Το Κλαρινέτο, του Βασίλη Αλεξάκη
Ένας άνδρας πληροφορείται ότι ένας καρδιακός του φίλος πάσχει από καρκίνο. Το ψυχικό σοκ που βιώνει οδηγεί σε μία εσωτερική αναζήτηση, με λογοτεχνικές θεματικές τη μνήμη, τη γλώσσα και τη σχέση μας με το τέλος της ζωής. Ο Βασίλης Αλεξάκης στο τελευταίο δημοσιευθέν έργο του καταθέτει εαυτόν και αποδεικνύει γιατί είναι ένας μεγάλος συγγραφέας.
Ενώ το βιβλίο δίνει την αίσθηση αυτοβιογραφίας, το «Κλαρινέτο» είναι μυθιστόρημα. Ο συγγραφέας αναθέτει έτσι στον αφηγητή την εξιστόρηση των γεγονότων, ώστε να αποκρύψει ποια στοιχεία της αφήγησης μπορεί να είναι και αυτοβιογραφικά.
Όπως και ο αφηγητής, έτσι και ο συγγραφέας Αλεξάκης έζησε στη Γαλλία το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του. Έχοντας φοιτήσει στη Λεόντειο, άφησε την Ελλάδα ήδη στα δεκαεπτά του χρόνια, όταν κατάφερε να πάρει υποτροφία για να σπουδάσει δημοσιογραφία στη Λιλ της Γαλλίας. Με το τέλος των σπουδών του γύρισε προσωρινά στην Ελλάδα για να κάνει τη στρατιωτική του θητεία, οπότε και υπηρέτησε στην τηλεόραση ενόπλων δυνάμεων. Σύντομα, όμως, επέστρεψε στη Γαλλία και μάλιστα στο Παρίσι, λίγο μετά τον Μάιο του ’68, όπου και εργάστηκε ως κριτικός βιβλίου στη Le Monde.
Τα πρώτα του βιβλία (Το “Sandwich” και «Τα κορίτσια του Σίτυ Μπουμ-Μπουμ») τα έγραψε στα γαλλικά, κερδίζοντας μάλιστα ευρεία αναγνώριση στη Γαλλία. Τα μόνα βιβλία που έγραψε στα ελληνικά είναι το «Τάλγκο» (1980), η «Μητρική γλώσσα» (1995) και η «Καρδιά της Μαργαρίτας» (1999). Όλα τα υπόλοιπα, συμπεριλαμβανομένων του “Ap. J.-C” (2007), βραβευμένου με το μεγάλο βραβείο μυθιστορήματος της Γαλλικής Ακαδημίας, και του «Κλαρινέτου», τα έγραψε στα γαλλικά, «αυτομεταφραζόμενος» εν συνεχεία. Αυτή η διαρκής αμφιταλάντευση μεταξύ δύο γλωσσών – δύο κόσμων – είναι άλλωστε και το στοιχείο που στιγμάτισε τη ζωή του και το συγγραφικό του έργο, αφού η θεματική της γλώσσας είναι πολύ σημαντική στα βιβλία του.
Όπως περιγράφεται και στο «Κλαρινέτο», στα τελευταία χρόνια της ζωής του και μετά από σοβαρά προβλήματα υγείας, μετακόμισε στην Ελλάδα, διαμένοντας μεταξύ Αθήνας και Τήνου. Στην Τήνο έκανε την τελευταία επιμέλεια στο «Κλαρινέτο» και άρχισε να γράφει το τελευταίο του βιβλίο «Η Παναγία και ο Ταρζάν», το οποίο τελικώς δεν ολοκλήρωσε ποτέ, καθώς έφυγε από τη ζωή την 11η Ιανουαρίου του 2021. Όπως έχει δηλώσει σε μία από τις τελευταίες συνεντεύξεις του, το θέμα του «Η Παναγία και ο Ταρζάν» είναι ο θάνατος.
Στο «Κλαρινέτο» πραγματεύεται το άγχος του θανάτου, το οποίο δεν εκφράζεται με λέξεις, καθώς παραμένει σε απώθηση και εκδηλώνεται σταδιακά, προωθώντας αντίστοιχα και την πλοκή. Το σοκ της επερχόμενης απώλειας του φίλου του, προκαλεί την υπαρξιακή αφύπνιση του αφηγητή και ακολούθως, τη ρήξη και με τη ζωή του στη Γαλλία. Η διήγηση αυτής της ιστορίας οργανώνεται αριστοτεχνικά σε τέσσερα κεφάλαια – πράξεις αυτής της διαδικασίας πένθους και αποχαιρετισμού, τα οποία μάλιστα είναι και εντυπωσιακά ισομεγέθη στον αριθμό των σελίδων τους. Πρώτη πράξη της ιστορίας αποτελεί η είδηση και το σοκ της επερχόμενης απώλειας, δεύτερη πράξη η επιστροφή στην Ελλάδα όπου επέρχεται η συνειδητοποίηση της απώλειας και τρίτη πράξη η αποδοχή και η επιστροφή στη Γαλλία για τον τελικό αποχαιρετισμό με το φίλο του. Τέταρτη και τελευταία πράξη της ιστορίας αποτελεί η τελική επιστροφή στην Ελλάδα.
Με την επιστροφή του από τη Γαλλία ξεκινά και η επαναγνωριμία με την Ελλάδα, η οποία βρίσκεται στη δίνη της οικονομικής κρίσης. Έτσι, ο αφηγητής βρίσκει και ένα κοινό με τη χώρα καταγωγής του. Και οι δύο βρίσκονται σε μια περίοδο επαναπροσδιορισμού του «εαυτού» τους. Όπως γράφει χαρακτηριστικά, η Ελλάδα θα μπορούσε να νιώθει την ίδια αμηχανία που νιώθει και ο ίδιος, όταν κοιτάζει τον εαυτό του στον καθρέφτη του μπάνιου:
Πώς θα μπορούσα να ταυτιστώ μ’ αυτό το φαλακρό γέροντα με τα κρεμασμένα μάγουλα που με παρατηρεί με σβησμένο βλέμμα; […] Σκέφτηκα ότι η Ελλάδα θα αγανακτούσε παρομοίως με τη σημερινή της εικόνα αν είχε τη δυνατότητα να την κοιτάξει κατάματα.
Αυτό που είναι εντυπωσιακό με το βιβλίο είναι ότι ενώ επιλέγει μια «επώδυνη» θεματική, παραμένει εξαιρετικά ευκολοδιάβαστο (παρά το μέγεθός του) και απολαυστικό. Άλλωστε, οι θεματικές –γλώσσα, μνήμη, έρωτας– επαναλαμβάνονται και εδώ, καθιστώντας το «Κλαρινέτο» ιδανική εισαγωγή στο έργο του. Παράλληλα, τα υπόλοιπα ερωτήματα που ανακύπτουν, κάνουν το βιβλίο πλουσιότερο ως προς την τελική επίγευση που αφήνει, η οποία για μένα είναι η αγάπη για τη ζωή. Ως αγάπη για τη ζωή, ερμήνευσα το γοητευτικό χιούμορ του συγγραφέα και το ενδιαφέρον του για τις ανθρώπινες σχέσεις και την ομορφιά της συνύπαρξης, έστω και της παροδικής. Μια τέτοια εμπειρία συνύπαρξης πετυχαίνει άλλωστε και στη σχέση συγγραφέα–αναγνώστη, αφού η αυτοβιογραφική χροιά του βιβλίου, σε φέρνει πιο κοντά στον Αλεξάκη ως άνθρωπο, ενώ μπαίνεις στη διαδικασία να στοχαστείς για τη δική σου ζωή, σαν να συζητάς μαζί του, γελώντας, σε ένα κοινό τραπέζι.
Το Κλαρινέτο, του Βασίλη Αλεξάκη
Εκδόσεις Μεταίχμιοσελ. 458
