Λόγος + Τέχνη

Με αυτό το ερώτημα ξεκινά η κατάβασή μας, ως αναγνώστες, στα σκοτάδια του πολέμου, ενός οικουμενικού, αιώνιου, απαράλλαχτα κακόμορφου πολέμου που επαναλαμβάνεται, θα έλεγε κανείς από την πρώτη αυγή της ανθρωπότητας. Τέτοιος είναι ο πόλεμος που μας παρουσιάζει ο Richard Flanagan στο «Το μοναπάτι για τα βάθη του Βορρά». Είναι η σκοταδιστική φωτοτυπία ενός πολέμου που μαίνεται από τα γεννοφάσκια του Ανθρώπου, μα στην περίπτωση του Flanagan ο πόλεμος μεταφέρεται και στα σπλάχνα του πρωταγωνιστή του, Dorrigo Evans.

Η δημιουργία του σιδηροδρόμου αυτού σηματοδότησε ένα από τα μεγαλύτερα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, καθώς για την κατασκευή του έχασαν τη ζωή τους περίπου 90.000 άνθρωποι και μεταξύ του χιλιάδες αιχμάλωτοι πολέμου. Ο θάνατός τους οφειλόταν όχι μόνο στα απάνθρωπα βασανιστήρια από τον ιαπωνικό στρατό αλλά και στις συνθήκες εξαθλίωσης που επικρατούσαν. Η πείνα, η ζέστη, ο μόχθος, οι ασθένειες ήταν οι συνηθέστερες αιτίες θανάτου στα στρατόπεδα της ντροπής.

Ο πατέρας του Richard Flanagan υπήρξε ο ίδιος αιχμάλωτος πολέμου των Ιαπώνων κατά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και επέζησε. Ίσως σε κάποιο βαθμό ο συγγραφέας να ξόρκισε μέσα από το έργο του κάποια από τα δαιμόνια του πατέρα του και κατ’ επέκταση της δικής του παιδικής ηλικίας, η οποία στιγματίστηκε από τα σημάδια του απάνθρωπου σιδηροδρόμου της Βιρμανίας. 

Όμως, μέσα στα ασφυκτικά όρια του στρατοπέδου του πόνου και της εξαθλίωσης, η ιστορία που μας διηγείται ο Flanagan ξεφεύγει από την προσωπική κάθαρση, την ανάγκη, ίσως, να διηγηθεί εμμέσως την ιστορία του πατέρα του. Η ιστορία του γίνεται οικουμενική όπως συμβαίνει με τα συγκλονιστικότερα μυθιστορήματα πολέμου. Ο πόλεμος παύει να έχει γεωγραφικά και χρονικά πλαίσια και στα χέρια του αναγνώστη γίνεται ένα αέναο πεδίο μάχης για επιβίωση. Έτσι αισθάνθηκα κι εγώ διαβάζοντας το συγκεκριμένο βιβλίο. Ότι κρατάω δηλαδή στα χέρια μου μία πάλη που δεν αφορά τη Βιρμανία, τους Ιάπωνες κατακτητές, τον Αυστραλό πρωταγωνιστή. Αφορά την εν δυνάμει κτηνωδία που κρύβει το μέλλον μας και τον εν δυνάμει υπερβατικό ήρωα που κρύβουμε μέσα μας.

Ο σωματικός πόλεμος για τον πρωταγωνιστή δεν ορίζεται βέβαια μόνο από τη φυσική μάχη για επιβίωση υπό τις πιο ακραίες συνθήκες, αλλά και από τη δεύτερη ιστορία που μας διηγείται, την ενοχική και παράνομη ερωτική του σχέση με τη γυναίκα του θείου του. Ο συγγραφέας ξεπερνώντας ευτυχώς την ορατή παγίδα να υποπέσει σε θανάσιμα κλισέ διαιωνίζοντας ένα ερωτικό τρίγωνο εν καιρώ πολέμου, καταφέρνει να αποδώσει με θαυμάσιο λυρισμό πάνω στο χαρτί την πιο αφηρημένη των εννοιών, τον έρωτα.

Για τα δύο μεγάλα ζητήματα του μυθιστορήματος, τον έρωτα και τον πόλεμο, ο Richard Flanagan μοιάζει να κρατάει μία διπολική στάση. Αμφιταλαντεύεται, μαζί του κι εμείς, μεταξύ καλού και κακού, σωστού και λάθους, πραγματικότητας και θεατρινισμού και ο πρωταγωνιστής του φαίνεται να κουβαλάει το αβάσταχτο φορτίο όλων αυτών των άκρων.

Επίπονο, ανθρώπινο, λυρικό το μυθιστόρημα του Richard Flanagan είναι μία εξαιρετική μυθιστορηματική αφήγηση για την ανθρωπιά, την επιβίωση και τη δύναμη που απαιτείται για να υπερβεί κανείς τον εαυτό του και να κάνει ένα βήμα μπροστά.