Λόγος + Τέχνη

Ευγένεια, φιλική διάθεση, σεβασμός στο περιβάλλον και στους θεσμούς, εντυπωσιακές βιβλιοθήκες, ουσιαστικό ενδιαφέρον των φοιτητών για τις σπουδές τους, πλούσια αναγνώσματα, φιλανθρωπικές κινήσεις, πανέμορφες περιοχές… «Μία όαση φιλελεύθερων αξιών, υψηλών πνευματικών αναζητήσεων, οικονομικής ευμάρειας». Οι εντυπώσεις σας από την Αμερική είναι πραγματικά αξιοζήλευτες και οι συνθήκες εκεί παρουσιάζονται ιδανικές. Τελικά, πιστεύετε ότι παρασυρθήκατε από τη γοητεία του καινούργιου και του διαφορετικού ή είναι όντως τόσο όμορφα εκεί;
Είχα την τύχη να μείνω σε δύο όμορφες και δυναμικές πόλεις (Βοστώνη και San Francisco), φιλοξενούμενος σε δύο κορυφαία πανεπιστήμια (Harvard και Berkeley). Οπότε ήταν αναπόφευκτο να με παρασύρει η γοητεία τους!
Προφανώς, υπάρχουν και άλλες, σκοτεινότερες πτυχές (σε κάποιες από αυτές αναφέρομαι στο βιβλίο). Κυρίως, υπάρχει μια άλλη, σκοτεινότερη Αμερική που δεν την γνώρισα καθόλου – και που, για να είμαι ειλικρινής, δεν φλέγομαι από ανυπομονησία να την γνωρίσω.

Παρόλο που, όπως λέτε, επιθυμούσατε μία αποτοξίνωση από τη συνεχή ενασχόλησή σας με την ελληνική πραγματικότητα, τελικά διαπιστώσατε ότι δεν είναι εφικτό. Η αγάπη για την πατρίδα και τους συμπατριώτες και η φύση του επιστήμονα και του κοινωνικά σκεπτόμενου ατόμου ξεπερνάει τις προσωπικές ψυχικές ανάγκες;
Νομίζω απλώς ότι πρόκειται για την ανθρώπινη συνθήκη: μπορεί εσύ να θέλεις «να πάς σε άλλη γη σε άλλη θάλασσα», αλλά τελικά «η πόλη σε ακολουθεί».

Γίνεται μία σύγκριση στο βιβλίο ανάμεσα στους Έλληνες που ζουν στην Ελλάδα και στους ομογενείς της Αμερικής, όπου οι Έλληνες μετανάστες παρουσιάζονται ως πιο ζεστοί, εργατικοί και σίγουρα πιο φιλόξενοι άνθρωποι. Συγκεκριμένα, αναφέρεστε σ’ αυτούς ως «Η καλύτερη Ελλάδα». Θα θέλατε να μας πείτε λίγα λόγια παραπάνω σχετικά με τις εντυπώσεις σας; Πιστεύετε ότι η νοσταλγία του ξενιτεμένου –έστω και «φρέσκου»- χρωματίζει τις εικόνες που του θυμίζουν την πατρίδα;
Οι Έλληνες που γνώρισα στην Αμερική είναι όντως εξαιρετικοί άνθρωποι, αλλά δεν θα ήθελα να δώσω την εντύπωση ότι πιστεύω πώς τέτοιοι Έλληνες δεν υπάρχουν και στην Ελλάδα. Ίσως να με επηρέασε η σχέση έλξης-απώθησης που πολλοί από εμάς αναπτύσσουμε με την πατρίδα μας: από μακριά την αγαπάμε περισσότερο από ό,τι από κοντά.

Σε τακτά διαστήματα αναφέρεστε στις πολιτικές εξελίξεις στην Ελλάδα και ασκείται κριτική, ελεγχόμενα όμως, έτσι ώστε να μην αποτελεί το βασικό χαρακτηριστικό του βιβλίου. Παράλληλα, αναφέρεστε με σκεπτικισμό στην προσωπικότητα και τις πολιτικές κινήσεις του νυν πρωθυπουργού της Ελλάδας. Νιώθετε δικαιωμένος σήμερα;
Εξακολουθώ να βρίσκομαι σε ανοιχτή αντίθεση με την παράταξη που κυβερνά την Ελλάδα σήμερα. Το επικρατέστερο συναίσθημα όμως είναι η πικρία για το ότι ο πολιτικός χώρος στον οποίο ανήκω (ας τον ονομάσουμε χάριν συντομίας «κεντροαριστερά») φάνηκε αδύναμος να σταματήσει την παρακμή της τελευταίας περιόδου, και να αντισταθεί στη λαϊκιστική πλημμυρίδα.

Πως ερμηνεύετε το γεγονός ότι σε όλες τις περιπτώσεις, πλην μίας νομίζω, οι περισσότεροι συνομιλητές σας έβλεπαν με θετικό και αισιόδοξο βλέμμα την πολιτική δράση του Αλέξη Τσίπρα; Γνωρίζετε ποια είναι η γνώμη τους σήμερα;
Δεν είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς γιατί ένας προοδευτικός αμερικανός μπορεί να βλέπει με ελπίδα τον νεαρό ηγέτη ενός μικρού κράτους που ορθώνει το ανάστημά του στην αδιέξοδη πολιτική της λιτότητας. Βεβαια, σιγά-σιγά όλο και περισσότεροι διαπιστώνουν ότι είχαν «ποντάρει σε λάθος άλογο». Όμως, το αδιέξοδο παραμένει.

Στην αναφορά σας στους φοιτητές του ΜΙΤ, σχολιάζετε την εύθραστη ψυχική τους φύση. Η υψηλή ευφυΐα , τελικά, αποτελεί χάρισμα και κατάρα μαζί;
Η ευφυΐα αποτελεί οπωσδήποτε χάρισμα – αλλιώς θα έπρεπε να δεχτούμε ότι «μακάριοι οι πτωχοί του πνεύματος». Μπορεί, βέβαια, να οδηγήσει σε προσωπικές περιπέτειες, ιδίως όταν δεν συνοδεύεται από συναίσθηση των ορίων, «φιλοσοφημένη» στάση ζωής, και μεγάλη δόση χιούμορ.

Τις περισσότερες φόρες η έξοδός σας κατέληγε σε μια κινηματογραφική αίθουσα, οπότε αναφέρεστε σε διάφορες ταινίες και φαίνεται ότι ο κινηματογράφος κατέχει σημαντική θέση στη ζωή σας. Η έβδομη τέχνη λειτουργεί ως αντίβαρο στην πιο «ψυχρή», «στεγνή» και ρεαλιστική επιστήμη των οικονομικών;
Αγαπώ τα οικονομικά, αλλά παραδέχομαι ότι είναι η «ζοφερή επιστήμη». Οπότε, χρειάζεται ως αντίβαρο όχι μόνο την έβδομη τέχνη, αλλά και τις άλλες έξι!

Ξεκινήσατε στην Αμερική μία έρευνα σχετική με τις κοινωνικές, πολιτικές και οικονομικές αλλαγές στην Ελλάδα της κρίσης σε σύγκριση με τις εξελίξεις στην Ιρλανδία και στην Πορτογαλία, μελέτη την οποία παρουσιάσατε και σε ένα σεμινάριο στο Χάρβαρντ. Καταφέρατε να αντιμετωπίσετε τα προβλήματα που ανέκυψαν, όπως αναφέρετε στο ημερολόγιο (πχ. το μεγάλο εύρος πεδίου) και να συνεχίσετε την έρευνά σας;
Η έρευνα συνεχίζεται, με πιο προσγειωμένες φιλοδοξίες, ακριβώς επειδή κάποια από τα προβλήματα στα οποία αναφέρεται το βιβλίο δεν αντιμετωπίζονται εύκολα (ή, τουλάχιστον, όχι από εμένα).

Θα μετακομίζατε μόνιμα στην Αμερική;
Νομίζω ναι, αν και η λέξη «μόνιμα» μου φέρνει τρόμο, όποια και αν είναι η ερώτηση!

Όπως αναφέρετε, οι γνώσεις σας για την αμερικανική πολιτική πριν το ταξίδι σας, προέρχονταν κυρίως από δημοσιεύματα σε εφημερίδες. Πλέον και μετά το πέρας της διαμονής σας στις ΗΠΑ, ασχολείστε περισσότερο με τα πολιτικά δρώμενα της χώρας; Και ποια είναι η γνώμη σας;
Ασχολούμαι λίγο περισσότερο με την αμερικανική πολιτική (με την έννοια ότι δεν «πηδάω» τις σελίδες του περιοδικού Economist για την Αμερική, όπως έκανα παλιότερα). Αλλά ασφαλώς δεν έχω γίνει ειδικός στο θέμα.

Τελικά, «γιατί μας πάνε όλα στραβά»; Θεωρείτε ότι υπάρχει ελπίδα για ένα καλύτερο μέλλον;
Δεν πιστεύω ότι «όλα μας πάνε στραβά». Παραμένουμε «τα κακομαθημένα παιδιά της ιστορίας». Κατά καιρούς προχωράμε αμέριμνοι προς το γκρεμό, περιμένοντας από τους μεγαλύτερους να μας σώσουν. Και χάρη κυρίως στο συμβολικό κεφάλαιο της αρχαίας Ελλάδας κτλ., τα πράγματα μας έχουν πάει πολύ καλύτερα από ό,τι εάν ήμαστε μια άλλη συγκρίσιμη χώρα. Έτσι, έχουμε εθιστεί στην ιδέα ότι όσα άλλοι πέτυχαν με κόπο, σε εμάς αναλογούν περίπου δικαιωματικά. Η ελπίδα θα έρθει στ’ αλήθεια, όταν συνειδητοποιήσουμε ότι το καλύτερο μέλλον δεν φτιάχνεται με κόλπα, αλλά με σκληρή δουλειά.

Συνέντευξη: Ελένη Μαρκ