Το μόνο της ζωής τους ταξίδι, του Ηλία Μαγκλίνη
Ας με συγχωρέσουν οι σκιές*: Σημείωμα για το βιβλίο «To μόνο της ζωής τους ταξίδι» του Ηλία Μαγκλίνη που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.
Οποιαδήποτε πόλη
αποτελείται
από τα σώματα
που την
διασχίζουν
Χρήστος Βακαλόπουλος
Καμιά φορά τα καλοκαίρια τελειώνουν ξαφνικά με ένα πρώιμο φθινόπωρο, με την απόσταση που χτίζει η θάλασσα ανάμεσα σε εμάς και τους τόπους που αγαπήσαμε. Καμιά φορά τα καλοκαίρια τελειώνουν με έναν αποχαιρετισμό. Εμείς κρατάμε το βλέμμα μιας ολόκληρης εποχής, επιστρέφουμε με σταθερούς κόμβους στις πολύβουες πολιτείες. Και όταν θέλουμε να ανακαλέσουμε τα πρόσωπα εκείνου του καιρού κοιτάζουμε τις φωτογραφίες και τις διαδρομές που χαράξαμε. Θυμίζουμε αρχαίους χορούς που κανείς πια δεν χρειάζεται, μια λυπημένη πομπή παραθεριστών, μια πόζα απόμακρη εμπρός από την προκυμαία. Έτσι τελειώνουν τα καλοκαίρια. Και ίσως καιρό μετά, κάτι ξαναβρίσκουμε από εκείνες τις μέρες. Τυχαία ευρήματα που δεν σημαίνουν τίποτε πια και όμως μυρίζουν ακόμη έρωτα και θυμάρι. Ένα φυτολόγιο που σκαρώσαμε με τα φύλλα του Ιούλη μες στις σελίδες κάποιου βιβλίου. Έτσι τελειώνουν πάντα τα καλοκαίρια. Με κάτι πράγματα μικρά που δεν σάρωσε ο χρόνος.
Με βιβλία που μας κρατήσανε συντροφιά τα άγρια μεσημέρια, με σελίδες γεμάτες από τα αποτυπώματα της πρόσκαιρης ευτυχίας μας. Είναι μια λύση τα βιβλία όταν όλα πια έχουν ξεθωριάσει, είναι η μοναξιά του που ανταμώνει την δική μας όταν αγγίζουμε τα βιβλία που στάθηκαν στο πλάι μας τις πιο ευτυχισμένες μέρες του καλοκαιριού. Βιβλία άλλοτε πικραμένα και πάλι αισιόδοξα, που γελούν και κάνουν αστεία μες στις σελίδες τους. Εξώφυλλα καμωμένα από παλιές φωτογραφίες και σκίτσα χαρισματικών ζωγράφων. Με μια σημείωση στις τελευταίες σελίδες, με τον αριθμό μιας σελίδας και ένα άγκιστρο που περικλείει πολλά περισσότερα από όσα φανταστήκαμε ποτέ. Με μια πίκρα γαντζωμένη σε ευρετήρια και τίτλους και άλλοτε με έναν μεγάλο έρωτα στα τελευταία κεφάλαια που τελειώνει άδοξα. Το ευτυχισμένο τέλος υπήρξε άλλωστε μια εφεύρεση ανθρώπινη, μια επινόηση για εκείνο που ποτέ δεν θα αγγίξουμε. Τα βιβλία μυρίζουν το καλοκαίρι, ξεφυλλίζονται ολομόναχα μες στα δωμάτια. Μοιάζουν να μην κουβαλούν καμιά ανθρώπινη χροιά και όμως κάποτε άνοιξαν δρόμους που οδήγησαν στον έρωτα, το κορμί, την κοινωνία, την πολιτική και την ιστορία που λογαριάζουμε για μια νεκρή επιστήμη.
Μια τέτοια ιστορία αφηγείται το καινούριο βιβλίο του Ηλία Μαγκλίνη που κυκλοφόρησε μερικούς μήνες πριν από τις εκδόσεις Μεταίχμιο. Ο κύριος Γκρι των κυριακάτικων εφημερίδων ταξιδεύει και θυμάται. Φθάνει ως τα βάθη της Μικράς Ασίας και ακολουθεί τα βήματα εκείνου του τραγικού στρατού που κατασπάραξε γενιές ολόκληρες Ελλήνων. Πόλεις, τόποι, φωτογραφίες και επιστολές βρίσκουν μια θέση στις σελίδες της έκδοσης. Και ενδιάμεσα η μαρτυρία του συγγραφέα που προστατευμένος από την απόσταση, ακολουθεί την ίδια πορεία. Πόλεις και ονόματα που δεν θυμίζουν πια τίποτε από εκείνη την Μεγάλη Ιδέα, πρόσωπα κληρωτών που αποκοιμήθηκαν για πάντα στις όχθες του Σαγγάριου με μια κορυφαία απορία στα μάτια τους. Η σημερινή Τουρκία, εκείνη που προσπαθεί να συνδυάσει τον κοσμικό της χαρακτήρα με την αυστηρότητα της παράδοσης δεν έχει πια τίποτε να κάνει με εκείνο το φριχτό θέατρο του ‘22. Στα φωτογραφικά ντοκουμέντα του Ηλία Μαγκλίνη νέες και νέοι ζουν την ζωή τους στα ανοιχτά καφενεία του Εσκί–Σεχίρ, η Σμύρνη αποτυπώνεται με ένα πρόσωπο ευρωπαϊκό και ο Κεμάλ μες στην μοναξιά του πορτραίτου του απολαμβάνει την δόξα του. Τα αστέρια έχουν αλλάξει πια ονόματα και το Πλοιάριο του Αγίου Πέτρου έχει πια μετονομαστεί σε Μεγάλη Άρκτο, η Κιβωτός του Νώε σε Αργώ, ο Άγιος Ανδρέας σε Ταύρο. Τίποτε δεν είναι ίδιο στην Τουρκία του οδοιπορικού που διαγράφει ο Ηλίας Μαγκλίνης. Μονάχα τα άπειρα τοπωνύμια που συναντά στον δρόμο του ο συγγραφέας να θυμίζουν πως κάποτε εδώ γράφτηκαν μερικές από τις πιο ματωμένες σελίδες της παγκόσμιας ιστορίας. Βασιλιάδες και παράσημα στο στήθος του Ελληνισμού που ξοδεύεται στις τάξεις του πολέμου, άγριες πορείες που γεννούν την αποθέωση του ανθρώπινου κουράγιου, μια κοιλάδα όπως εκείνη των ανίδεων στο παλιό, ανατολικό Βερολίνο, η ερημιά, οι στρατιώτες, οι ξιφολόγχες, μια πρωτόγονη και ιερή πάντα θυσία. Η θάλασσα της Προποντίδας και ο παππούς με την μεγάλη του στολή σε μερικές πόζες πριν το ύστατο χρέος.
Ο Ηλίας Μαγκλίνης κοιτάζει μέσα στην ιστορία όπως κανείς παρατηρεί τον κόσμο μέσα από το νερό. Και όταν τα τοπία ξεκαθαρίζουν, ομόκεντρους κύκλους σχηματίζει, σχηματισμένους από λαχτάρα, νοσταλγία, επιθυμία. Σε κάποιο από τα κεφάλαια της νέας έκδοσης του Μεταιχμίου, ο συγγραφέας φέρνει στο φως μια επισήμανση του James Jones από το έργο του, “WWII: A Chronicle of Soldiering”.
Προσπάθησε να θυμηθείς τον πόνο σου. Δεν θα τα καταφέρεις. Θυμάσαι την εμπειρία, όχι τον ίδιο τον πόνο. Ενώ την ντροπή την θυμάσαι πολύ καθαρά. Καμιά φορά προτιμώ τον πόνο.
Αυτός ο τελευταίος διαθέτει την δική του μνήμη, παραμένει κλειδωμένος μες στο πρόσωπό σου μα είναι φορές που έρχεται στο προσκήνιο, χρωματίζοντας τις ζωές και τα πράγματα.
«To μόνο της ζωής τους ταξίδι» το γράφει αυτός ο πόνος, η απουσία, τα χαμένα πεδία της μάχης που ανακαλεί ο Η. Μαγκλίνης. Στις εσχατιές της καταγραφής του, γυρεύει πάντα τον άνθρωπο, τις μορφές εκείνων των στρατιωτών που κείτονται βαθιά κάτω από τα νερά των εποχών. Το μεγαλόσωμο, γκρίζο φάντασμα της ανατολής αφήνει να ακουστούν τα βήματα εκείνων των ανδρών που θυσίασαν τις ζωές τους μες στις συνθήκες. Μια χειμωνιάτικη εποχή κάνει και πάλι την εμφάνισή της, μια εποχή που μιλά μέσα από μικρογραφίες, μουσεία, επιστολές και φθαρμένες φωτογραφίες στις σερβάντες ενός άλλου χρόνου. Η Αντιγόνη του Ανούιγ που μες στην ανθρώπινη έκφρασή της ομολογεί το τέλος αυτού του κόσμου, η Αντιγόνη που αναγνωρίζει την επικράτηση του θανάτου πάνω στα ανθρώπινα, φέγγει ανάγλυφη στα πρόσωπα των γυναικών που συναντά ο Ηλίας Μαγκλίνης στις διαδρομές του. Η ζωή έχει βρει ξανά τον βηματισμό της χάρη σε εκείνη την αιθέρια, λαϊκή μαστοριά και την σοφία που μεταμορφώνει την ανάγκη σε προσφορά και επινόηση. Η εκεχειρία που έχει πια εμπεδωθεί ομορφαίνει τις πολιτείες τώρα που «η σκόνη δεν σηκώνεται, σαλεύει και αλυχτά».
Στο οπισθόφυλλο της έκδοσης ο συγγραφέας σημειώνει: «Ο Νίκος Μαγκλίνης, ο παππούς του συγγραφέα, την δολοφονία του οποίου είχε αφηγηθεί στο προηγούμενο βιβλίο του, υπηρέτησε στην Μικρά Ασία. Στον εγγονό δεν έφθασαν παρά τρίμματα ιστοριών. Έπειτα από έρευνα χρόνων, προσπάθησε να ανασυνθέσει μια πορεία θανάτου και ονειροπόλησης, ταξιδεύοντας στην Σμύρνη, στο Αφιόν Καραχισάρ, στο Εσκί Σεχίρ, στην Προύσα». Μια προσωπική αφορμή, ένα είδος προσκυνήματος στα μέρη που χάθηκε ο Νίκος Μαγκλίνης στέκει το μεγάλο επιχείρημα αυτού του ξεχωριστού βιβλίου που έρχεται στην συμπλήρωση ενός αιώνα Καταστροφής να περιγράψει μέσα από τις μαρτυρίες των στρατιωτών τις ολέθριες επιλογές, το διακύβευμα της πολιτικής που τρέφεται πάντα με το αίμα των λαών αυτής της γης. Μουδανιά, Προύσα, Εσκί Σεχίρ, Προποντίδα, σταθμοί μιας ζωής που κόπηκε απότομα, πατρίδες μακρινές και προδομένες, μουσικές με κρόταλα από μια μπάντα ζωντανή -ποιος το ξέρει άραγε;- «ο ήχος που ξεσηκώνει, αρχαίος, μυστικιστικός, μέσα στον διονυσιακό του οίστρο και την ίδια στιγμή λαϊκός, σχεδόν αγοραίος, έκσταση και πανηγύρι μαζί». Η Αλμυρή έρημος, το Τσερτσίν με τις «θαυμάσιες κοπέλες της ανατολικής καλλονής», η ευρωπαϊκή Τουρκία πάντα τυλιγμένη με τον φερεντζέ της, μισή θαμμένη κάτω από τόνους ιστορίας και άλλη μισή χαμογελαστή στις βιτρίνες των εμπορικών καταστημάτων.
Μα ανάμεσά τους πουθενά ο Νίκος Μαγκλίνης, ο παππούς του συγγραφέα που φθάνει με ένα έξοχο, ταξιδιωτικό μυθιστόρημα ζωής στα ράφια των βιβλιοπωλείων από τις εκδόσεις Μεταίχμιο. Η Μικρά Ασία, ένα νάρκισσος καταθλιπτικός και μοναχικός, περισσότερο και από μια ήπειρο. Ένας κόσμος προσωρινός, γλαφυρός, ένας χρόνος που παραμένει δύσκολο να μετρηθεί και το αγκάθι στο πόδι του νέου Ελληνισμού γράφουν λέξη προς λέξη αυτό το βιβλίο. Απομένει μια διακριτική, μια αδιόρατη μελαγχολία από την ζωή που αλλάζει και προχωρεί δίχως να νοιάζεται για τα χαμένα ονόματα. Ο Ηλίας Μαγκλίνης και οι εκδόσεις Μεταίχμιο μιλούν για θυσίες δίχως ανταπόδοση, γοητεύονται από τους μεγάλους, ανώνυμους ήρωες και αναπολούν ένα χρονικό γεμάτο έξαρση και κατάπτωση, έτσι όπως το έγραψε πριν από χρόνια ο ποιητής Ντίνος Χριστιανόπουλος.
*Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης
Το μόνο της ζωής τους ταξίδι, του Ηλία Μαγκλίνη
Εκδόσεις Μεταίχμιο
σελ. 384
