The Shape of Water, του Guillermo del Toro
Ας τα πάρουμε όμως απ' την αρχή καθώς οι τιμητικοί σταθμοί της ταινίας ήταν πολλοί και διαφορετικής βαρύτητας. Το φαινομενικά εύπεπτο αυτό έργο του παλαβού παραμυθά ξεκίνησε τη θριαμβευτική του πορεία τον περασμένο Αύγουστο από το 74ο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Βενετίας. Εκεί κατάφερε να αποσπάσει το μεγάλο βραβείο του Χρυσού Λέοντα, με τον Guillermo del Toro να γίνεται έτσι ο πρώτος Μεξικανός σκηνοθέτης στον οποίο αποδίδεται η τιμή αυτής της βράβευσης, επιβεβαιώνοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο την εκρηκτική άνοδο της μεξικανικής κινηματογραφικής παράδοσης (πλάι του δεσπόζουν οι εξαιρετικοί Alfonso Cuarón και Alejandro Iñárritu). Στη διαδρομή του προς το μεγάλο βράδυ της 4ης του Μαρτίου, οπότε και θα ξέρουμε τους νικητές των βραβείων της Ακαδημίας, το φιλμ κατόρθωσε να αποσπάσει τα βραβεία σκηνοθεσίας και μουσικής τόσο στις Χρυσές Σφαίρες όσο και στην τελετή της Βρετανικής Ακαδημίας Κινηματογράφου (BAFTA), ενώ το μεγαλύτερο παράσημό της είναι οι υποψηφιότητες σε 13 διαφορετικές κατηγορίες Βραβείων Όσκαρ.
Το χρονικό του έργου εξελίσσεται ομαλά, ενώ η βασική του δομή στηρίζεται σε ορισμένες απλές σταθερές, χωρίς όμως αυτό να σημαίνει πως η ταινία ακολουθεί κάποια πεπατημένη οδό. Βρισκόμαστε στη Βαλτιμόρη των αρχών της δεκαετίας του ‘60, μεσούντος του ψυχρού πολέμου, με την αμερικανική κοινωνία να μάχεται απέναντι στους εφιάλτες της και να βρίσκεται ασφυκτικά κλεισμένη σε μια συντηρητική και καταπιεστική εσωστρέφεια. Η Elisa Espositο (Sally Hawkins) είναι μια νεαρή ονειροπόλα και ρομαντική κοπέλα που γεννήθηκε όντας ανίκανη να μιλήσει. Ζει εύθραυστη και κάπως απομονωμένη μια τρυφερά ήσυχη και μονότονη καθημερινότητα, συνδεόμενη φιλικά με ελάχιστους ανθρώπους, τον κρυφά ομοφυλόφυλο γείτονά της Giles (Richard Jenkins) και την αφροαμερικανίδα συνάδελφό της Zelda (Octavia Spencer), μια τυπικότατη μεσοαστική περίπτωση φλύαρου μα καλοκάγαθού χαρακτήρα. Μαζί εργάζονται ως καθαρίστριες σ’ ένα όπως φαίνεται κρυφό πειραματικό εργαστήριο των Αμερικανικών Μυστικών Υπηρεσιών. Η ρουτίνα της ζωής της όμως διαταράσσεται όταν σ’ ένα από τα εργαστήρια φέρνουν ένα αινιγματικό και μυστήριο αμφίβιο ον, με σκοπό να μελετήσουν τα βιοφυσικά του χαρακτηριστικά και να αναπτύξουν νέες μεθόδους εξέλιξης των τεχνολογιών τους απέναντι στους Σοβιετικούς. Στο πλάσμα αυτό που όλοι οι άλλοι και κυρίως ο σκληρός και αδίστακτος φύλακας ασφαλείας Strickland (Michael Shannon) βλέπουν ένα άψυχο υπόστρωμα μελέτης και παρατήρησης, η Elisa ανακαλύπτει ένα χαρακτήρα ικανό για επικοινωνία και βαθιά κατανόηση, γεμάτο πάθη και ανησυχίες. Αυτή η σχέση είναι που αποτελεί και τον πυρήνα του δράματος από τον οποίο πηγάζουν όλα τα γεγονότα που θα ακολουθήσουν και τα οποία θα συνθέσουν εν τέλει μια αρκετά συμπαγή και ολοκληρωμένη ιστορία που θα αγγίξει και θα συγκινήσει αρκετούς.
Δεν θέλω να μακρυγορώ όμως. Το συνολικό αποτέλεσμα είναι σαφέστατα υπέροχο και αξιομνημόνευτο και ταυτόχρονα απόλυτα καθηλωτικό. Η ορθόδρομη αφήγηση και ο ανάλαφρος τόνος των διαλόγων μεγεθύνουν τον χώρο της ταινίας, ο οποίος εκ των πραγμάτων και λόγω σεναρίου είναι άπλετος και ευρύς εφόσον όλη η σύλληψη βαδίζει σ’ ένα πολύ ξεκάθαρο και σαφές μανιχαϊστικό μοτίβο προσκαλώντας έτσι άμεσα τον θεατή να λάβει μέρος στη δράση και να διαλέξει πλευρά. Και πράγματι αυτό δεν είναι καθόλου δύσκολο καθώς αμέσως συμμερίζεται κανείς το παραδομένο στη μοίρα του και αβοήθητο πλάσμα. Η εικαστική προσέγγιση είναι απόλυτα οικεία για τον μέσο θεατή, αφού ο σκηνοθέτης ξεφεύγει για πρώτη φορά από την ερεβώδη και ζοφερή πραγματικότητα των προηγούμενων ταινιών του και παίζει εξαιρετικά με τις αντιθέσεις ανάλαφρων αλλά έντονων χρωμάτων και τον σκληρό φωτισμό, ενώ ταυτόχρονα επενδύει σαφώς στην απαράμιλλα εκστατική φωτογραφία της ταινίας. Παράλληλα αναφέρεται άμεσα και χωρίς καμία αναστολή στις επιρροές του (όσο κι αν αρνείται την ταύτιση των σκηνών με το “Delicatessen”), οι οποίες είναι πάρα πολλές και αντιφατικές και καταλήγουν έτσι να συνθέτουν ένα σπάνιο και ισορροπημένο κράμα μύθου και ορθολογισμού που ξεφεύγει από το τυπικό creature feature και είναι ικανό να στοχαστεί πάνω στο ζήτημα της διαφορετικότητας και της αποδοχής. Σ’ αυτό ακριβώς το σημείο αισθάνομαι πως ο Guillermo del Toro κλείνει το μάτι στον φαντασιακό χωροχρόνο της Mary Shelley και στο λογοτεχνικό της παιδί, το τέρας του Φρανκενστάιν (για να καταλάβετε τι εννοώ αξίζει να διαβάσετε το άρθρο του Άρη Χατζηστεφάνου στην Εφημερίδα των Συντακτών αυτού του Σαββατοκύριακου). Το κινηματογραφικό κάδρο είναι πάντα πλούσιο όπως του πρέπει χωρίς όμως να κουράζει. Με μεσαία και πότε πότε κοντινά πλάνα, ο θεατής έχει την ευκαιρία να συμμετέχει στο δράμα τον χαρακτήρων, ενώ ακόμα μεγαλύτερη αμεσότητα προσδίδουν η χαλαρή προοπτική και το ευρύ βάθος πεδίου που προσφέρουν μια αίσθηση ασφάλειας, παρότι η ταινία εξελίσσεται εξ ολοκλήρου σε κλειστούς χώρους. Ευχάριστη εντύπωση προκαλεί η εκκρεμοειδής ταλάντωση της κάμερας σε αρκετά σημεία του έργου, με τον φακό να αιωρείται γύρω από τους ηθοποιούς κατ’ έναν τρόπο που θυμίζει έντονα θεατρικό δρώμενο. Φυσικά δεν θα μπορούσε να παραβλέψει κανείς την έξοχη μουσική επένδυση από τον σπουδαίο Alexandre Desplat, ο οποίος και συνεισφέρει τα μέγιστα στην απόδοση όλων των συναισθηματικών αποχρώσεων της ταινίας.
Οφείλω να τονίσω, φτάνοντας προς το τέλος, ότι αυτές οι γραμμές γράφονται κάτω από μια τελείως υποκειμενική αλλά αδυσώπητη εσωτερική διχογνωμία, καθώς γνωρίζω ότι το “The Shape of Water” θα βρεθεί ως φαβορί για το μεγάλο Όσκαρ απέναντι στην αγαπημένη μου ταινία για τη φετινή χρονιά (κι ίσως για την τελευταία πενταετία), το “Three Billboards Outside Ebbing, Missouri”. Ωστόσο, ανεξάρτητα με το ποια ταινία θα αποσπάσει το μεγάλο βραβείο, οφείλουμε να παραδεχτούμε ότι μιλάμε για σπουδαίο κινηματογράφο. Η αμεσότητα της ταινίας πηγάζει και συνδέεται με τη γοητευτική ομορφιά ενός τρόπον τινά φανταστικού σινεμά. Πρόκειται για ένα ονειρικό ταξίδι κι έτσι νομίζω πρέπει να ιδωθεί ώστε να μην περιοριστούμε σε μια μονοδιάστατη και εσφαλμένη αισθητική αποτίμηση της ταινίας. Ο σκηνοθέτης καταφέρνει λιτά και περιεκτικά να αποδώσει με σαφήνεια όλα τα συστατικά στοιχεία του καλού κινηματογράφου, τα οποία και συντείνουν στη σύνθεση ενός καλλιτεχνικού δημιουργήματος διαχρονικής εμβέλειας και μάλλον καθολικής αποδοχής. Κι αυτό είναι η σπουδαία του επιτυχία, μεγαλύτερη ίσως κι από τις 13 υποψηφιότητες. Μιλάμε για μια απόλυτα κατανοητή και ευπρόσιτη ταινία που ξεδιπλώνει όλη της τη γοητεία με αμεσότατο τρόπο και προς ένα ξεκάθαρο και απτό σκοπό· να αφυπνίσει και να εγείρει τις ευαισθησίες του θεατή. Αν και πρόκειται ασφαλώς για παραμύθι (για μια αν θέλετε μυθολογική προσέγγιση της πραγματικότητας), η ιδέα του Guillermo del Toro αναδιπλώνεται συνεχώς στον ίδιο της τον εαυτό και έτσι ενισχύει την αλήθεια της. Επεκτείνεται οριζοντίως και καθέτως και διαμορφώνει, χωρίς ποτέ να εκφυλίζεται, ένα περιβάλλον μέσα στο οποίο ο καθένας από εμάς μπορεί να ανακαλύψει ένα μέρος της προσωπικότητάς του και εντέλει να βελτιωθεί ο ίδιος ριζικά. Ο καθένας όμως· ακόμα κι αν δεν του αρέσουν τα παραμύθια.
Ελπίζω να έχετε μια αξέχαστη προβολή.
The Shape of Water, του Guillermo del Toro
Είδος: Δράμα, Φαντασία, Περιπέτεια
Διάρκεια: 123'
