Βιβλιοθήκη

Ο Seymour Levov έχει λάβει το παρατσούκλι «Σουηδός» εξαιτίας των χαρακτηριστικών του προσώπου του. Έχει ξανθά μαλλιά, γαλανά μάτια και λευκή επιδερμίδα, λες και κατάγεται από τη Σκανδιναβία. Φυσικά, δεν έχει καμία σχέση με αυτά τα μέρη, καθότι είναι ένα Εβραιόπουλο από τη γενέτειρα του Ροθ, το Νιούαρκ. Το προικισμένο και ρωμαλέο του σώμα είναι η ασπίδα και η φυλακή του. Οι επιδόσεις του και στα τρία παραδοσιακά αμερικάνικα αθλήματα (μπέιζμπολ, μπάσκετ, φούτμπολ) είναι κάτι περισσότερο από αξιοθαύμαστες. Είναι, κατά κυριολεξία και όχι μεταφορικώς, θρυλικές. Η ψυχή του «Σουηδού» είναι υγρή και αναγκαστικά παίρνει τη μορφή του σώματος – δοχείου. Λαμβάνει τις διαστάσεις του, αποκτά την ηθική υπόσταση που αυτό καθορίζει. Νους καλοφτιαγμένος και υποδειγματικός σε σώμα καλοφτιαγμένο και υποδειγματικό. Η σαρωτική παρουσία του «Σουηδού» σε κάθε αθλητικό δρώμενο είναι θετικό ξόρκι και μαγικό φίλτρο για όλον του τον περίγυρο. Ξορκίζει την εμπλοκή της χώρας στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και την οποιαδήποτε υπόνοια πως κάποια περήφανα νιάτα θα επιστρέψουν τσακισμένα και ανεπαρκή, αταίριαστα προς τη γενική ευδαιμονία. Διώχνει μακριά τις δυσάρεστες αναμνήσεις του οικονομικού «κραχ» και της κατάρρευσης. Φιλτράρει την αντίληψη της αμερικανό-εβραϊκής κοινότητας περί ταυτότητας, μια αντίληψη που, όπως δηλώνει ο Ροθ, βασίζεται σε μία διαχρονική αντιφατικότητα. Πώς δείχνει κανείς Αμερικάνος προσπαθώντας επίμονα να μην δείξει Αμερικάνος, ενώ παράλληλα θέλει σαν τρελός να είναι Αμερικάνος; Πώς διατηρεί την εβραϊκή του χροιά διεισδύοντας παράλληλα στον αμιγώς αμερικάνικο πυρήνα της κοινωνίας;

Ο «Σουηδός» είναι σε κάθε πτυχή της ζωής του όλα όσα θέλουν οι υπόλοιποι να είναι. Είναι στυλοβάτης και στιβαρός, χωρίς να είναι αλαζόνας και πόζερος. Ενσαρκώνει όλες τις επιθυμίες και αρετές που επιβάλλει η απλοϊκότητα. Είναι επιτυχημένος επιχειρηματίας, έχει αθλητικά τρόπαια και ρεκόρ που δαφνοστεφανώνουν τα νεανικά του χρόνια, είναι οικογενειάρχης. Διαθέτει την κοινωνική ευγένεια που δεν δείχνει προσποιητή διότι όντως δεν είναι. Διαθέτει και μία σαρωτική αισιοδοξία για ένα μέλλον μονίμως ευοίωνο, μακριά από δυστυχίες κι ανατροπές. Είναι αγαπητός και υπεύθυνος, χωρίς να αναλύει σε βάθος αυτά που του συμβαίνουν. Γιατί να το κάνει άλλωστε; Αφού όλα όσα του συμβαίνουν είναι ακριβώς αυτά που θα όφειλαν, σύμφωνα με τον περίγυρό του, να του συμβούν. Ο «Σουηδός» άξιζε τα πάντα, άξιζε κάθε ευτυχία, του έχει παραχωρηθεί αυτό το δικαίωμα δια βίου, με μία μονάχα προϋπόθεση. Να μην αμφισβητεί αυτό το άνευ όρων δικαίωμά του. Να μην αμφισβητεί την πάναπλη δομή των πραγμάτων. Να μην αμφισβητεί τον μονόδρομο της ζωής του.

Ο «Σουηδός» άξιζε και μία πανέμορφη γυναίκα. Άξιζε τη Μις Νιου Τζέρσι, η οποία θα μπορούσε κάλλιστα να είχε στεφθεί και Μις Αμερική. Η οποία με τη σειρά της άξιζε της προσοχής και των κομπλιμέντων των πάντων, αρκεί να μην διεκδικούσε κάποιο διαφορετικό ρόλο από αυτόν της «ομορφούλας». Η σύζυγός του είναι το ιδανικό σωματικό (άρα και ψυχικό, σύμφωνα με τους κανόνες και τη διαδικασία που προαναφέραμε) συμπλήρωμα για τον αψεγάδιαστο «Σουηδό». Τι γίνεται όμως με την κόρη; Είναι δυνατόν να μην σταθεί στο ύψος των βιολογικών και κληρονομικών απαιτήσεων; Είναι δυνατόν να μην είναι τέλεια και να πέσει το μήλο τόσο μακριά από τη μηλιά; Στον κόσμο του «Σουηδού», η παραμικρή ατέλεια κρύβει μία εν δυνάμει καταστροφή. Σε ένα σύμπαν όπου κυριαρχεί η εικόνα, αυτό που δείχνει άσχημο δεν μπορεί παρά να είναι εν τέλει άσχημο. Το τραύλισμα. Το καταραμένο και δαιμονικό τραύλισμα. Μια επανάσταση των λέξεων απέναντι στην εικόνα. Η επανάσταση της ίδιας της ζωής απέναντι στο καλούπωμά της. Το δικαίωμα σε μία απελευθερωτική ασχήμια.

Πολλοί έγραψαν και είπαν πως το «Αμερικάνικο Ειδύλλιο» είναι μία καταγραφή της αποσάθρωσης του περιβόητου American dream. Είναι κάτι πολύ περισσότερο. Είναι η σκοτεινή πλευρά του κάθε ονείρου. Είναι η πεποίθηση πως, αν ένα όνειρο δεν διακοπεί, στο τέλος πάντα καταλήγει σε εφιάλτη. Έπειτα, είναι η συνέχεια του εφιάλτη. Αυτό που δεν βλέπουμε ποτέ, επειδή επιλέγουμε την εύκολη λύση του να ξυπνήσουμε. Το «Αμερικάνικο ειδύλλιο» φέρει έναν τίτλο βουτηγμένο στην ειρωνεία. Διότι το «ειδύλλιο» αυτό δεν είναι τίποτα άλλο από ένα σφιχταγκάλιασμα με την παράνοια. Με την εγγενή και έμφυτη παράνοια πίσω από κάθε επιθυμία για «φυσιολογικότητα», πόσω μάλλον την αμερικάνικη επιθυμία για «κανονικότητα», η οποία έχει ταλανίσει για δεκαετίες τον Φίλιπ Ροθ. Μιλώντας αυστηρά προσωπικά, το «Αμερικάνικο ειδύλλιο» μου ασκεί τρομερή γοητεία διότι είναι δογματικά προσηλωμένο στις έννοιες του λάθους και της αστοχίας. Τις οποίες ανέκαθεν έβρισκα πιο ενδιαφέρουσες από τις αντίστοιχες του σωστού και της ευστοχίας. Το λάθος είναι πανταχού παρόν και οι διορθώσεις ολότελα απούσες. Από την αρχή ως το γκραν φινάλε.

Ο Νέιθαν Ζούκερμαν αυτή τη φορά μας συστήνεται ως ένας κουρασμένος και αποκαμωμένος συγγραφέας που δεν προσδοκά ιδιαίτερες συγκινήσεις από το υπόλοιπο της ζωής του. Αφότου μας συστηθεί, μας συστήνει και τον «Σουηδό», την ενσάρκωση αυτού του συναρπαστικού «άλλου» που όλοι θα θέλαμε κάποιες φορές να αντικαταστήσει τον μέτριο εαυτό μας. Σε μία συνάντηση παλαιών συμμαθητών, εκεί δηλαδή όπου το ωραιοποιημένο παρελθόν μπαίνει σε fast forward και συναντά το ρεαλιστικό παρόν, η φαντασίωση του Ζούκερμαν πέφτει στον γκρεμό και τσακίζεται (οι περιγραφές του Ροθ των παιδικών ονειρώξεων του Ζούκερμαν μπροστά στα αθλητικά κατορθώματα του «Σουηδού», των καλλιστείων, καθώς και του reunion των παλιών συμμαθητών είναι πραγματικά ασύλληπτα διεξοδικές και βαθιά «αμερικάνικες»). Ο «Σουηδός» χτυπήθηκε από την αταξία της ζωής, όσο κι αν πάλεψε να την τακτοποιήσει. Πληγώθηκε, κατατροπώθηκε, υπέφερε, μάζεψε τα κομμάτια του και λίγο πριν το τέλος, ήθελε να βγάλει το ανείπωτο βάρος από μέσα του. Ο Ζούκερμαν όμως, δεν το(ν) κατάλαβε. Πώς είναι δυνατόν να έπεσε τόσο έξω, αυτός ο μονίμως οξυδερκής ανατόμος της ζωής; Έπεσε τόσο έξω γιατί δεν ήταν διατεθειμένος να απελευθερωθεί από την ιδεατή εικόνα του ινδάλματός του. Η υποτιθέμενη επίπεδη φύση του ήταν για τον Ζούκερμαν ένα δίχτυ ασφαλείας απέναντι στις αναταράξεις της δικής του ζωής. Ο αφηγητής ανοίγει την πόρτα που οδηγεί στο χάος του πρωταγωνιστή και την κλείνει με κρότο πίσω του μια για πάντα.

Ο Ροθ φτιάχνει ένα συνεχές γαϊτανάκι διαψευσμένων προσδοκιών, λανθασμένων αποφάσεων και παραπλανημένων σκέψεων, οι οποίες διογκώνονται σε ένα περιβάλλον όπου η δυστυχία και η θλίψη θεωρούνται απροσδόκητα ατυχήματα. Ο Ροθ για να αναδείξει το εύθραυστο που καραδοκεί παντού, ποντάρει συνεχώς στα θεμέλια, σε μία απολαυστική αντίφαση. Η τάξη θέλει διαδικασία, η τάξη θέλει προεργασία, η τάξη θέλει διάρθρωση. Σε μία εξωπραγματικά λεπτομερή περιγραφή της διαδικασίας παρασκευής γαντιών, στην οποία ειδικεύεται η οικογένεια Levov, ο Ροθ αποτυπώνει όλα όσα πρέπει να γνωρίζουμε για τον κεντρικό μας ήρωα. Η μεταφυσική του πίστη στα όσα γνωρίζει σε βάθος. Η σιγουριά του πως η συνήθης και φυσιολογική ροή των πραγμάτων παρέχει επαρκή προστασία απέναντι στους αναπάντεχους κινδύνους. Σαν να νιώθεις πως το να ζεις είναι αρκετό για να αποφύγεις τον θάνατο. Από εκεί και έπειτα, ο Ροθ εμμένει και εστιάζει στα γεγονότα, σε αυτά που όντως συνέβησαν. Λογικό, καθότι μόνο αυτά είναι ικανά να διαλύσουν μια ουτοπία στην οποία δεν εισβάλλουν ποτέ δυσάρεστες σκέψεις.

Γεγονότα λοιπόν, γεγονότα που δεν μπορούν να διαγραφούν και στέκουν ανεξήγητα στον χρόνο και στο μυαλό των ανθρώπων. Άνθρωποι προβαίνουν σε ακραίες ενέργειες. Άνθρωποι πεθαίνουν άδικα. Άνθρωποι έλκονται από ανθρώπους, τους οποίους φαινομενικά απεχθάνονται. Άνθρωποι πληγώνονται, παρανοούν, καταρρέουν, συνθλίβονται. Άνθρωποι αναρωτιούνται και ουρλιάζουν σιωπηλά «γιατί;», δίχως να παίρνουν από πουθενά απάντηση. Ένα σύστημα ομόκεντρων κύκλων, με την ευρύτερη αμερικάνικη ιστορία να είναι ο τελευταίος εξ αυτών. Ο πόλεμος του Βιετνάμ, η ριζοσπαστικοποίηση των late 60’s, το Watergate, η σεξουαλική απελευθέρωση, η μετάλλαξη της αμερικάνικης οικονομίας, η αστική μεταμόρφωση. Στο «Αμερικάνικο ειδύλλιο», οι πρωταγωνιστές δεν είναι ούτε ακριβώς υποκείμενα ούτε ακριβώς αντικείμενα της Ιστορίας. Είναι παρόντες – απόντες. Στο κέντρο όλων των κύκλων, η βασανιστική άλυτη απορία.

Ο Ροθ, ένας συγγραφέας της παρόρμησης, των ξεσπασμάτων και των εκρήξεων, οικοδομεί την έντασή της ιστορίας του μέσα από τη συνεπή απεικόνιση της πειθαρχίας. Η πειθαρχία του «Σουηδού» και η υπομονή του. Η αισιοδοξία του ότι όλα θα περάσουν, ότι όλα θα γιάνουν και θα ξεπεραστούν. Ο Ροθ εκρήγνυται μέσα από τη συγκρατημένη του γραφή. Μια γραφή που αποτυπώνει ένα συγκρατημένο άνθρωπο, με συγκρατημένες αντιδράσεις, ενώ ο κόσμος γύρω του καίγεται ασυγκράτητα. Μέχρι τη στιγμή του φινάλε, όπου ο Ροθ διδάσκει στον χαρακτήρα του το μεγαλύτερο μάθημα που μπορεί να του δώσει η ζωή. Ότι δεν βγάζει κανένα απολύτως νόημα.

Το ειδύλλιο κορυφώνεται μέσα σε μία μέρα, όπου όλα θα ξεχαρβαλωθούν και θα βγουν από τη θέση τους. Σε ένα τραπέζωμα, όπου σερβίρεται η τρέλα. Μια τραγωδία, χωρίς όμως την ανακουφιστική λογική δομή που διέπει τις αρχαίες ελληνικές τραγωδίες. Μία τραγωδία à la américaine από τον Φίλιπ Ροθ. Κανείς δεν ξέρει ακριβώς ποια είναι η Ύβρις. Κανείς δεν μπορεί να πει με σιγουριά γιατί εκδηλώθηκε η Νέμεσις. Καμία Κάθαρσις δεν περιμένει στο τέλος για να ανακουφίσει εμάς ή τους ήρωες. Το παράλογο παίζει μόνο του και κάνει ό,τι θέλει. Και κανείς δεν μπορεί να καταλάβει τι διάολο πήγε στραβά, όταν όλα έπρεπε να πάνε καλά…