Τα παιδιά των selfies: Η γενιά που πυροβολεί την επιφάνεια ανατινάζοντας τα μέσα της
Η σωτήρια αποβλάκωση, που κάνει το σαραντάλεπτο μιας μέσης μετακίνησης στο Λονδίνο υποφερτό, είναι για μένα μια ευκαιρία να παρακολουθήσω τα ζώα της πόλης στο φυσικό τους περιβάλλον. Αυτά πάλι παρακολουθούν τις οθόνες τους, στις οποίες διαβάζουν βιβλία, λύνουν σταυρόλεξα και αριθμοσπαζοκεφαλιές, διαβάζουν και απαντούν τα ηλεκτρονικά τους μηνύματα, στήνουν ξώβεργες στα κοινωνικά μέσα, και βλέπουν ταινίες, σειρές, και ντοκυμαντέρ για άλλα ζώα.
Κάποιοι συνεπιβάτες μου βέβαια ασχολούνται με πιο προσωπικές τελετουργίες (χτένισμα, βάψιμο, μανικιούρ/πεντικιούρ, ή τρώνε και πίνουν, μοιράζοντας παντού χαρτιά, ψίχουλα, και υγρά. Σπανιότερα κάποιο παρατηρούμενο είδος αντιγυρίζει την παρατήρηση με ελαφρά αυταρέσκεια και την αυτεπίγνωση του ζώου που ασχολείται ερασιτεχνικά με την κοινωνική ανθρωπολογία.
Η αποβλάκωση είναι δικαίωμα. Γι' αυτό κατεβήκαμε στις πόλεις, όπου η λάσπη απλώς λεκιάζει τα λευκά και το χιόνι καλύπτει ρομαντικά ό,τι άσχημο και βρώμικο και δεν εξαρτάται η επιβίωσή μας από τέτοια φαινόμενα, εκτός από όταν φουσκώνει υπερβολικά ο Τάμεσης και γινόμαστε Βενετία. Οι καιρικές συνθήκες στις πόλεις είναι ως επί το πλείστον αφορμές για συζήτηση, ειδικά εφέ στο έργο που βλέπουμε όλοι μέχρι τη στιγμή που θα δούμε τα Cichoria endivia ανάποδα. Μέχρι τότε, όμως, βλέπουμε άλλα, συγκλονιστικότερα.
Τα έξυπνα τηλεφώνα, (από τις παρατηρήσεις μου τα συνάγω αυτά) όταν τα γυρίσεις ανάποδα, τα σηκώσεις ψηλά σαν να χαιρετάς τελετουργικά τον ήλιο και πυροβολήσεις τη μούρη σου, κάνουν έναν ήχο χριτς, σαν να δαγκώνεις το μήλο της πραγματικότητας και σε βγάζουν φωτογραφία. Η αυτοφωτογραφία αυτή υπό περίεργες γωνίες που εμπλουτίζουν τις καθιερωμένες προοπτικές (κάθετη, γεωμετρική, αντεστραμμένη, μαθηματική, γραμμική, μονοφθάλμια, διοπτική, του βατράχου, του αετού, κτλ.) με μια νέα που θα μπορούσαμε να ονομάσουμε «προοπτική της κεφάλας» είναι πολύ χρήσιμη γιατί μπορεί να ξεχάσει κανείς πώς είναι και πώς θα βρει μετά τον εαυτό του; Ή για να συνοδέψουν κάποια κοσμοϊστορική ανάρτηση απευθυνόμενη στο κοινό των 4 και 1/2 ακολούθων (followers) τους στο tweeter του τύπου: "vrexei pali. Shopping + coffee and lunch @St Christpher's Place... katouriemai...". Ή ακόμη για κανένα πολιτικώς πλαγιαστό ανέκδοτο απ' αυτά με τα οποία χαχανίζουμε όλοι κατ' ιδίαν, αλλά κλείνουν σπίτια και καταστρέφουν καριέρες σε άλλες διαστάσεις.
Το ε-αυτάκιον (selfie), δημιουργεί ακόμη και πολιτικούς τριγμούς, όπως στο πρόσφατο παράδειγμα μεγαλοπροέδρου πρώην υπερδυνάμεως, η σύζυγος του οποίου πολύ δυσαρεστήθηκε με την φωτογραφία που έβγαλε με μια ξανθιά πρωθυπουργό άλλης χώρας ενώ ο δικός μας ο ντολμάς (Κάμερον) χώθηκε τελευταία στιγμή, μη χάσει και όλα αυτά γίνονταν, αγαπητοί μου, α) σε εκπαιδευτική εκδρομή του Λευκού Οίκου; β) στο διάλειμμα προβολής της Ποκαχόντας σε συνέδριο του ΟΗΕ; γ) στην κηδεία του Μαντέλα; Σημειώσατε γ.
Το αστείο είναι βέβαια ότι η αυτοφωτογράφιση μερών ή ολόκληρου του σώματος, και μάλιστα γυμνού, έχει καθιερωθεί εδώ και μια δεκαπενταετία, τουλάχιστον. Η δημοσίευση των ξεβράκωτων προγόνων των selfies με σκοπό την ανεύρεση ερωτικών συντρόφων καθιερώθηκε πρώτα στους gay ιστοτόπους και πέρασε στην υπόλοιπη κοινωνία για να εξυπηρετήσει όχι και τόσο καθωσπρέπει ηλεκτρονικά προξενιά. Μετά, το αυνανιστικό παιχνιδάκι με την κάμερα το ανάκαλυψε και η κουτσή Μαρία που υπεραναπληρώνει την (όποια) αναπηρία της φωτογραφίζοντας τη μούρη της όπου βρεθεί κι όπου σταθεί. (Θυμάστε το σύνθημα «η αποβλάκωση είναι δικαίωμα;» Σύμφωνα με τον Δαρβίνο, έπρεπε να αρχίσουμε έτσι και να ανακαλύψουμε αργότερα άλλες πιο ευχάριστες χρήσεις…).
Το θέμα είναι ότι τα ε-αυτάκια έχουν πλέον ξετρελάνει μικρούς και μεγάλους, (όπως τα καθρεφτάκια τους ιθαγενείς και τα κεφάλια ιεραποστόλων τους απολίτιστους αγρίους, που ήταν απολύτως ευχαριστημένοι από τους θεούς τους: «Γιατί, κύριε, να τους αλλάξουμε, δεν δεχόμεθα πλασιέ!…») και όπου βρεθούν απαθανατίζονται μετά μανίας. Δεν έφτανε που κυκλοφορούσαν πλήθη τουριστών με τα χέρια τεντωμένα και το τάμπλετ σαν λερωμένο σώβρακο που το κρατάς σε απόσταση από τη μύτη σου στη διαδρομή προς τον κάλαθο των απλύτων, τώρα έχουμε το στύλωμα των χεριών προς τον ήλιο (τον εαυτό μας. Ναι!), την αποβλακωμένη αγελαδινή αγκύλωση της πόζας, τα χρατς χρουτς του έξυπνου τηλεφώνου. Που όντως είναι έξυπνο, αφού σε κάνει να φαίνεσαι ηλίθιος και να χαίρεσαι κι από πάνω.
Αν νομίζετε όμως ότι τα ε-αυτάκια είναι απλά πορτραίτα των συν-ναρκίσσων μας που αποκρυσταλλώνουν την υπαρξιακή ελαφρότητα της καθημερινότητας, απατάσθε οικτρώς. Τα ε-αυτάκια είναι συχνά πιο μαύρα και άρρωστα απ' ό,τι φανταζόμαστε. Ενίοτε είναι πρελούδια στη συμφωνία εφήβων με τον θάνατο.
Στα ακριβότερα ιδιωτικά σχολεία του Λονδίνου, κόρες καλών οικογενειών ιδρύουν μυστικά κλαμπ όπου επιδίδονται σε αυτοτραυματισμό και μάλιστα διαγωνίζονται σε ευφάνταστους τρόπους χάραξης μέσω των οποίων επιβάλλουν στον εαυτό τους εκτονωτικές τιμωρίες. Μετά φωτογραφίζουν τις πληγές τους και ανεβάζουν τις φωτογραφίες, ανώνυμα ή με την υπογραφή της διαδικτυακής τους περσόνας σε ιστοτόπους και ψηφιακές αγορές με παρόμοιο περιεχόμενο. Πολλές φορές το ένα παιδί εμψυχώνει το ένα το άλλο, ή ανταλάσσουν συμβουλές ακόμη και για τρόπους αυτοκτονίας.
Η 15χρονη Tallulah Wilson που ζούσε με την οικογένειά της στο West Hampstead και την είχε επιλέξει το Royal Ballet School ως εξαιρετικό ταλέντο, ήταν ένα από τα παιδιά αυτά. Εθίστηκε στο να αναλώνεται σε παρόμοιες αυτοκαταστροφικές δραστηριότητες: αυτοτραυματισμός, δημοσίευση, φωτογραφίες, κρυφές ανώνυμες συζητήσεις στο διαδίκτυο κάτω από τα σκεπάσματα, λέξεις στο ημερολόγιό της που πληγώνουν περισσότερο από τα κοπίδια που χρησιμοποιούσε, για να ματώσει τον εαυτό της...: «είμαι χοντρή»... «είμαι μια χοντρή άσχημη αγελάδα»... «δε θέλω να είμαι εδώ»…
Ώσπου, τον Οκτώβριο του 2012, αποφάσισε να μην είναι. Και έριξε τον εαυτό της, αυτόν τον εαυτό που δεν μπόρεσε, που δεν πρόλαβε ν’ αγαπήσει στις ράγες ενός τραίνου.
Είμαι θυμωμένος. Θρηνώ αυτό το παιδί και την οικογένειά του, αλλά είμαι θυμωμένος μ’ αυτό που φτιάξαμε. Όχι το διαδίκτυο ή τα έξυπνα τηλέφωνα. Τα συστήματα αξιών μας, τον πολιτισμό μας, αυτό που λέμε, που τολμάμε να λέμε ακόμη, κοινωνία. Αυτό το θολό δοχείο επιμολύνσεων που προετοιμάζει τα παιδιά για την μελλοντική τους επιτυχία εκπαιδεύοντάς τα για απαιτητικές εξετάσεις από την ηλικία των έξι χρόνων και τα εκθέτει σε πρότυπα και ιδεώδη που διακορεύουν την ίδια τους την υπόσταση, τα υλικά που συναρμόζουν τον ίδιο τους τον εαυτό, ακόμη νωρίτερα.
Η Ταλούλα είχε μια εμμονή με τον κόσμο της μόδας. Όχι με τα ρούχα, τα σχέδια και τα χρώματα. Με τα μοντέλα. Τα κάτισχνα μοντέλα, αυτά που κατά πάσα πιθανότητα δεν αρέσουν ούτε στον εαυτό τους (όταν σκέφτομαι ότι στη δεκαετία του ‘80, ως έφηβος, έτρωγα φυστικοβούτυρο με το κουτάλι για να παχύνω, γιατί το κάτισχνο, όσοι έχετε ζήσει τότε ή έχετε ακούσει, δεν ήταν στη μόδα...). Διάβαζα πρόσφατα για μια νέα κούκλα που σχεδιάστηκε με κανόνα τον μέσο όρο μεγάλου δείγματος πραγματικών νέων κοριτσιών.
Προτείνεται ως απάντηση στο φαινόμενο Barbie με τις εξαιρετικά δυσαρμονικές αναλογίες που αγγίζουν το τερατώδες.
Δεν είναι υποκριτικό, αναρωτιέμαι, να εκθέτουμε τα παιδιά σε ηλίθια πρότυπα, σε πλύση εγκεφάλου από τις βιομηχανίες του θεάματος και της μόδας και μετά να αναρωτιόμαστε γιατί παρατηρείται τέτοια αύξηση ποσοστών διαταραχών αυτοεικόνας και των τρομερών τους εκφάνσεων (βουλιμία, νευρική ανορεξία, αυτοτραυματισμοί, και τελικά αυτοκτονίες) μεταξύ των νέων, όχι πλέον μόνον κοριτσιών αλλά και νεαρών αγοριών;
Μελέτες για την ζήτηση κοσμετικών επεμβάσεων στις ΗΠΑ δείχνουν ραγδαία άνοδο μεταμοσχεύσεων… τρίχας στα μάγουλα νέων ανδρών, οι οποίοι επιθυμούν επιτέλους να αποκτήσουν και αυτή μια πυκνή γενειάδα!
H πιο καυτή τάση στην ανδρική μόδα επιβλήθηκε από μερικούς γελοίους τύπους εδώ και 6-7 χρόνια, ο αρχηγός των οποίων έχει πείσει το αγελαδινό κοπάδι ότι είναι “Easily one of the most stylish men within Western fashion […]" και ότι το απαύγασμα του καλού γούστου είναι να είσαι στα 40, να θρέφεις γενειάδα βυζαντινού πατριάρχη και να φοράς σακάκι με κοντό παντελονάκι, παπιγιόν και brogues με διπλωμένη κάλτσα.
Αισχολατρεία! Ακριβώς. Δεν ξέρω αν έχει καταλάβει τι ακριβώς σημαίνει αίσχος ο δημιουργός αυτού του ιστότοπου, ή αν θέλει να είναι μεταμοντέρνα ειρωνικός (χασμουρητό...).
Πάντως ευτυχώς που παρουσιάστηκε κάτι καινούργιο στον χώρο της ανδρικής μόδας, γιατί αν εξαιρέσει κανείς μερικές περιόδους στην ιστορία του ανθρωπίνου είδους (προϊστορία, κλασική αρχαιότητα, ύστερη αρχαιότητα, πρώιμοι χριστιανικοί χρόνοι, μεσαίωνας, αναγέννηση, 16ος/17ος/18ος/19ος αιώνας, και δεκαετία του 1970) δεν το είχαμε ξαναδεί. Καταλάβατε τώρα γιατί ο συνδυασμός παπιγιόν + κοντό παντελόνι + κάλτσα + brogues είναι εκτός από αχτύπητος και απαραίτητος: για να κάνει τις τρίχες καινούργιες.
Για να αφήσουμε τα γελοία και να γυρίσουμε στα τραγικά μας αίσχη, ο ακριβής αριθμός των αυτοκτονιών που σχετίζονται με διαταραχές της αυτοεικόνας δεν δημοσιεύεται από φόβο μήπως προκαλέσει αύξηση των φαινόμενων αντιγραφής αυτοκτονιών από νέα παιδιά (copy-cat suicide). Στο Λονδίνο μόνο, λίγο μετά την Ταλούλα, έφυγαν (νωρίς) η 14χρονη Χάνα, και λίγο μετά ο 14χρονος Έϊνταν και ποιος ξέρει πόσοι άλλοι.
Είναι ενδιαφέρον να συγκρίνει κανείς το φαινόμενο αυτό με ένα άλλο εξίσου καταστροφικό σύμπτωμα ακραίας πλύσης εγκεφάλου φονταμενταλιστικών προδιαγραφών: τον νεαρό τρομοκράτη/μάρτυρα που εκφράζεται με την αυτοανατίναξη (self-explosion).
Στις δικές μας, φαινομενικά δημοκρατικότερες κοινωνίες, ο ύστερος καπιταλισμός φυλακίζει την διαμόρφωση της υποκειμενικότητάς μας σε έναν κοπιώδη, άγονο και μάταιο ανταγωνισμό με άπιαστα πρότυπα: σημαίνοντα που παρά τον υπερβολικό τους ρεαλισμό τα σημαινόμενά τους έχουν χάσει κάθε σχέση με την πραγματικότητα (σκεφτείτε την εικόνα ενός μοντέλου σ’ ένα εξώφυλλο: πόσα επίπεδα αλλοίωσης της ανθρώπινης εικόνας συνθέτουν την τελική που πουλάει εξώφυλλα;).
Οι καθημερινές φωτογραφήσεις του εαυτού μας ίσως είναι απελπισμένες προσπάθειες «αγκύρωσης» στο πραγματικό (Real) που όντως τελειώνει. Θλιβερά ενθύμια ενός «ωραίου, φριχτού κι απέριττου τοπίου» που ολοκληρώνεται τώρα, αργά αλλά σταθερά, με μια «σειρά ερειπίων»: Τα παιδιά των selfies που πραγματώνουν την εκδικητική αυτοκαταστροφή του κόσμου μας, ως ενδόρρηξη (implosion).
