Βιβλιοθήκη

Δεν χρειάζονται συστάσεις για τον Αμερικάνο John Dos Passos. Μέσα από την γραφή του αποκαλύφθηκε η Αμερική που διαβαίνει τα πρώτα χρόνια της ενηλικίωσής της, αναθρέφοντας το όνειρο. Διαφημίσεις και ειδήσεις, μεταβολές στις ισοτιμίες και πολιτικοί ελιγμοί φιλτράρουν τον χρόνο και τον τόπο του «42ου παραλλήλου», όπως τιτλοφορείται το πρώτο μέρος από την τριλογία του σπουδαίου μυθιστοριογράφου. Αντλώντας από την σκληρή κυριολεξία ο Dos Passos μας χαρίζει την πλέον αντιπροσωπευτική εικόνα των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής που αφήνει πίσω της τα φίδια του παρελθόντος και νοσταλγικά διατρέχει τις δεκαετίες. Ιστορίες που ταρακούνησαν την Αμερική βρίσκουν χώρο στις σελίδες αυτού του παραλλήλου που γεωμετρεί την ίδια την ύπαρξη της χώρας. Ένα κολλάζ από πρόσωπα με ονόματα υποκοριστικά, δουλεμένα με σπαράγματα της ίδιας της ύπαρξής της, δίνει ζωή στην Αμερική του Dos Passos. Πυκνές καταγραφές και σινιάλα μέσα από τις σελίδες του βιβλίου της λαϊκής ιστορίας υδατογραφούν τις Ηνωμένες Πολιτείες εκείνων που αγωνίζονται και περνούν και χάνονται από πολιτεία σε πολιτεία μες στο αχανές τραγούδι της Αμερικής, τον αιώνιο μα σκοτεινό πια, ρυθμό του γέρο Ουώλτ. Ο λαός γράφει σελίδα την σελίδα αυτό το μοναδικό μυθιστόρημα, την ώρα που το απόβαρο των «πεφωτισμένων» και των «σωτήρων» ξοδεύεται στο αδέκαστο κύλημα του χρόνου. Η Αμερική και ο Dos Passos ρίχνουν μες στο ποτήρι έξι δάχτυλα φτηνού bourbon και αφήνουν τους ήρωες να πνιγούν μες στην καθημερινότητα ενός φιλόδοξου φόντου. Το ίδιο το μυθιστόρημα είναι που φανερώνει το εργαστήρι του συγγραφέα, μες στις σελίδες της εποποιίας καταγράφονται οι τρομερές λεπτομέρειες μιας Αμερικής που ταλαντεύεται ανάμεσα στον μύθο και την πραγματικότητα, αφήνοντας τους χυμούς της να αφηγηθούν την ιστορία του έθνους που γεννιέται. Χαρακτήρες που αργότερα θα αναπαραχθούν μες στις beat μορφές, ισοδύναμα των Ginsburg, Kerouac και άλλων ενσαρκώνουν την ονειρική ομορφιά της Αμερικής και όλους εκείνους τους κόντρα ρόλους των εργατών, των περιηγητών, των τυχοδιωκτών που γυρεύουν να ζήσουν το όνειρο της μεγάλης χώρας. Ο κόσμος του Dos Passos, το ίδιο το βιβλίο είναι γραμμένο σιωπηρά, άκρως εμπιστευτικά για τον κόσμο που έρχεται. Αυτός είναι που μιλά μέσα από την εκφορά των αντιηρώων, την ώρα που η Αμερική μεταμορφώνεται σε μια σύναξη εαρινή από μοναχικούς διαβάτες, έτοιμους να αναλάβουν το βάρος του κόσμου που αλλάζει. Καθένας διαθέτει τον χαρακτήρα ενός μικρού Προμηθέα που γυρεύει να ξαναπεί το τραγούδι της ανθρωπότητας, την στιγμή που η χώρα καταγράφει την πορεία της. Οι μορφές του Dos Passos γράφουν το όνομά τους στην άλλη πλευρά της αστερόεσσας, πολλαπλασιάζοντας τα άστρα των πολιτειών. Άνθρωποι φτωχοί, το χνούδι του κόσμου που μεγαλώνει και τίποτε περισσότερο. Άγγελοι ολομόναχοι που ονειρεύονται όπως το είπε ο δικός μας Οδυσσέας Ελύτης σαν γκιώνηδες μες στον έρημο κάμπο. Κούφιο το αμερικάνικο παραμύθι, τώρα το ξέρουμε καλά και το σώμα του μια Αφροδίτη για πάντα γυμνή με τον λαιμό της σπασμένο. Δόξες και κατεστημένα καταρρέουν μες στις σελίδες του «42ου παραλλήλου», η ανθρώπινη χορδή τεντώνει και σπάει και γίνεται χίλια τόσα κομμάτια, σελίδα ενός μυθιστορήματος με άγνωστο τέλος. Ο Γ. Θέμελης σε μια αξιολογική του εκτίμηση για τον ποιητή Κ. Καβάφη περιγράφει την στάση του σύγχρονου ανθρώπου ως ένα είδος «πίστης αφοσιωμένης στον σύγχρονο δεσμώτη, αυτόν που κυκλοφορεί μες στους φραγμούς, τους δίχως διέξοδο». Οι χαρακτήρες του Dos Passos δεν διαφέρουν.

Στον 42ος Παράλληλο οι εκτενείς σημειώσεις που συνοδεύουν την έκδοση παραχωρούν ένα πρόσθετο υλικό. Μια δεξαμενή ερμηνειών, διευκρινίσεων, γεγονότων και προσωπικοτήτων που αντλούν από την ιστορία ενός κάποιου καιρού, αφήνουν επιβλητικό στίγμα. Στα επόμενα βιβλία της τριλογίας ο συγγραφέας θα φανερώσει την όψη της Αμερικής, την πιο σκοτεινή εκδοχή της. Γεγονότα σταθμοί που καθόρισαν τις εξελίξεις στην αμερικανική πραγματικότητα, απεργίες που συγκλόνισαν και αφηγήματα για σεισμούς που άφησαν πίσω τους νεκρούς, ζωγράφοι προραφαηλίτες, ταξιαρχίες στο πλευρό των εργαζομένων που καταχωρούνται πια σήμερα το ίδιο μαζικά με άλλες ονομασίες και αφορμές, τα πλήθη της πλατείας Haymarket και άλλα τόσα πολλά είναι που καθορίζουν τον σφυγμό του «42ου παραλλήλου» στο επίμετρο της δυσεύρετης έκδοσης. Ονόματα εταιρειών και οργανώσεις που μεγαλούργησαν στην αμερικανική πραγματικότητα του 20ου αιώνα, όπως Pullman Palace Car και Knights of Labor και άλλα πολλά, μαρτυρούν την πολυφωνική Αμερική που βυθιζόταν μες στην δημοκρατία μονάχα για να μεταβληθεί σε εργαλείο στα χέρια σπουδαίων, επιχειρηματικών οικογενειών όπως εκείνη του Edward Henry. Αυτό το μείγμα ποιητικής λειτουργίας και αφοπλιστικής κυριολεξίας που διακατέχει το πρώτο μέρος της τριλογίας του Dos Passos παραχωρεί τον λόγο στην ιστορία που ήδη μοιάζει παρελθόν και όμως εξελίσσεται με μια ασύγκριτη ζωντάνια στις σελίδες του μυθιστορήματος. Καμιά συναλλαγή με τον λογοτεχνικό συρμό της εποχής ή με τα προικισμένα από το ταλέντο του Jack London radical novel. Μέσα από τα πρόσωπα και τα γεγονότα της Αμερικής του συγγραφέα, μες στο ρεύμα αυτής της απροσδόκητης ροής η συνείδηση μιας χώρας συναντά τον εαυτό της στα πρόσωπα των εργατών, τις κομματικές φιλοδοξίες, τον σκληρό, αταβιστικό της χαρακτήρα. Το ίζημα του πολυ-πολιτισμικού, αμερικανικού κοινωνικού πεδίου, ένα είδος σκληρού, νευρωτικού ρομαντισμού εμποτίζουν τις σελίδες του βιβλίου. Σπαράγματα ενός κόσμου που καταγράφηκε μες στον φακό του Dos Passos αντανακλούν την σκοτεινή ατμόσφαιρα των πόλεων, την αγωνιώδη προσπάθεια του πλήθους να κρατήσει ζωντανή την χίμαιρα που σιγοτραγουδά ρακένδυτη. Μες στο μουσείο με τους παραμορφωτικούς καθρέφτες η Αμερική γυρεύει το αληθινό της πρόσωπο, αλλάζοντας τα εκμαγεία σαν τα πουκάμισα. Γεμάτοι από το υλικό της ζωής οι τοίχοι του Dos Passos δέχονται τις πιέσεις που εξασκεί το διαρκώς μεταβαλλόμενο, νεωτεριστικό πλήθος, το γεμάτο αντιφάσεις και αντιθέσεις.

Το εθνικό σπίτι της Αμερικής απέχει μίλια από την Washington. Μπορεί κανείς να το επισκεφτεί αν τάχα βρεθεί στο παγωμένο Σικάγο ή μες στα έρημα εργοστάσια της Φορντ με τους σιωπηλούς τόρνους. Εκεί μέσα, στο παγωμένο εσωτερικό της Αμερικής που κατά την διάρκεια του αιώνα επιτέλεσε πράγματα ολότελα αφάνταστα, ανάμεσα σε ράβδους χρυσού και σκισμένες σελίδες από το βιβλίο των επαγγελμάτων η χώρα κάνει κομμάτια τον ολόλευκο μανδύα της παρθενιάς της και υιοθετεί τις την ίδια που χαρίζει στην Αμερική του Dos Passos μια αίσθηση ζωντάνιας, τόσο κοντινής σε ό,τι περισσότερο αγάπησε το ρεπουμπλικανικό κόμμα και το μεγάλο τραστ του αμερικάνικου, βοδινού κρέατος.