Άλλαι Τέχναι

Ένα μικρό αγόρι, ένα φθινοπωρινό βράδυ, αντί να κοιμάται στο κρεβάτι του, διέσχιζε θάλασσες. Την ξέρουμε πια την ιστορία του και που κατέληξε αυτό το αγόρι. Και είδαμε την φωτογραφία. Την είδαμε και στο Facebook, ανάμεσα στα like και τα check-in, τα σουφρωμένα χείλη και τους διαγωνισμούς «κάντε like και κερδίστε μία απίθανη τσάντα». Την είδαμε στο Facebook, που είναι τόσο περίπλοκο κι αντιφατικό όσο και ο ίδιος ο κόσμος που μέσα του επιτρέπει να συνυπάρχουν καλοκαίρια, βόλτες και καφέδες, βουτιές, σουφρωμένα χείλη και μικρά αγόρια που…δεν θέλω να γράψω την συνέχεια. Δεν θέλω το τέλος του να γίνει μέρος από ένα ασύνδετο σχήμα. Αυτός είναι ο κόσμος. Φτηνός ή πολύτιμος. Φτηνός και πολύτιμος. Κολασμένος. 

Είχα καιρό να γράψω σε αυτή τη στήλη. Με άλλο φιλμ σκεφτόμουν να επιστρέψω. Αλλά αυτή η φωτογραφία που μέρες απέφευγα να δω, βρισκόταν συνεχώς μπροστά μου. Είδα τις εικόνες και τα σκίτσα που δημιούργησαν καλλιτέχνες από όλο τον κόσμο. Διάβασα κείμενα με απόψεις φωτογράφων και ψυχολόγων για το αν έπρεπε ή όχι να δημοσιοποιηθεί η φωτογραφία στο βαθμό που δημοσιοποιήθηκε. Διάβασα κείμενα με απόψεις για τον αν βλέποντας το δέντρο χάνουμε το δάσος: Το θέμα δεν είναι, γιατί δημοσιοποιήθηκε η φωτογραφία και το εάν έτσι εμπορευόμαστε τον θάνατο. Το θέμα είναι ο ίδιος ο θάνατος, η πραγματικότητα, ο πόλεμος. Όμως αυτή είναι μια στήλη για τον κινηματογράφο. Ο κινηματογράφος είναι τέχνη. Μια τέχνη που μιλάει για τη ζωή. Και έτσι διάλεξα να επιστρέψω με μια γενναία ταινία, μια ταινία που υμνεί την τέχνη μα πάνω από όλα μιλάει για έναν κόσμο άδικο, σκληρό, ανηλεή. Κι όπως η φωτογραφία του Aylan ανήκει πια στην ιστορία και την τέχνη που διασφάλισε με τον δικό της τρόπο πως αυτό το έγκλημα ποτέ δεν θα ξεχαστεί, διάλεξα μια ταινία που πήρε εικόνες από ένα άλλο έγκλημα και τις έκανε τέχνη και διασφάλισε πως ποτέ τίποτα δεν θα ξεχαστεί.

Ο Ari Folman έφτιαξε μια ταινία για να μην ξεχαστεί ένα έγκλημα του οποίου δεν ήταν θύμα, αλλά θύτης. Γεννημένος στο Ισραήλ από γονείς- επιζώντες του Άουσβιτς, βρέθηκε στα 19 του να υπηρετεί την στρατιωτική του θητεία με τον Ισραηλινό στρατό στον πρώτο πόλεμο του Λιβάνου. Και ήταν τόσο φριχτά αυτά τα εγκλήματα στα οποία αναγκάστηκε να συμμετάσχει, που για χρόνια τα απώθησε στη μνήμη του. Και κυρίως, δεν μπορούσε να θυμηθεί αν βρισκόταν εκεί. ΕΚΕΙ, παρών στη σφαγή των Παλαιστινίων στα προσφυγικά στρατόπεδα Sabra και Shatila από Χριστιανούς Φαλλαγγίτες υπό την επίβλεψη των Ισραηλινών δυνάμεων, στις 16, 17 και 18 Σεπτέμβρη του 1982.

Κι έτσι θυμόταν πόσο λυπημένος ήταν, όταν τον παράτησε η κοπέλα του μια βδομάδα πριν φύγει για το Λίβανο και θυμόταν κάθε στιγμή, κάθε άδειας από το στρατό, μα όχι τον ίδιο τον στρατό. Πέρασε 20 ολόκληρα χρόνια, δίχως να τον θυμηθεί. Ώσπου η συνάντηση με έναν παλιό φίλο έγινε η αφορμή για να ξαναθυμηθεί τον πόλεμο στο Λίβανο. «Όχι γενικά στο Λίβανο, αλλά στη Δυτική Βηρυτό. Όχι γενικά στη Βηρυτό, αλλά τη σφαγή στα προσφυγικά στρατόπεδα Sabra και Shatila». Μα και πάλι το μόνο που κατέκλυζε το μυαλό του ήταν το όραμα ενός νυχτερινού μπάνιου στην παραλία της Βηρυτούς τη νύχτα της σφαγής. 

Προσπαθώντας να ενώσει μεταξύ τους τα θραύσματα της μνήμης του, ο Folman συνάντησε φίλους που υπηρέτησαν μαζί του και πολεμικούς ανταποκριτές που κάλυψαν τα γεγονότα. Οι συνταντήσεις βιντεοσκοπήθηκαν, τα γεγονότα των αφηγήσεων δραματοποιήθηκαν με πραγματικούς ηθοποιούς και στη συνέχεια με τη χρήση τεχνικών Flash animation, classic animation, και 3D τεχνολογιών, όλο το παραπάνω υλικό μετατράπηκε σε ένα ντοκυμαντέρ-animation.

Κάθε συνάντηση ξυπνάει όλο και περισσότερες μνήμες στο Folman και τον τοποθετεί όλο και πιο κοντά στο σημείο της σφαγής. Στο τέλος ξέρει. Ξέχασε, γιατί ένιωθε ήδη ένοχος από τα δεκαεννιά του. Ήταν εκεί. Στην ταράτσα ενός ψηλού κτιρίου λίγα μέτρα από τα προσφυγικά στρατόπεδα, ανάβοντας φωτοβολίδες που φώτιζαν τον νυχτερινό ουρανό για να διευκούνουν τους φαλαγγίτες στο έργο τους. Ήταν εκεί κι ένιωθε συνένοχος. Ήταν εκεί και ήταν συνένοχος.

Ο Folman προσπαθεί να λυτρωθεί μέσα από αυτήν την ταινία, να απολογηθεί και να διασφαλίσει ότι κανείς πια δεν θα ξεχάσει αυτό που ξέχασε εκείνος. Και αφού πια ο Folman έχει τοποθετήσει τον εαυτό του μέσα στο στρατόπεδο την επόμενη μέρα της σφαγής, η πραγματικότητα εισβάλλει εκκωφαντικά μέσα στην ταινία. Το animation δίνει τη θέση του σε πραγματικές εικόνες- ντοκουμέντα όπως τα κατέγραψαν οι πολεμικοί ανταποκριτές μέσα από τα στρατόπεδα. Ισοπεδωμένα κτίσματα, αλλόφρονες γυναίκες να μοιρολογούν στα χαλάσματα και παντού πτώματα. Παντού πτώματα, γυναικών, ανδρών, παιδιών. Η ωμή πραγματικότητα εισβάλλει στην ταινία και σκάει αλύπητα πάνω στους θεατές. Η «κάμερα» έσπασε.