Τα πολλαπλά μουστάκια της Μόνα Λίζα
Είσαι επιστήμονας στη ΝΑΣΑ. Έχεις μόλις φτάσει στη δουλειά και πίνεις καφέ στην αγαπημένη σου κούπα με το σύνθημα “failure is not an option”. Η πόρτα ανοίγει και μπαίνει ο προϊστάμενός σου. «Όλα έτοιμα. Τελικά, ποιο έργο τέχνης θα στείλουμε στο φεγγάρι;». Πίνεις μια γουλιά καφέ για να κερδίσεις όσο χρόνο χρειάζεσαι. «Μα ποιο άλλο;», απαντάς.
Πρόσφατα, μια είδηση έκανε το γύρο του κόσμου. Η ΝΑΣΑ, μέσω λέιζερ, έστειλε την εικόνα της Μόνα Λίζα (1503-1506), του περίφημου έργου του Λεονάρντο ντα Βίντσι, στη σελήνη. Η επιλογή της εικόνας δεν είναι τυχαία. Είναι η ασφαλής λύση, το de facto αριστούργημα. Πρόκειται για τον πιο γνωστό και πιο πολύπαθο ίσως πίνακα ζωγραφικής παγκοσμίως.
Από τη στιγμή που εκτέθηκε στα μάτια του κοινού, η Μόνα Λίζα πέρασε μια πολυτάραχη ζωή. Την έκλεψαν. Της πέταξαν πέτρες, ομοίως και οξύ (ενέργειες που οδήγησαν στην εγκατάσταση μιας αλεξίσφαιρης βιτρίνας γύρω από το έργο). Πέρασε από κάθε είδους ακτινοβολία και αναλύθηκε εκατοστό-εκατοστό. Την κατηγόρησαν πως κάπου βαθειά μέσα της δεν είναι τίποτα άλλο παρά ένας γενειοφόρος άντρας που αρέσκεται να ζωγραφίζει αυτοπροσωπογραφίες ξανά και ξανά. Άκουσε τα πάντα για την εξωτερική της εμφάνιση και τις αναλογίες της. Έχει γίνει τραγούδι. Εμφανίζεται σε ποιήματα. Πρωταγωνίστησε σε θεωρίες συνωμοσίας, σε ταινίες (μερικές αμφιβόλου ποιότητος) και σε best seller βιβλία με αυθαίρετα ιστορικά στοιχεία. Ο κόσμος της μόδας και της διαφήμισης την λάτρεψε. Αλλά οι πιο επίφοβες στιγμές ήταν, όταν έπεφτε στα χέρια ενθουσιωδών καλλιτεχνών. Και ήταν πολλοί. Και δεν ήταν όλοι ευγενικοί μαζί της…
Το 1883, ο εικονογράφος και περφόρμερ της εποχής Eugene Bataille (aka Sapeck), παρουσιάζει το έργο του Μόνα Λίζα που καπνίζει πίπα, στην έκθεση “Arts Incoherents”, μαζί με ανάλογα έργα άλλων καλλιτεχνών. Το 1987 δημοσιεύεται μία ασπρόμαυρη αναπαραγωγή της στο περιοδικό Le Rire (Το Γέλιο). Είναι η εποχή που στο Παρίσι δημιουργούνται ποικίλες αβάντ-γκαρντ ομάδες (καλλιτέχνες, συγγραφείς, περφόρμερ). Ομάδες, όπως οι Hydropathes (1878-1881) και οι Incoherents (1882-1896), ενεργό μέλος των οποίων υπήρξε o Sapeck, προσπαθούν μέσα από ιδιόρρυθμες περφόρμανς, έκδοση σατυρικών περιοδικών, εκθέσεις και συναντήσεις και χρησιμοποιώντας ως πρώτη ύλη ανορθόδοξα υλικά ή πολύ γνωστά και αναγνωρίσιμα έργα, να διαδώσουν με εξωθεσμικούς τρόπους την «ασυνάρτητη» τέχνη τους και να παρωδήσουν κάθε κατεστημένη αξία στη σύγχρονη, αλλά και παλαιότερη εικαστική και λογοτεχνική παραγωγή.
Τριάντα χρόνια αργότερα κάνει την εμφάνισή του ο ντανταϊσμός, ένα κίνημα που βασιζόταν σε μεγάλο βαθμό στον αυθορμητισμό και στην άρνηση αναγνώρισης οποιασδήποτε αυθεντίας. Ένα από τα πιο ολοκληρωμένα έργα ντανταϊσμού παραμένει το L.H.O.O.Q. του Μαρσέλ Ντισάν. Η πρώτη εκδοχή του παρουσιάστηκε το 1919. Ο Ντισάν, πιστός στην εκδοχή του readymade έργων, παίρνει μια φτηνή καρτ ποστάλ, απομίμηση της Μόνα Λίζα και προσθέτει ένα μεγαλόπρεπο μουστάκι και ένα πιο σεμνό μούσι. Στο κάτω μέρος γράφει L.H.O.O.Q., ακρωνύμιο που αν διαβαστεί στα γαλλικά ακούγεται σαν “ell a chaud au cul”, δηλαδή «έχει ωραίο κώλο». Ένα σύμβολο, ένα κατεστημένο της Τέχνης στα χέρια ενός ντανταϊστή. Μία επίθεση στην αυθεντία, στο παρελθόν, στην εμπορευματοποίηση, στο διαχωρισμό της σεξουαλικότητας.
Με το πιο αναγνωρίσιμο μουστάκι της τέχνης, το δικό του, φροντίζει να στολίσει την Μόνα Λίζα, ποιος άλλος από τον Νταλί. Και επειδή τι καλύτερο από μια αυτοπροσωπογραφία, αντικαθιστά τα χαρακτηριστικά της με τα δικά του και ιδού! Αυτοπροσωπογραφία ως Μόνα Λίζα (1954).
Οι εκδοχές είναι πολλές. Από τον Μάλεβιτς και τη Σύνθεση με την Μόνα Λίζα (1914) μέχρι τη χαμογελαστή εκδοχή-παρέμβαση του Banksy, μέσα στο ίδιο το Λούβρο (1992), από την Μόνα Λίζα με κλειδιά (1930) του Λεζέ στην Μόνα Λίζα (1983) του Μπασκιά και από τη μικρούλα Μόνα Λίζα σε ηλικία 12 ετών (1959) του Μποτερό, έως το γαλάζιο ουρανό στον πίνακα του Μαγκρίτ (1962) και τις πολλαπλές εκδοχές του Άντι Γουόρχολ, κάπου θα βρεις και τη δική σου αγαπημένη. Ίσως και στο φεγγάρι.
Εικόνες
- Salvador Dali, Αυτοπροσωπογραφία ως Μόνα Λίζα, (φωτογραφικά στοιχεία από τον Philippe Halsman), 1954
Λεπτομέρειες από τα παρακάτω έργα (από αριστερά προς δεξιά):
- Leonardo da Vinci, Mona Lisa, 1503-1506
- Kasimir Malevich, Σύνθεση με την Μόνα Λίζα, 1914
- Banksy, Μόνα Λίζα-Χαμόγελο, 1992
- Fernand Leger, Η Μόνα Λίζα με κλειδιά, 1930
- Jean Michel Basquiat, Μόνα Λίζα, 1983
- Fernando Botero, Μόνα Λίζα σε ηλικία 12 ετών, 1959
- Rene Magritte, Μόνα Λίζα, 1962
- Andy Warhol, Mona Lisa, 1963
- Eugene Bataille (Sapeck), Μόνα Λίζα να καπνίζει πίπα (photo relief illustration for Le Rire), 1887
- Marcel Duchamp, L.H.O.O.Q, 1919
