In a Cinemanner of Speaking

Ιδιαίτερα εσωστρεφής χαρακτήρας και μέτριος μαθητής, ο Timothy Walter Burton έδειξε από νωρίς στοιχεία της ιδιαίτερης προσωπικότητάς του. Η ψυχοσύνθεση καθώς και οι ταινίες του επηρεάστηκαν σημαντικά από το έργο του συγγραφέα Roald Dahl, ενώ ο ίδιος ασχολήθηκε με τη ζωγραφική και το animation από πολύ νεαρή ηλικία. Η μακρόχρονη σχέση του με την Helena Bonham Carter, η φιλία του με τον Johnny Depp και κυρίως ο ιδιαίτερος χαρακτήρας του, τον έχουν καταστήσει αγαπητό στους κινηματογρφικούς κύκλους. Ο ίδιος μοιάζει να αγαπάει το έργο του περισσότερο από τον εαυτό του και βρίσκεται σε συνεχή αναζήτηση νέων ιστοριών, τις οποίες διηγείται με έναν ονειρικό τρόπο. Ο «παραμυθάς» Tim Burton μας κρατάει συντροφιά, όταν οι υπόλοιποι σκηνοθέτες το παρακάνουν με τη σοβαροφάνειά τους.

Η ταινία “Batman” σηματοδότησε την αρχή της ομώνυμης σειράς ταινιών: “Batman” και “Batman Returns” σε σκηνοθεσία Tim Burton, “Batman Forever” και “Batman and Robin”. Αυτή είναι και η πρώτη μεγάλη σκηνοθετική δουλειά του Burton, ο οποίος είχε μέχρι στιγμής δουλέψει στο πλαίσιο πολύ χαμηλών προϋπολογισμών, που άνοιξε τον δρόμο για μεγαλύτερες μελλοντικές παραγωγές. Η ταινία, βασισμένη στον ήρωα της DC Comics προβάλλει τη διαμάχη του Batman (Michael Keaton) με τον μεγαλύτερο εχθρό του, Joker (Jack Nicholson) στη διεφθαρμένη Gotham City. Ο σκηνοθέτης αποπειράται να ορίσει την ελευθερία, όπως ο ίδιος την αντιλαμβάνεται, ως συνώνυμο της τρέλας, δείχνοντας ιδιαίτερη αδυναμία στο χαρακτήρα του Joker, ο οποίος θα μείνει στην ιστορία των ταινιών επιστημονικής φαντασίας, ως ένας από τους πιο αγαπητούς ήρωες. Σύμφωνα με τον Burton, η παραφροσύνη του Joker εξασφαλίζει στον ήρωα την απόλυτη ελευθερία, καθώς δεν αντιλαμβάνεται τους κανόνες που ορίζουν την ηθική και την ορθότητα των πράξεών του. Η άποψη αυτή δεν γίνεται παρά να εγείρει ερωτήματα σχετικά με τις κοινωνικές νόρμες και τη συχνά ακούσια συμπεριφορά του ατόμου. Ο Michael Keaton είναι ταιριαστός στο ρόλο του Batman, αλλά αυτός που κλέβει τις εντυπώσεις είναι ο Jack Nicholson μέσα από μια ερμηνεία που πλέον ορίζει τον ίδιο τον κινηματογραφικό ήρωα, χαρίζοντάς του ουσιαστικό περιεχόμενο.

Ο αγαπημένος «Ψαλιδοχέρης» είναι μία από τις χαρακτηριστικότερες ταινίες του Burton, ο οποίος εμπνεύστηκε τον χαρακτήρα του πρωταγωνιστικού ήρωα Edward (Johnny Depp), από μία ζωγραφιά που είχε κάνει ως έφηβος, στην προσπάθειά του να μεταφέρει στο χαρτί τη δυσκολία επικοινωνίας με τον κόσμο γύρω του. Έχοντας ψαλίδια στη θέση των χεριών του, λόγω της ημιτελούς δουλειάς του εφευρέτη που τον δημιούργησε, ο Edward βρίσκει καταφύγιο σε μια οικογένεια και ερωτεύεται τη νεαρή κόρη τους, Kim (Winona Ryder). Έμφαση όμως δεν δίνεται μόνο στο love story, αλλά κυρίως στην προσπάθεια επικοινωνίας δύο ασύνδετων κόσμων, που παρά τις διαφορές τους, μοιάζουν να μοιράζονται μια κοινή μοναξιά. Το κοφτερό χιούμορ του Burton έρχεται να μας θυμίσει πως όλα τα πλάσματα έχουν ανάγκη από συντροφικότητα και αγάπη. Μέσα από υπέροχες κινηματογραφικές εικόνες, μας μεταφέρει τα συναισθήματά του και τον δικό του προσωπικό αγώνα για την επίτευξη μιας πνευματικής αλληλεπίδρασης, πολύ υψηλότερης της κοινής χρήσης της γλώσσας. Με τον τρόπο αυτό, ο σκηνοθέτης επιτέλους αποκτά τη φωνή που είχε στερηθεί, μιλώντας έμμεσα για τους φόβους και την αποξένωση που τον στιγμάτισαν. Οι ήρωές του ξέρουν να μετατρέπουν τις αδυναμίες τους σε ισχυρά χαρακτηριστικά που εντέλει, όχι μόνο καθορίζουν τις σχέσεις τους σε έναν ευρύτερο κοινωνικό ιστό, αλλά τους καθιστούν μοναδικούς στη φαντασιακή σφαίρα που ο Tim Burton έχει δημιουργήσει για εκείνους. 

Στην ταινία αυτή, ο Tim Burton στρέφει τον φακό του σε όλα τα μεγάλα ψάρια που είναι καταδικασμένα να κολυμπούν σε μικρές λίμνες. Ο Ed Bloom (Albert Finney) διηγείται τις ιστορίες του νεαρού εαυτού του (Ewan McGregor) στο γιο του Will, λίγο πριν ο ίδιος φύγει από τη ζωή. Το παιχνίδι της σχέσης πατέρα και γιου έχει χαθεί από καιρό, γεγονός που δίνει τη δυνατότητα στον παραμυθά Ed Bloom να συνεχίσει τις -αληθείς κατά τα λεγόμενά του- διηγήσεις, χωρίς τον φόβο να χάσει την από καιρό ελάχιστη εμπιστοσύνη που του δείχνει ο γιος του, Will. Καλοί γίγαντες, μονόφθαλμες μάγισσες και μια ονειρεμένη πόλη όπου όλοι περπατούν ξυπόλυτοι, χτίζουν το ονειρικό σκηνικό του “Big Fish”. Για τον Burton, το αντίθετο της αλήθειας δεν είναι το ψέμα, αλλά το παραμύθι, αντίληψη που του επιτρέπει να δημιουργήσει ένα ιδιαίτερο έργο όπου παραμύθι και πραγματικότητα συνδιαλέγονται, παρασέρνοντας τον θεατή, που σαν παιδάκι παρακολουθεί με δέος τις ιστορίες του, χωρίς ποτέ να τις αμφισβητεί. Σημασία, λοιπόν, δεν έχει η ατέρμονος αναζήτηση των αληθινών γεγονότων, αλλά η ιδιαίτερη αντίληψη μιας βαρετής και συνηθισμένης πραγματικότητας που έρχεται να μεταμορφωθεί σε κάτι ονειρικό. Τα βασικά συστατικά των παραμυθιών είναι η φαντασία και η αγάπη προς το κοινό, στοιχεία που ο Burton ξέρει σίγουρα να προβάλλει σωστά, τόσο στον επαναπροσδιορισμό της σχέσης πατέρα και γιου όσο και στο συνολικό έργο του.

Αρκετά χρόνια μετά τη μεγάλη επιτυχία του “The Nightmare Before Christmas” του 1993, όπου ήταν παραγωγός, ο Tim Burton επιστρέφει στο animation και τον ρόλο του σκηνοθέτη με το “Corpse Bride”. Ο Johnny Depp, η Helena Bonham Carter και η Emily Watson δίνουν φωνή στους χαρακτήρες του Burton, ζωντανεύοντας έναν πολύ ενδιαφέρων κόσμο, τον κόσμο των νεκρών. Ο πρωταγωνιστικός χαρακτήρας Victor Van Dort βρίσκεται άθελά του παντρεμένος με τη Νεκρή Νύφη, η οποία όταν τον ακούει να προβάρει όρκους αγάπης λίγο πριν το γάμο του με την αγαπημένη του Victoria, θεωρεί εσφαλμένα πως απευθύνονται στην ίδια και τον παίρνει μαζί της στον άγνωστο μέχρι τότε κόσμο των νεκρών. Το “Corpse Bride” διαψεύδει την αντίληψη πως το animation είναι ένα κινηματογραφικό είδος που απευθύνεται αποκλειστικά σε παιδιά, καθώς τα gothic στοιχεία του σε συνδυασμό με τη μουσική και το τραγούδι, δημιουργούν ένα ιδιαίτερο μιούζικαλ, μια ταινία για «μεγάλα παιδιά», μια πολύ ιδιαίτερη μαύρη κωμωδία. Για ακόμη μια φορά, ενδιαφέρον για τον σκηνοθέτη παρουσιάζει αυτό που δεν μπορεί να ειδωθεί και το μυστικιστικό πέρασμα σε έναν άγνωστο φαντασιακό κόσμο, χαρίζοντάς του την ευκαιρία να διηγηθεί μια ερωτική ιστορία πολύ διαφορετική από τις άλλες. Το σχεδιαστικό κομμάτι του animation των “The Nightmare Before Christmas” και “Corpse Bride” προσφέρει ευρεία αναγνωρισιμότητα στον Tim Burton μιας και οι μοναδικοί του χαρακτήρες δεν μοιάζουν με κανενός άλλου animation.

Ο Burton αυτήν τη φορά σκηνοθετεί ένα θρίλερ-μιούζικαλ το οποίο βασίζεται στο ομώνυμο μιούζικαλ των Stephen Sondheim και Hugh Wheeler. Ο Άγγλος κουρέας Sweeney Todd (Johnny Depp) έχοντας περάσει άδικα δεκαπέντε χρόνια στη φυλακή, επιστρέφει στο Λονδίνο θέλοντας να πάρει εκδίκηση στο πλευρό της αφοσιωμένης Mrs. Lovett (Helena Bonham Carter). Ο Burton βάζει τη σκηνοθετική του σφραγίδα και ο Stephen Sondheim τα απαραίτητα συστατικά για ένα μιούζικαλ που θα χαραχτεί στη μνήμη του θεατή. Η μουσική δίνει άλλη πνοή στους χαρακτήρες, αφού ο καθένας τους κινείται σε ένα πολύ συγκεκριμένο φάσμα ερμηνείας το οποίο θα τους προσδώσει και τα βασικά χαρακτηριστικά τους. Έννοιες όπως η αγάπη, η εκδίκηση και η μοναχικότητα αποκτούν άλλο περιεχόμενο, μιας και το ξυράφι του φονικού κουρέα καλείται να παίξει τον δικό του ρόλο, προσφέροντας στο θεατή μια βαθιά κατανόηση του πρωταγωνιστή Sweeney Todd. Στο λουτρό αίματος θα πνιγούν όλοι οι υποκριτές και θα αναδειχθεί η ίδια η αγάπη, μέσα από ένα αντιφατικό παιχνίδι εννοιών και μια σαρκαστική διάθεση από τη πλευρά του Burton που αποδεικνύει ξανά πως ξέρει να καθοδηγεί και τελικά να εντυπωσιάζει το κοινό του.

Αντικρουόμενες απόψεις κριτικών προκάλεσε η τελευταία σκηνοθετική δουλειά του Burton, που αυτή τη φορά ξεφεύγει από τα γνωστά μονοπάτια κι έρχεται να αποτυπώσει την αληθινή ιστορία της ζωγράφου Margaret Keane (Amy Adams) η οποία γνώρισε μεγάλη επιτυχία τη δεκαετία του ’50. Έμμεσα, σκιαγραφείται και η ιστορία του συζύγου της, Walter Keane (Christoph Waltz), ο οποίος αποπειράθηκε να οικειοποιηθεί το έργο της, που αποτελείται κυρίως από πορτραίτα γυναικών και παιδιών στα οποία δίνεται μια ιδιαίτερη κι εξωπραγματική έμφαση στα μάτια των προσώπων. Παρά το γεγονός πως η πλοκή της ταινίας κινείται σε έναν αρκετά σκοτεινό άξονα, όχι μόνο σε ψυχολογικό, αλλά και σε καλλιτεχνικό επίπεδο, ο σκηνοθέτης επιλέγει ένα πολύχρωμο background με εξαιρετική φωτογραφία, δημιουργώντας έτσι μια έντονη αντίθεση μεταξύ του είναι και του φαίνεσθαι. Δεν είναι η πρώτη φορά που ο Burton παίζει με τις οπτικές αντιθέσεις που τόσο αγαπάει, και με τις πολλές φορές συγκρουόμενες θεματολογικές επιλογές του, όπως αυτές γίνονται εμφανείς στο πολυχρησιμοποιημένο μοτίβο ζωής-θανάτου. Ίσως αυτός είναι και ο λόγος που πολλοί κριτικοί χαρακτήρισαν το “Big Eyes” ως mainstream κι αναμενόμενο, τουλάχιστον σε σχέση με αυτά που μας έχει συνηθίσει ο Burton. Είναι ωστόσο άδικο να κρίνουμε μια ταινία με μοναδικό κριτήριο τον εντυπωσιασμό του δέκτη· Υπάρχει η εξαιρετική Amy Adams στο ρόλο της αφελούς και καλοκάγαθης συζύγου κι ο Christoph Waltz που έχει ήδη αποδείξει πόσο πολύ του ταιριάζει ο ρόλος του «κακού». Το “Big Eyes”, μια ευχάριστη, άλλοτε χαρούμενη κι άλλοτε σκοτεινή ταινία, σίγουρα δεν είναι το καλύτερο έργο του Burton, αλλά σίγουρα παρουσιάζει καλλιτεχνικό και σκηνοθετικό ενδιαφέρον.

Είναι δύσκολο να επιλέξει κανείς ανάμεσα από τις σπουδαίες ταινίες του Burton. Πως μπορούμε να αφήνουμε απ’έξω το “Beetlejuice”, το “Charlie and the Chocolate Factory”, το “Planet of the Apes”; Γεγονός είναι, πως όταν αναφέρεσαι σε έναν σκηνοθέτη μοναδικής αξίας, ποτέ δεν μπορούν να ειπωθούν τα πάντα, αξίζει όμως να ειπωθεί αυτό: Έχοντας δει κι αγαπήσει μεγάλο κομμάτι του έργου του, μπορώ να πω πλέον με σχετική σιγουριά πως το μυστικό για να κατανοήσει κανείς τον Burton είναι να αφεθεί στις ιστορίες του.