Λόγος + Τέχνη

Στο λόγο του, ο Dylan, μετά τις θερμές ευχαριστίες προς τη Σουηδική Ακαδημία, εξέφρασε την τιμή που ένιωσε αλλά και την έκπληξή του που έγινε αποδέκτης ενός τόσο σημαντικού βραβείου που παλαιότερα έλαβαν συγγραφείς όπως ο Thomas Mann, o Albert Camus κι ο Ernest Hemingway. Όταν ξεκίνησε να γράφει στίχους, ανέφερε, το μεγαλύτερο όνειρο για τα τραγούδια του ήταν να συμπεριληφθούν σε κάποιον δίσκο και να ακουστούν στο ραδιόφωνο. Αργότερα, αφού κυκλοφόρησε πολλούς δίσκους, συχνά αναρωτιόταν για θέματα τεχνικά, όπως π.χ. ποιοι είναι οι κατάλληλοι μουσικοί για την εκτέλεσή τους, αν η ηχογράφησή τους γινόταν στο σωστό studio – όμως ποτέ δεν είχε τον χρόνο να αναρωτηθεί αν τα τραγούδια του θεωρούνται λογοτεχνικά έργα.

Το ίδιο ερώτημα είχαν και χιλιάδες άνθρωποι ανά τον κόσμο, ειδικοί και μη, όταν ανακοινώθηκε η απόφαση της Ακαδημίας να του απονείμει το Nobel Λογοτεχνίας με την αιτιολογία ότι «δημιούργησε νέους ποιητικούς εκφραστικούς τρόπους μέσα στη μεγάλη παράδοση του αμερικανικού τραγουδιού». Ποια ήταν, αλήθεια, η συλλογιστική πίσω από την απόφαση της επιτροπής που προσπέρασε σπουδαίους λογοτέχνες για χάρη του Dylan (ονόματα όπως Philip Roth, Haruki Murakami, Thomas Pynchon και Ursula Le Guin είναι μόνο ορισμένα που μπορούμε να σκεφτούμε). Και αν η επιτροπή ήθελε να τιμήσει έναν τραγουδοποιό γιατί όχι τον Leonard Cohen, τον Tom Waits, ή ακόμα και τον Morrissey;

Ίσως κι ο ίδιος ο Dylan να είχε τις αμφιβολίες του, εξ ου κι η άβολη σιωπή του για βδομάδες μετά την αναγγελία της απόφασης (γεγονός που αναστάτωσε τα μέλη της επιτροπής, κάποιοι μάλιστα δε δίστασαν να τον χαρακτηρίσουν ανοιχτά αγενή και επηρμένο) και η απουσία του από την απονομή «λόγω ανειλημμένων υποχρεώσεων».

Παρόλ’ αυτά η υπόθεση είχε αίσια έκβαση, αφού ο Dylan δέχτηκε να παραλάβει τελικά το μετάλλιο και το δίπλωμα της Ακαδημίας σε μια σεμνή τελετή κεκλεισμένων των θυρών (κατά δική του απαίτηση) λίγο πριν τις δύο συναυλίες του στη Στοκχόλμη στις αρχές του Απρίλη του 2017. Δώδεκα μέλη της Ακαδημίας ήταν παρόντα, η ατμόσφαιρα ήταν εγκάρδια, η σαμπάνια έρεε άφθονη· και κάπως έτσι ευχάριστα τελειώνει αυτό το περιπετειώδες κεφάλαιο της σύγχρονης ιστορίας της μουσικής (ή μήπως της λογοτεχνίας;);

Ωστόσο, υπήρξαν και οι επικριτές της βράβευσής του. Ο ίδιος ο Leonard Cohen είπε πως «είναι σαν να καρφιτσώνεις μετάλλιο στο Έβερεστ επειδή είναι το ψηλότερο βουνό» αναγνωρίζοντας πως ο πολυβραβευμένος, ταλαντούχος και λαοφιλής Dylan δεν είχε να κερδίσει κάτι ουσιαστικό από το Νόμπελ Λογοτεχνίας, ενώ άλλοι δεν απέφυγαν ακόμα πιο καυστικά σχόλια. Ο γνωστός Σκωτσέζος συγγραφέας Irvine Welsh σχολίασε πως του αρέσει η μουσική του Dylan, αλλά η βράβευσή του ήταν «ένα κακοσχεδιασμένο βραβείο νοσταλγίας που τραβήχτηκε από τους βρώμικους προστάτες γερόντων, ασυνάρτητων χίπηδων», ενώ ο Αμερικανός συγγραφέας Jason Pinter είπε πως αν ο Bob Dylan μπορεί να κερδίσει το Nobel Λογοτεχνίας τότε κι ο Stephen King θα έπρεπε να μπει στο Rock’n’Roll Hall of Fame. Είναι μάλλον προφανές πως όσο κι αν αγαπάει κανείς τον Dylan είναι δύσκολο να τον δει ως λογοτέχνη. Δεν είναι λόγω της ποιητικής του συλλογής “Tarantula” που κυκλοφόρησε (επίσημα τουλάχιστον) το 1971 και πολλοί τη βρήκαν από ακαταλαβίστικη έως άστοχη (άλλωστε κι ο ίδιος αργότερα δήλωσε πως δεν είχε ποτέ την πρόθεση να γράψει βιβλίο). Είναι που οι στίχοι του μοιάζουν τόσο άρρηκτα συνδεδεμένοι με τη μουσική του που είναι δύσκολο να θεωρήσεις πως μπορούν να σταθούν αυτόνομα. Το να τους απογυμνώνεις από τη μουσική μοιάζει σχεδόν ανίερο και το να βραβεύεις τον Dylan για αυτούς, παραβλέποντας τη μουσική που τους «ντύνει» είναι σαν να επιβραβεύεις το ήμισυ της προσφοράς του στην παγκόσμια κουλτούρα. Εδώ βρίσκεται κι η διαφορά της στιχουργικής με τη λογοτεχνία. Η δεύτερη «στέκεται» από μόνη της, αυτόνομη – η πρώτη, συχνά, όταν στέκεται μόνη της, χάνει κάτι από την ορμή και τη λάμψη της.

Τέλος, δεν υπάρχει κανένας λόγος για να περιορίσει o Dylan τον εαυτό του με την ταμπέλα «λογοτέχνης». Ο ίδιος πάλεψε σε όλη τη διάρκεια της καλλιτεχνικής του ζωής για να μην υποταχθεί σε κανέναν τίτλο, σε καμιά ετικέτα, σε καμιά ταμπέλα, στοιχείο τόσο έντονο που η αριστερή δημοσιογράφος κι ακτιβίστρια Ellen Willis διατύπωσε τη θεωρία ότι ο Dylan ζει με βάση τη φράση του Γάλλου συμβολιστή ποιητή Arthur Rimbaud “Je est un autre” (είμαι ένας άλλος). Ο Dylan παίζει συνεχώς με την αυτοεικόνα του προσπαθώντας να εφευρίσκει τον εαυτό του ξανά και ξανά. Μέσα στη ζωή του, όπως αυτή εκφράζεται με τα τραγούδια του, υπήρξε ενίοτε η φωνή της επανάστασης και της κοινωνικής ισότητας αλλά και αρνητής της πολιτικής, άθεος, ορθόδοξος Εβραίος και ξαναγεννημένος Χριστιανός, μιμητής και πρωτοπόρος, βαθυστόχαστος και ρηχός, rock star και μελαγχολικός τροβαδούρος. Η πολυσχιδής του προσωπικότητα δεν δυσαρέστησε ποτέ τους οπαδούς του, αντίθετα στάθηκε ο λόγος για να ταυτιστούν μαζί του όλο και περισσότεροι και να τον αγαπήσουν ακόμα πιο βαθιά.

Μένει να δούμε αν ο κος Zimmerman (το πραγματικό όνομα του Bob Dylan που αργότερα λέγεται πως άλλαξε ως ένδειξη θαυμασμού για τον ποιητή Dylan Thomas) θα στείλει στην Ακαδημία ως τις 10 Ιουνίου την ομιλία (έστω και μαγνητοφωνημένη) που θα του αποφέρει και τα χρήματα που συνοδεύουν το βραβείο Nobel. Στην πραγματικότητα δεν τα χρειάζεται, όπως δε χρειαζόταν ούτε το ίδιο το βραβείο. O Dylan αποτελεί από μόνος του ολόκληρο κεφάλαιο στην ιστορία της παγκόσμιας μουσικής. Είναι το Έβερεστ όπως πολύ εύστοχα παρατήρησε ο Leonard Cohen. Τι παραπάνω μπορεί να ζητήσει κανείς;

https://www.nobelprize.org/mediaplayer/index.php?id=2700