, η μόδα στα ρούχα, στα χτενίσματα, τα τραγούδια που ακούνε στο ραδιόφωνο, οι ήχοι των δρόμων, όλα όσα σφραγίζουν ένα κοινό υποσυνείδητο και σχηματίζουν μέσα μας το αποτύπωμα του κόσμου. 
Καταδικασμένοι έρωτες και πολιτικές συνωμοσίες, ελαφρά ελληνικά τραγούδια, εκτελέσεις και καλλιστεία ξαναζωντανεύουν στους δρόμους της Αθήνας του 1950: μια μυθιστορηματική τοιχογραφία για μια εποχή δύσκολης ανάρρωσης ενός κόσμου που μάτωσε. 
«Συνωθείται ο κόσμος στα σκαλοπάτια της εισόδου από την Καραγεώργη Σερβίας, αλλά δεν μπορεί να μπει ο καθένας, μόνο όσοι έχουν το μαγικό χαρτάκι. Οι λιμουζίνες έχουν τραβήξει πιο κάτω προς το «Κινγκ Τζωρτζ», για να μην εμποδίζουν τα αυτοκίνητα και τα ταξί που αποβιβάζουν τους επισήμους και τους καλεσμένους… Όλων η προσοχή είναι στραμμένη στην είσοδο και στα σκαλοπάτια της «Μεγάλης Βρετανίας». Από μέσα ακούγεται η μουσική της ορχήστρας και η φωνή της Βέμπο που πρώτα τραγουδά τη μεγάλη της επιτυχία, τόσο ταιριαστή με την αποψινή γιορτή, καθώς η Αθήνα μπαίνει και επίσημα ξανά στον χάρτη των ευτυχισμένων, ξένοιαστων και ευλογημένων πόλεων:

Τέσσερις ζωές. Ένας ήρωας. Το σπουδαιότερο μυθιστόρημα του Paul Auster. Το «4321» είναι ο λόγος για τον οποίο διαβάζουμε.
Έπειτα από σιωπή επτά χρόνων ο Paul Auster, ένας από τους σημαντικότερους στιλίστες της αμερικάνικης λογοτεχνίας, επανέρχεται με ένα αριστουργηματικό έργο που θα αποτελέσει αναμφίβολα το μυθιστόρημα της χρονιάς. Κεντρικοί του άξονες, ο τρόπος με τον οποίο γράφεται ένα βιβλίο και ο στοχασμός για τον ρόλο της μοίρας και των συμπτώσεων στη ζωή με έναν ήρωα που παρουσιάζεται σε πολλαπλές εκδοχές. Ένα μεταμοντέρνο έπος που είναι τόσο εθιστικό όσο ένα μακροσκελές σίριαλ, όπως χαρακτηριστικά έγραψαν οι Financial Times. Στο πολυσέλιδο αυτό μυθιστόρημα που ήταν υποψήφιο για το Βραβείο Booker 2017 και θεωρείται το magnum opus του Auster περιλαμβάνονται όλα όσα τον απασχολούν ως συγγραφέα και ως άνθρωπο.
Στις 3 Μαρτίου 1947 γεννιέται ο Άρτσιμπαλντ Ισαάκ Φέργκιουσον, το μοναδικό παιδί της Ρόουζ και του Στάνλεϊ Φέργκιουσον. Από αυτή την αφετηρία ξεκινούν τέσσερα παράλληλα μονοπάτια ζωής: τέσσερις Φέργκιουσον που θα ζήσουν τέσσερις εντελώς διαφορετικές ζωές. Η τύχη των οικογενειών τους αποκλίνει. Οι έρωτες, οι φιλίες και τα πάθη τους είναι αντίθετα. Ωστόσο κάθε εκδοχή της ιστορίας του Φέργκιουσον διατρέχει το κατακερματισμένο πεδίο της Αμερικής των μέσων του 20ού αιώνα σε ένα μεγαλόπνοο μυθιστόρημα για το δικαίωμα στην ύπαρξη και τις ατελείωτες εκδοχές της, για την αγάπη και την πληρότητα της ζωής.

Ο Ζώτος και η Χαβαή, με την πολυκύμαντη ερωτική τους σχέση, ένας αινιγματικός βαρκάρης, μια γυναίκα-αράχνη που γυρεύει δωμάτιο για μια νύχτα κι έναν άντρα για μια ζωή, ο σατανικός κομπογιαννίτης γιατρός Μαργαζής και ο τυχοδιώκτης παπα-Λέρας, ο οποίος παινεύεται ότι εκδύει τις γυναίκες από τα αμαρτήματα κι από τα εσώρουχα, μπλέκονται στο γαϊτανάκι που υψώνει ως μιαρή ή ευλογημένη έκρηξη το γινάτι με αφορμή έναν φόνο, μια αυτοκτονία, τον φόβο της αντεκδίκησης, την καταφρόνια της κοινωνίας, τον πλούτο, τη φτώχια, τη ζήλια, τον πόθο, κάποια ανομολόγητα εγκλήματα, την εθνική ταυτότητα και τον διάβολο ή τον άγγελο που κρύβει καθένας μέσα του. Και κυλά η ζωή τους πότε σαν αγριεμένο ποτάμι και πότε σαν γλυκασμός της άνοιξης.
Πρωταγωνιστές και δευτεραγωνιστές πορεύονται στα χρόνια της ιταλικής κατοχής των Ιωαννίνων του 1917∙ της πρώτης απόπειρας δημιουργίας Βλάχικου πριγκιπάτου στην Πίνδο∙ της εξόρυξης πετρελαίου στη Δραγοψά∙ της εκστρατείας στη Μικρά Ασία∙ της προσφυγιάς Μικρασιατών και Ποντίων, αλλά κι εκείνης των Τουρκογιαννιωτών∙ του διχασμού σε βενιζελικούς και αντιβενιζελικούς και της μάστιγας της ληστοκρατίας στην Ήπειρο. Συνάμα ακολουθούν τα βήματα Εβραίων, Βλάχων, Αλβανών και Σαρακατσάνων, και γενικότερα την ταραγμένη εποχή πριν από το 1922 και κατά την πρώτη δεκαετία του Μεσοπολέμου. 
Στην ίδια πατρίδα συνυπάρχουν ή συγκρούονται διαφορετικοί κόσμοι, ομάδες και άτομα∙ σμίγουν ή αποχωρίζονται τα όνειρα κι ανακατώνονται τα αίματα, οι θρησκείες και οι γλώσσες∙ κι όλα συμβαίνουν στα Γιάννενα, στην πόλη των θρύλων και της μυστηριακής γοητείας.

Το 1632, στη μικρή πόλη Λουντέν της Δυτικής Γαλλίας, η Ιωάννα των Αγγέλων, ηγουμένη της μονής των ουρσουλινών, ξαφνικά παρουσιάζει συμπτώματα «δαιμονισμού», σπασμούς και παραισθήσεις. Σύντομα, τα ίδια συμπτώματα εκδηλώνουν και άλλες καλόγριες της μονής. Εξορκιστές αναγκάζουν τους δαίμονες να αποκαλύψουν τον κύριό τους: είναι ο Υρμπαίν Γκραντιέ, ο εφημέριος της πόλης. Ο Γκραντιέ, αφοσιωμένος ιερέας, μορφωμένος, όμορφος, λάτρης των γυναικών, λαμπρός ρήτορας, χαρισματική προσωπικότητα, ανεκτικός προς τους προτεστάντες, προκαλεί τη λατρεία αλλά και το μίσος, τον φθόνο και την αντιπαλότητα. Απέναντί του θα βρεθεί «η κλίκα των ισοπεδωτών των τειχών, οι αντι-Γκραντιέ, οι φανατικοί αντι-ουγενότοι, οι γεμάτοι μίσος οπαδοί του Ρισελιέ, που αυτοαποκαλούνται νομοταγείς. Οι πραγματικοί χριστιανοί, οι καλοί καθολικοί που αγαπούσαν τη Γαλλία, πρωτότοκη κόρη της Εκκλησίας, που λάτρευαν την οικογένεια και τα κυριακάτικα πρωινά, θεωρούσαν ότι καλώς είχε η ευημερία των επιφανών, η μιζέρια των ασήμαντων ανθρώπων, και η δυστυχία όσων δεν σκέφτονταν σαν αυτούς».
Το μυθιστόρημα του Frédéric Gros μάς μεταφέρει τη βαριά ατμόσφαιρα των Θρησκευτικών Πολέμων που δίχασαν τη Γαλλία, τις συγκρούσεις της κεντρικής εξουσίας με τους τοπικούς άρχοντες, στο πλαίσιο της αντίληψης του εθνικού συμφέροντος, τις ίντριγκες, τον σκοταδισμό, τον φανατισμό, την πολιτική εκμετάλλευση της θρησκείας, τα προσωπικά πάθη. Ο Ρισελιέ εναντίον του κυβερνήτη του Λουντέν, ο αρχιεπίσκοπος εναντίον του επισκόπου, χρησιμοποιούν όλα τα μέσα σε αυτό το κυνήγι μαγισσών που θα οδηγήσει τον Γκραντιέ στην πυρά, μπροστά σε ένα πλήθος έτοιμο να τον λιθοβολήσει και, αμέσως μετά, να τον προσκυνήσει ως μάρτυρα.
Ο Gros προσεγγίζει αυτό τον «δαιμονισμό», που συζητείται μέχρι σήμερα, ως ομαδική υστερία και αναζητά με νευρώδες ύφος και δραματική πυκνότητα τα κίνητρα των ηρώων του στα βάθη της συνείδησης. Συνέβη εκείνη την ταραγμένη εποχή, αλλά μας δείχνει τις σκοτεινές διαδρομές που μπορούν να οδηγήσουν έναν αθώο στην πυρά, στην κρεμάλα, στα στρατόπεδα συγκέντρωσης ή στα γκουλάγκ.
Οι Δαιμονισμένες ήταν στις λίστες υποψηφιοτήτων για τα βραβεία Goncourt, Renaudot και πρωτοεμφανιζόμενου μυθιστοριογράφου.

Ανατολική Γερμανία, Πότσνταμ, καλοκαίρι του 1985. Ο δεκαεξάχρονος Ρενέ ξεμένει ολομόναχος στο σπίτι. Η μητέρα του δεν ζει, ο πατέρας του λείπει σε διάσκεψη στην Ελβετία, αφού προηγουμένως έχει αφήσει στον γιο του 1000 μάρκα, τα οποία ο Ρενέ μοιράζεται με τους φίλους του, τον Ντιρκ, τον Μίχαελ και τον Μάριο. Τα τέσσερα αγόρια εξερευνούν τη σχεδόν άδεια πόλη τους, κάνουν βόλτες, αποστηθίζουν Μπωντλαίρ, επισκέπτονται τα ψαγμένα καφέ, πίνουν, καπνίζουν και συναγωνίζονται μεταξύ τους για το ποιος διαθέτει τη μεγαλύτερη ευφυΐα. Η φιλία, τα βιβλία που διαβάζουν, η μουσική που ακούν, τα κορίτσια που θέλουν να κατακτήσουν μονοπωλούν τον χρόνο τους.

Ένα βιβλίο–ύμνος στην αιώνια νεότητα από τον Αντρέ Κούμπιτσεκ, έναν αυτόπτη μάρτυρα των κοσμογονικών αλλαγών στα τέλη του ’80 και της κατάρρευσης του κομμουνιστικού καθεστώτος. Η γλυκόξινη, άτσαλη, ρομαντική εποχή της εφηβικής αμφισβήτησης μιας νεολαίας που το αίμα της βράζει και αναζητά διεξόδους σε μια καταπιεστική κοινωνία, με φόντο την ψυχροπολεμική καθημερινότητα της Ανατολικής Γερμανίας.
Το βιβλίο ήταν υποψήφιο για το Γερμανικό Βραβείο Βιβλίου (Deutscher Buchpreis 2016).