Άλλαι Τέχναι

Η μύηση του Matta στην τέχνη, τη λογοτεχνία και τις ξένες γλώσσες οφείλεται στη μητέρα του, που ήταν εξαιρετικά καλλιεργημένη. Σπούδασε αρχιτεκτονική και ως πτυχιακή παρέδωσε τη μελέτη με τίτλο «Κοινωνία των Θρησκειών», που σηματοδότησε το ενδιαφέρον του για τον βιομορφισμό και τους φανταστικούς κόσμους. Τα σχέδιά του βασίζονταν σε γυναικεία σώματα, που πόζαραν σύμφωνα με τις δικές του υποδείξεις. 

Μετά την αποφοίτησή του μετακόμισε στο Παρίσι, όπου εργάστηκε για δύο χρόνια στο πλευρό του Le Corbusier. Στο διάστημα αυτό, είχε την ευκαιρία να γνωρίσει τον Pablo Neruda, τον Gabriela Mistral και τον Frederico Garcia Lorca, χάρις στον οποίο ήρθε σε επαφή με τον Salvador Dalí και τον André Breton. Αναγνωρίζοντας τα υπερρεαλιστικά στοιχεία στα έργα του, ο Breton ήταν αυτός που διέγνωσε το ταλέντο του Matta και τον παρακίνησε να προσχωρήσει στο κίνημα των Σουρεαλιστών.

Το 1937, στη διεθνή έκθεση του Παρισιού, σχεδίασε το περίπτερο της Ισπανίας. Εκεί, είδε το σπαρακτικό έργο “Guernica” του Pablo Picasso, που επηρέασε καταλυτικά την καλλιτεχνική του πορεία. Μπροστά στη “Guernica”, ο Matta είδε για πρώτη φορά να αναμειγνύονται ο φορμαλιστικός αφαιρετισμός με την κοινωνικοπολιτική κριτική, στοιχεία που υιοθέτησε και έγιναν αργότερα η αιτία να τον απομακρύνει ο Breton από το κίνημα των Σουρεαλιστών. Άλλωστε, ο Breton είχε βάλει στο στόχαστρο ακόμα και τον Dalí, υποστηρίζοντας πως κάνει κατάχρηση των ονείρων στα έργα του.

Το έργο όμως που αποτελούσε σταθερό σημείο αναφοράς ήταν το “Large Glass” του Marcel Duchamp. Από αυτό ο Matta άντλησε τα βασικά στοιχεία της τέχνης του: ο καθαρός αφαιρετισμός, οι εύπλαστες φιγούρες, οι φανταστικές μηχανές και οι τρισδιάστατοι χώροι αλληλοσυμπληρώνονταν στα έργα του, διαμορφώνοντας πολύπλοκα τοπία που αποδίδονταν με εξαιρετική ακρίβεια.

Στα πρώτα έργα του χρησιμοποίησε την τεχνική της αυτόματης ζωγραφικής. Τα ονόμασε “Psychological Morphologies” (Ψυχολογικές Μορφολογίες), καθώς αποτέλεσαν το μέσο εξερεύνησης του ασυνειδήτου του, με τη βοήθεια αφηρημένων φορμών που εξελίσσονταν αδιάλειπτα στον χώρο. Αναφερόταν σε αυτά και ως “Inscapes” (Εσω-τοπία), αφού θεωρούσε πως απεικόνιζαν το εσωτερικό τοπίο του μυαλού του, το οποίο ήταν σε ενδοεπικοινωνία με την εξωτερική πραγματικότητα.

Η φρίκη του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου οδήγησε στη δημιουργία των έργων της σειρά “Social Morphologies” (Κοινωνικές Μορφολογίες). Σε αυτά, απειλητικές μηχανικές κατασκευές και ανθρώπινες φιγούρες με τη μορφή τοτέμ αντιπαρατάσσονταν σε θέση μάχης καταμεσής άμορφων και αχανών τοπίων. Ήταν ο τρόπος του να εκφράσει τη συναισθηματική φόρτιση και απέχθειά του για τις αιματηρές και απάνθρωπες εχθροπραξίες.

Στις δεκαετίες του '50 και του '60, ταξίδεψε στις χώρες της Ευρώπης, της Λατινικής Αμερικής και της Αφρικής. Τα ταξίδια του ενέτειναν τις κοινωνικοπολιτικές ανησυχίες του και, κατ’ επέκταση, την αίσθηση πως η τέχνη έχει τη δύναμη να ενεργοποιήσει την κοινωνική αλλαγή. Οι πίνακές του έγιναν ιδιαίτερα αφηγηματικοί, υποστηρίζοντας κινήματα υπέρ των Πολιτικών Δικαιωμάτων και κατά του πολέμου στο Βιετνάμ και την Αλγερία.

Τη δεκαετία του '60, αφοσιώθηκε στον αγώνα ενάντια στις κοινωνικές αδικίες που προέρχονταν από τη διεφθαρμένη πολιτική σκηνή της Λατινικής Αμερικής. Ήταν θερμός υποστηρικτής του Salvador Allende, ο οποίος τον έχρισε πολιτιστικό ακόλουθο της Χιλής, θέση στην οποία παρέμεινε μέχρι την ανατροπή του από τον δικτάτορα Pinochet.

Το πιο γνωστό έργο του Roberto Matta είναι η κεραμική τοιχογραφία “Verbo América”, η οποία βρίσκεται σήμερα στη στάση Quinta Normal στο σταθμό του μετρό του Σαντιάγο. Πρόκειται για μια αφαιρετική αναπαράσταση της ζωής των ιθαγενών της αμερικανικής ηπείρου. Κωπηλατούν, κολυμπούν και διεξάγουν εμπορικές συναλλαγές ανάμεσα στα κεραμικά πλακίδια. Όλοι τους είναι γυμνοί· η μορφή τους είναι εξαϋλωμένη και λεπτή. Ό,τι βρίσκεται κάτω από το χώμα που πατούν είναι ορατό, όπως συμβαίνει και με την κίνηση των άστρων στον ουρανό. 

Ο Matta αναφέρει για το έργο του: «Το “Verbo América” μιλάει για την ιστορία και τα γεωπολιτικά παιχνίδια ανάμεσα στη Μεσόγειο και την υπόλοιπη Ευρώπη, από τα οποία ξεπρόβαλε η ήπειρος που γνωρίζουμε σήμερα με την ονομασία Αμερική». Αναδεικνύοντας τη σχέση ανάμεσα στη μεσογειακή κουλτούρα και την αναγέννηση του λατινοαμερικάνικου πολιτισμού, ο Matta παρουσιάζει την «Αμερική» ως ρήμα, που βρίσκεται σε αέναη κίνηση και εξέλιξη. Το έργο φιλοτεχνήθηκε το 1983 και απέκτησε τη μόνιμη θέση του στο μετρό το 2008, αφού προηγουμένως είχε εκτεθεί στην πλατεία Συντάγματος και στο αεροδρόμιο του Σαντιάγο.

Η ποιότητα του χαρακτήρα του ήταν μοναδική, με χαρακτηριστικό παράδειγμα το ότι αρνήθηκε να παραλάβει το Εθνικό Βραβείο Πλαστικών Τεχνών της Χιλής, το 1990. Όντας πια 80 ετών, είχε κερδίσει την ευρύτερη αναγνώριση από τους πιο σημαντικούς θεσμούς των Τεχνών. Και αυτός ήταν ο λόγος που δήλωσε για το βραβείο του: «Δεν μου είναι χρήσιμο πλέον, να το δώσετε σε κάποιον νεότερο».

Ο Matta δεν σταμάτησε ποτέ να ζωγραφίζει. Έζησε τα τελευταία χρόνια του ανάμεσα στο Λονδίνο, το Παρίσι, το Μιλάνο και την Ταρκίνια (Ιταλία), όπου και πέθανε.

Επισκεφθείτε την επίσημη ιστοσελίδα του εδώ.